«Μιλάνε με τον εαυτό τους, για τον εαυτό τους»

Οι εκλογές της 21ης Μαΐου 2023 έχουν ξεχωριστή πολιτική, θεσμική και κοινωνική σπουδαιότητα. Είναι εκλογές κρίσιμες, όπως διεθνώς προσδιορίζονται, εκείνες οι δημοκρατικές αναμετρήσεις, που γίνονται στο μεταίχμιο μεταβατικών περιόδων. Σηματοδοτούν μεταβολές στα δεδομένα της προσωπικής ύπαρξης και της συλλογικής οντότητας. Και αποκτούν ιστορικότητα, γιατί αποτελούν τομή στο πεδίο της δημόσιας πραγματικότητας. Δεν γίνονται σε μιαν ουδέτερη και σχηματοποιημένη συγκυρία. Αντιθέτως, απ’ αυτήν την συγκυρία αναδύονται πρωτοφανείς και πρωτόγνωρες περιστάσεις. Αυτές δεν μπορεί να προσεγγίζονται με το παραδοσιακό πλαίσιο αναλύσεων. Ούτε να αντιμετωπίζονται με την καθιερωμένη, από το παρελθόν, νοοτροπία και πρακτική, από δημοσιολόγους, επικοινωνιολόγους, πολιτικούς και εκλογολόγους. Οι συνθήκες της Ελλάδας του 2023 και οι διεργασίες τους, παραπέμπουν στο 2035 και μετά. Δυστυχώς, όμως, το πολιτικό και κομματικό σύστημα ασχολείται με την τελειωμένη προ πολλού, πρώιμη και ύστερη μεταπολίτευση.

Η υπάρχουσα κατάσταση και οι νέες πραγματικότητες, στο δημόσιο και προσωπικό πεδίο, επιβάλλουν επαναπροσδιορισμό όλων, σχεδόν, των προβλημάτων, και αξιώνουν συμμετοχή κι εγρήγορση όλων των πολιτών. Η αδιαφορία δεν αντιμετωπίζει την πολύπλευρη κρίση πολιτικού και θεσμικού συστήματος, κοινωνίας και Δημοκρατίας. Αντιθέτως, την παρατείνει και τη διευρύνει. Σήμερα όλα τα κόμματα που κυβέρνησαν, Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, έχουν φθαρεί από την αναποτελεσματική διακυβέρνησή τους, την ασυνέπειά τους μεταξύ διακηρύξεων και επιλογών, το ενοχλητικό ύφος και ήθος της εξουσίας τους και τον κομματικό παραταξιακό φατριασμό τους. Την ίδια ώρα οι πολίτες έχουν την αίσθηση της πολιτικής κοροϊδίας, που τροφοδοτεί θυμό και αρνητισμό. Η ανανέωση κι ανασύνθεση του πολιτικού συστήματος διακυβέρνησης, η αναδιάρθρωση της συνταγματικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μας είναι πρώτη αναγκαιότητα και απαιτεί διαφορετικό δείγμα δράσης κι ευθύνης, από τις πολιτικές δυνάμεις, και διαφορετική στάση ζωής, από πολίτες και κοινωνία.

Δεκαεννιά εθνικές εκλογές, από το 1974 μέχρι σήμερα, εννέα ευρωεκλογές από το 1983 και τέσσερις αναθεωρήσεις του Συντάγματος του 1975, διαμόρφωσαν συνθήκες πολιτικής σταθερότητας κι ομαλής εναλλαγής διαφορετικών κομμάτων στην διακυβέρνηση. Ταυτόχρονα ανέδειξαν τον καθεστωτικό δικομματισμό, με την έντονη πόλωση και παραταξιοποίηση του κράτους και των θεσμών, τα αρχηγικά κόμματα και την πρωθυπουργοκεντρική εξουσία, την επικοινωνιακή ακραία κι άκριτη δημαγωγία. Εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείμματα χρηστής διοίκησης και διαχείρισης του δημοσίου συμφέροντος, κοινωνικής δικαιοσύνης, ισόρροπης κι αξιοβίωτης ανάπτυξης, ορθολογικής αξιοποίησης των εθνικών και κοινοτικών πόρων με διαφάνεια και λογοδοσία, ανάδειξης αξιόπιστων ηγεσιών. Αντιθέτως είναι ενεργές η χρεοκοπία και πτώχευση, η επιτήρηση των μνημονίων, η ένταση των ανισοτήτων, η γενίκευση της διαφθοράς και διαπλοκής, που έγιναν δομικό στοιχείο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Μη σταθερά εκλογικά συστήματα, εργαλειοποιούν την εκλογική διαδικασία, με μπόνους πριμοδοτήσεων, χάριν της αυτοδυναμίας του πρώτου κόμματος. Το πολιτικό προσωπικό, σε μεγάλο ποσοστό επιλέγεται από τις παραταξιακές προθήκες κι αποθήκες του κάθε κυβερνητικού κομματισμού. Ο πολιτικός πραγματισμός γίνεται συνώνυμος του αριβισμού, και η επιβαλλόμενη προγραμματική αντιπαράθεση, ξεπέφτει σε ευκαιριακές και καιροσκοπικές συνθηματολογικές φωνασκίες. Ανταγωνίζονται ο δεξιός κι αριστερός λαϊκισμός, ο κυβερνητικός κι αντιπολιτευτικός πολιτικαντισμός σε απόσταση από την πραγματικότητα της κοινωνίας.

