Γρηγόρης Βαλτινός: Έρχεται η ώρα που πρέπει να περάσεις σε δεύτερους και τρίτους ρόλους

«Είμαι σίγουρος ότι αυτό το έργο θα συνεχίσει να σκάβει µέσα µου και πολύ µετά την πρεµιέρα». Αυτό διαπιστώνει ο Γρηγόρης Βαλτινός. Μάλλον αυτό ορκίζεται και αυτό επιδιώκει. Άλλωστε δεν µιλάει για οποιοδήποτε έργο, αλλά για το αριστούργηµα «Αρχιµάστορας Σόλνες» (1892), το πιο αυτοβιογραφικό στην εργογραφία του Ιψεν. Ισως και το πιο πολυδιάστατο, αφού µπορεί να περιγραφεί ως φιλοσοφικό, κοινωνικό, αισθηµατικό ή ακόµα και θρησκευτικό κατά µία έννοια. Και φυσικά πολιτικό, αφού προσεγγίζει θέµατα όπως η εξουσία, η διαδοχή ή το σύνθηµα «τόπο στα νιάτα και στις νέες ιδέες».

Από την άλλη, βέβαια, «πρέπει να ψάξει πολύ κανείς για να βρει µη πολιτικό θέατρο. Το θέατρο είναι από µόνο του πολιτική πράξη» παρατηρεί ο Βαλτινός, ο οποίος προετοιµάζεται για τον εµβληµατικό ρόλο του αρχιτέκτονα Χάλβαρντ Σόλνες µέσα στον γοητευτικό πυρετό της πρόβας που µετρά ανάποδα τις µέρες µέχρι την πρεµιέρα στις 5 Οκτωβρίου, στο θέατρο «Ιλίσια».

Πόσο γοητευτική είναι για έναν επισκέπτη η διαδικασία της θεατρικής προετοιµασίας! Για εσάς, αλήθεια, παραµένει η γοητεία της;

Η διαδικασία της προετοιµασίας είναι πάντα γοητευτική. Πιο γοητευτική είναι στην αρχή και αρκετά συναρπαστική στο τέλος. Υπάρχει και µια µεσαία φάση που είναι τροµερά σπαστική: είναι το στάδιο όταν κάποιος δεν ξέρει ακόµα τι ακριβώς θα κάνει και πώς. Εκεί που τσαλαβουτάµε να βάλουµε τα λόγια στην κίνηση και την κίνηση στα λόγια. Είναι µια καθαρά τεχνική περίοδος που δεν µπορείς να αφήσεις το συναίσθηµά σου να καλπάσει και αυτό δηµιουργεί τροµερή κόπωση.

Ο «Αρχιµάστορας Σόλνες» ποιος είναι για σας; Είναι ανταγωνιστικός; Ανασφαλής; Ενα βαµπίρ;

Είναι ο άνθρωπος που θέλει να ξεπεράσει τον Θεό και τη φύση. Ο άνθρωπος που θέλει να νικήσει τον θάνατο παντός είδους (τον βιολογικό, τον ερωτικό, τον επαγγελµατικό και το τέλος της δόξας), προσπαθώντας να µείνει για πάντα νέος. Πιστεύει ότι θα τα καταφέρει εάν προσκολληθεί στη νεότητα. Είναι ένας από τους πολύ αντιφατικούς ήρωες της κλασικής δραµατουργίας, γιατί από τη µία πολεµάει τα νιάτα, τα οποία φοβάται ότι επελαύνουν για να τον καταργήσουν και να τον υποκαταστήσουν και από την άλλη πιστεύει ότι η µόνη του σωτηρία είναι να προσκολληθεί σε αυτά. Αυτά είναι τα δύο αντίρροπα στοιχεία του. Οµως εκείνο που τον οδηγεί στην τρέλα είναι ότι κάποτε επιθύµησε κάτι και αυτό συνέβη, καταστρέφοντας κάποιες ζωές. Αυτό εκ των υστέρων του δηµιουργεί τεράστιες τύψεις που σηµαίνει ότι υπάρχει µέσα του και ένα κοµµάτι επίσης αντιφατικό αλλά και συναισθηµατικά υγιές. Ολα αυτά είναι ένα πολύ πλούσιο υλικό για τον ηθοποιό.

Και τροµερά ανθρώπινο. Η αµφιθυµία αυτού του τύπου είναι εξαιρετικά αναγνωρίσιµη, ειδικά στα επαγγέλµατα που έχουν να κάνουν µε τη δηµόσια έκθεση...

