Πλανητική κρίση και θεράπων λόγος

Οταν αναφερόµαστε στην κρίση της νεωτερικότητας -ή, κατ’ άλλους, της µετανεωτερικότητας, µε µια διαφορετική χρονική οριοθέτηση των όρων-, η συζήτηση εστιάζεται συνήθως σε µια κρίση των αξιών, που τις εκφάνσεις της εντοπίζουµε σε όλο το φάσµα του ανθρώπινου βίου: από το προσωπικό επίπεδο, ως κρίση ταυτότητας, το ιδεολογικό, οικονοµικό, κοινωνικοπολιτικό, επιστηµολογικό και τεχνοεπιστηµονικό, µέχρι το πολιτισµικό, το ηθικό και το περιβαλλοντικό.

Ωστόσο, όπως και από άλλες θέσεις έχω αναφέρει, δηµιουργός και φορέας όλων των αξιών είναι ο άνθρωπος, και είτε η ουσία του προηγείται της ύπαρξής του, είτε η ύπαρξή του, καθώς διαµορφώνεται συνεχώς από τον ίδιο, προηγείται της ουσίας του, όπως υποστηρίζει ο υπαρξισµός, η κρίση αυτή των αξιών είναι κατά βάση µια ανθρωπολογική κρίση. Η κρίση αυτή είναι πράγµατι πρωτόγνωρη τόσο για την πολυτυπία και την έκτασή της, όσο και για την αµφισηµία και την αντιφατικότητα των εννοιών της, που -για να θυµηθούµε τον Εντγκάρ Μορέν- ενώ από τη µια σηµατοδοτούν µια τεχνοεπιστηµονική ανάπτυξη, από την άλλη µας φανερώνουν τη «διανοητική, ψυχική και ηθική [µας] υπανάπτυξη».

Οι ρίζες της εντοπίζονται βέβαια κυρίως στους Νέους Χρόνους, µε την επιστηµονική επανάσταση του 17ου αιώνα, και αργότερα µε τον ∆ιαφωτισµό του 18ου αιώνα, όταν ο άνθρωπος, στην προοδευτική πορεία του για κοινωνική χειραφέτηση και τεχνοεπιστηµονική ανάπτυξη, αποφάσισε, και το πέτυχε στη µακραίωνη συνέχεια, να αντικαταστήσει την έννοια ενός επικυρίαρχου Θεού µε αυτήν ενός διαφωτισµένου και επικυρίαρχου ανθρώπου. Ενός ανθρώπου που, παρόλο τον «φωτισµό» του, δεν κατόρθωσε δυστυχώς να τιθασεύσει τις εγωιστικές του ενορµήσεις και εφορµήσεις, µε την καταστροφική του απληστία να τον ωθεί ακατάπαυστα στη βάρβαρη εκµετάλλευση συνανθρώπου και φύσης.

Οπως και να αντιµετωπίσουµε τις σχετικές ορολογικές διαφωνίες -νεωτερικότητα ή µετανεωτερικότητα-, και σε όποια ιστορική περίοδο κι αν ανιχνεύσουµε τις ισχυρές της ρίζες, καθοριστικός σταθµός της σύγχρονης πλανητικής, ανθρωπολογικής κρίσης είναι η θριαµβευτική επέλαση, στην παγκόσµια ιδεολογική, κοινωνικοπολιτική και οικονοµική ζωή, του αγγλοσαξονικής κοπής νεοφιλελευθερισµού και των παγκοσµιοτικών του επεκτατικών πρακτικών, κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’80, µε το ουσιαστικά ταυτόχρονο ιστορικό γεγονός της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου.

Υπό αυτό το πρίσµα, και στο πλαίσιο της αρχαιοελληνικής καταστατικής σύζευξης φιλοσοφίας και πολιτικής, η συζήτηση για την πλανητική κρίση δεν είναι δυνατόν παρά να αφορά την κριτική επικράτεια της φιλοσοφίας -τόσο ως φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστηµών όσο και ως φιλοσοφικής ανθρωπολογίας, υπό µια πιο ολιστική θεώρηση, µε τη φιλοσοφική διαύγαση εννοιών, σηµασιών, στοχοθεσιών και ενεργηµάτων- και το επακόλουθο πολιτικό θεωρείν και πράττειν

Γράφει ο Ι.Ν. Μαρκόπουλος, καθηγητής στο ΑΠΘ