«Δημοκρατία δεν είναι μόνο οι εκλογές»

Η αμφισβήτηση του υπάρχοντος πολιτικού και θεσμικού συστήματος είναι δεδομένη. Είναι γνωστό επίσης σε όλους ότι μπροστά μας θα βρεθούν πιο σύνθετα ενδεχόμενα, σε εθνικό κι ευρωπαϊκό πεδίο, όπου συσσωρεύονται οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία, των γεωπολιτικών ανταγωνισμών, της κλιματικής αλλαγής, του μεγεθυνόμενου χρέους, της ύφεσης και του πληθωρισμού, του ενεργειακού, του τραπεζικού και του μεταναστευτικού προβλήματος. Έχει εύστοχα ειπωθεί ότι η Δημοκρατία δεν είναι μόνο οι εκλογές. Οι εκλογές όμως, είναι η βασική θεσμική λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Οι εκλογές, πάντως δεν αναδεικνύουν απλά βουλευτές, πλειοψηφίας και μειοψηφίας, κυβέρνησης κι αντιπολίτευσης. Αποτυπώνουν τους υπάρχοντες συσχετισμούς και τις διακριτές κι αναδυόμενες τάσεις στο εκλογικό πεδίο και στο κοινωνικό σώμα. Σήμερα, πέρα από τα παραδοσιακά εργαλεία προεκλογικού και πολιτικού ανταγωνισμού για προβολή ή διαφήμιση ψηφοθηρική, δρουν και οι τεχνολογικές εφαρμογές, που διαμορφώνουν και τροποποιούν προτιμήσεις, προβάλλουν εικονικά γεγονότα και μηχανισμούς κοινωνικής δικτύωσης στην τρέχουσα επικαιρότητα. Πέρα όμως από την ψηφοθηρία, το ζητούμενο σήμερα είναι η ανάκτηση της πολιτικής εμπιστοσύνης και η μεταστροφή του αρνητισμού και της απόρριψης, σε εγρήγορση και κριτική παρέμβαση.

Προεκλογικά τα κυβερνητικά προγράμματα των κομμάτων, προβάλλονται ως πανάκεια για τα προβλήματα, που δεν λύθηκαν, για τα οποία κανείς δεν αναλαμβάνει καμία ευθύνη, αφού ο ένας κατηγορεί τον άλλον για όλα. Προβάλλονται και ως συνταγή σωτηρίας για εκείνα που πρέπει να γίνουν, για την πορεία προς την εξασφαλισμένη ανάπτυξη, για την οποία ο καθένας αυτοπροβάλλεται ως ο καταλληλότερος, ακόμα κι αν είναι δοκιμασμένος κι αποτυχημένος. Έτσι, η ιστορικότητα της καθημερινής πραγματικότητας επικαλύπτεται από τη διαρκή παρελθοντολογία και μελλοντολογία, στην οποία ρέπει με ζέση το κομματικό μας σύστημα. Ο πολιτικός, όμως, χρόνος είναι ευρύτερος του εκλογικού χρόνου. Και η πόλωση που καλλιεργείται προεκλογικά, διαποτίζει το δημόσιο χώρο κι αφήνει κατακάθια με τα οποία δεν μπορεί να γίνει πολιτική. Και σ’ αυτή την προεκλογική περίοδο, κόμματα, που επικαλούνται ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές, δρουν με ομοιοτυπία, αλλά δεν συγκλίνουν προς αντιμετώπιση καίριων προβλημάτων κοινού συλλογικού συμφέροντος, ορθολογικής και αξιόπιστης λειτουργίας του πολιτικού και κομματικού συστήματος. Πέραν των ακραίων αντιπαραθέσεων περί αυτοδύναμων ή συμμαχικών κυβερνήσεων, όλοι γνωρίζουν ότι το κρίσιμο ζήτημα είναι πως θα λειτουργεί η επόμενη κυβέρνηση και Βουλή. Όπως μέχρι σήμερα; Θα υπάρξει ευρύτερη σύγκλιση για την απαιτούμενη αναθεώρηση του Συντάγματος, την τροποποίηση του κανονισμού της Βουλής, την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου λειτουργίας κυβέρνησης, πρωθυπουργικού γραφείου, που αυτοπροβάλλονται ως επιτελικό κράτος, την αναβάθμιση των ανεξάρτητων ελεγκτικών αρχών, την λειτουργική και διοικητική ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, την θέσπιση εθνικής στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας; Ο τρόπος λειτουργίας του κομματικού και πολιτικού συστήματος είναι από τις σοβαρές αιτίες της πολυκρίσης.

Αθήνα, 6 Απριλίου 2023

Νίκος Α. Κωνσταντόπουλος

Νομικός – Πρ. Πρόεδρος Συνασπισμού