Και εν προκειµένω µε το επάγγελµα του ηθοποιού που παίζει µε την ψυχή σου, την εικόνα σου, τη διάρκειά σου, το µέγεθος των ρόλων και του κασέ. Αλλά έρχεται η ώρα που πρέπει να παραχωρήσεις τους ρόλους σου σε άλλους, νεότερους, και εσύ να περάσεις σε δεύτερους και τρίτους ρόλους. Γιατί; ∆ιότι η δραµατουργία δεν είναι πλούσια σε µεγάλες ηλικίες. Τα θεατρικά έργα συνήθως επεξεργάζονται ήρωες είτε νεαρούς είτε µιας γόνιµης περιόδου της ζωής, γιατί αυτό ενδιαφέρει το θεατρικό κοινό και αυτό δίνει ελπίδα. Λίγοι είναι εκείνοι οι ρόλοι στους οποίους µπορείς να µπεις µεγαλώνοντας.

Μέχρι τώρα δεν σας έβαλε και εσάς ο Σόλνες στη διαδικασία να περάσετε επώδυνες φάσεις καθώς τον µελετούσατε;

Πάρα πολύ! Αλλά εγώ είµαι συµφιλιωµένος µε την τρίτη ηλικία. Συµφιλιωµένος και µε τους ρόλους που έρχονται. Σαφώς -για να µην κάνω και τον πολύ άνετο- θα ήθελα να παίξω όλους τους ρόλους που έχουν σχέση µε την ηλικία µου καθώς αυτή θα προχωράει. Αλλά είµαι και από τους ανθρώπους που πιστεύουν στη «σκυταλοδροµία». Πρέπει να αντικατασταθούµε, αλλά να µην παραιτηθούµε, να µην υποχωρήσουµε, να µην παροπλιστούµε, να είµαστε ενεργοί, να δουλεύουµε πάντα. Οµως δεν θα γίνω ποτέ κακός µε τους επόµενους. Ισα ίσα θα τους ψάξω σαν να ψάχνω διαµάντια. Και θα τους βοηθήσω, θα τους προωθήσω. ∆εν ξέρω αν σκέφτοµαι έτσι επειδή έχω παιδιά, νοµίζω όµως ότι έτσι θα ήµουν ούτως ή άλλως.

Στο θέατρο πάντως χρόνια τώρα υπήρχε το παράπονο ότι πρυτανεύει µια «νεολαγνεία»…

Και στα σίριαλ συνέβαινε και συµβαίνει αυτό. Η µεγαλύτερη αγωνία των σίριαλ είναι το νεανικό κοινό, ενδεχοµένως γιατί είναι το καταναλωτικό κοινό και γιατί θεωρούν ότι έχουν έτσι κι αλλιώς τη µεσαία ηλικία, τη νοικοκυρά και την τρίτη ηλικία βέβαια, που όµως δεν καταναλώνει. Από κει ξεκινάει και ένα τεράστιο λάθος γιατί η µεσαία και η τρίτη ηλικία έχουν να δώσουν πολλά από την εµπειρία και τη σοφία των ιστοριών τους στους νέους, χαρίζοντάς τους χρόνο. Ενώ οι αµιγώς νεανικές ιστορίες τείνουν να γίνονται και λίγο βαρετές ακόµα και στους νέους (που αυτές τις ιστορίες τις ξέρουν αφού τις ζουν). Και αυτό επιδεινώνεται αν δεν είναι καλοφτιαγµένο το σίριαλ – συνήθως τα περισσότερα από τα ελληνικά είναι πρόχειρα και λίγο τριτοκοσµικά. Το λέω αυτό γιατί βλέπω ηθοποιούς να παίζουν µε τέτοιο τρόπο (ουρλιάζοντας, κάνοντας µούτες και υπερβολές και ψεύτικα πράγµατα) και να γράφονται τέτοιες ατάκες µόνο και µόνο για να βγει ένα εντυπωσιακό τρέιλερ για το επόµενο επεισόδιο. Τα βλέπεις και αναρωτιέσαι: «Μα πού υπάρχουν όλοι αυτοί γύρω µας;». Και ξαφνικά βλέπεις µια αµερικανιά, αλλά να παίζουν τόσο απλά, λιτά και µε τέτοια οικονοµία που να σκας στα γέλια.

Εσείς και στο θέατρο, στους ρόλους και στις σκηνοθεσίες σας, δεν ήσασταν υπέρ των εφέ…

Εγώ ξεκινάω από την αρµονία της φόρµας µε το περιεχόµενο και του περιεχοµένου µε τη φόρµα. ∆εν µπορώ να ξεκινάω από έξω προς τα µέσα. Πάντα ξεκινάω από µέσα προς τα έξω, ίσως επειδή αυτό µου έχει µείνει από τη λειτουργία του ηθοποιού που µεταλαµπαδεύτηκε και στις σκηνοθεσίες µου. Χαίροµαι, βέβαια, όταν ξεπερνάω τον ρεαλισµό επάνω στη σκηνή ή στη σκηνοθεσία, αλλά µόνον εάν η παράσταση και η στιγµή αντέχουν ποιητικές και συµβολικές προεκτάσεις. Εχω κάνει και εγώ τολµήµατα, αλλά τα έχει γεννήσει η ανάγκη και έτσι κανένας δεν ένιωσε ότι αυτά ήταν ένα ξένο σώµα προς την παράσταση

Οταν αυτά είναι ξένο σώµα, µιλάµε για «σκηνοθετίτιδα»...

Κάτι που γίνεται, ειδικά σε πολυπαιγµένα κλασικά έργα, όταν ο σκηνοθέτης θέλει οπωσδήποτε να βάλει τη δική του πινελιά και να κάνει την πρωτοτυπία του και την «εξυπνάδα» του. Αυτό εµένα µε βρίσκει αντίθετο. ∆εν λέω να µην τολµήσουν οι νέοι. ∆εν λέω να τους πνίξουµε τον αυθορµητισµό, την έµπνευση και τη φαντασία. Αλλά πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί, ώστε, πριν αποδοµήσουν, να έχουν δοµήσει. Εάν έχουν πράγµατι δοµήσει κάτι, θα λυπηθούν να το αποδοµήσουν. Συνήθως, όµως, αποδοµούν γιατί φοβούνται ή δεν µπορούν να δοµήσουν. Και τότε επιλέγουν τη λεγόµενη «µοντερνιά» απλώς και µόνο για εντυπωσιασµό και ας µην επικοινωνεί αυτό µε το κοινό. Μετά η δικαιολογία είναι ότι το κοινό δεν είναι έτοιµο να τους δεχτεί γιατί η µατιά τους είναι πιο µπροστά από το κοινό. Υπάρχει µια απάντηση σε όλο αυτό που δεν θα τους αρέσει καθόλου: Ας πάνε εκείνοι πιο µπροστά να περιµένουν µερικά χρόνια το κοινό να τους φτάσει.

Με αυτή την τάση στο θέατρο αναγκαστήκατε ποτέ να απολογηθείτε επειδή κάνετε πιο κλασικές παραστάσεις;

∆εν µε έχουν κατηγορήσει ποτέ για συντηρητισµό. Παρόλο που έκανα προσεκτικές και σεβαστικές κινήσεις, παρόλο που κινήθηκα σε ένα ποικίλο ρεπερτόριο, δεν κατηγορήθηκα ποτέ για οπισθοδρόµηση. Γιατί; ∆ιότι το τελικό προϊόν είχε µεγάλη αλήθεια. Εάν αυτή η αλήθεια ερχόταν µε όχηµα τον ρεαλισµό, δεν ενοχλούσε καθόλου. Παρ’ όλα αυτά στο σύνολο της πορείας µου µέχρι στιγµής υπήρχαν ποιητικές στιγµές µέσα στις παραστάσεις µου ώστε να µη λείπει από το κοινό και ένα πέταγµα. Αλλά ναι. ∆εν κατηγορήθηκα ποτέ για συντηρητισµό ούτε από τους κριτικούς, ούτε από το κοινό, ούτε από κανέναν άλλο φανερά. Ισως να κατηγορήθηκα από κάποιους δυσαρεστηµένους συναδέλφους που κάνουν πιο µοντέρνα πράγµατα.

Στη δική σας αισθητική ποια είναι η προτεραιότητα;

Η αισθητική της καθηµερινότητας. ∆εν θα δείτε π.χ. ποτέ εµένα ή τα παιδιά µου να πετάµε ένα σκουπίδι στον δρόµο. Ξέρετε πόσες ώρες έχω κρατήσει σκουπίδια στην τσέπη µου για να τα πετάξω στο καλάθι; Θαυµάζουµε την τάξη των ξένων, αλλά µας διαφεύγει ότι αυτή η τάξη έχει επιβληθεί µε αυστηρούς νόµους. Εχετε δει εδώ κάποιον να τιµωρείται επειδή πετάει πλαστικά στη θάλασσα ή στον δρόµο; Ποτέ…

Ο «Αρχιµάστορας Σόλνες» του Ιψεν θα παρουσιάζεται από τις 5/10 έως και τις 22/12 στο θέατρο «Ιλίσια» (Παπαδιαµαντοπούλου 4, 210-7210045), σε µετάφραση/διασκευή/σκηνοθεσία Αθανασίας Καραγιαννοπούλου, φωτισµούς Λευτέρη Παυλόπουλου, σκηνικά Γιάννη Μουρίκη και κοστούµια Γιώργου Σεγρεδάκη. Παίζουν: Γρηγόρης Βαλτινός, Κατερίνα Λέχου, Αντίνοος Αλµπάνης, Ιώβη Φραγκάτου, Μιχάλης Αεράκης, Κατερίνα Κρέπη, Κώστας Καστανάς.