Τελομερή: Οι φύλακες του γενετικού χρόνου

Τα τελομερή είναι επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες βάσεων DNA που βρίσκονται στα άκρα των χρωμοσωμάτων. Αν και για δεκαετίες θεωρούνταν απλές "δομικές απολήξεις", σήμερα γνωρίζουμε πως αποτελούν θεμελιώδη μηχανισμό για τη διατήρηση της γονιδιακής ακεραιότητας και τη ρύθμιση της κυτταρικής διάρκειας ζωής.

Βιολογικός Ρόλος των Τελομερών

• Διατήρηση χρωμοσωμικής σταθερότητας: Αποτρέπουν τη συγχώνευση χρωμοσωμάτων και την απώλεια γενετικού υλικού κατά την αντιγραφή DNA.
• Περιορισμός αριθμού διαιρέσεων: Κάθε φορά που ένα κύτταρο διαιρείται, τα τελομερή κονταίνουν. Όταν φτάσουν σε κρίσιμο σημείο, το κύτταρο εισέρχεται σε κατάσταση γήρανσης (senescence) ή αποπτωτικού θανάτου.
• Αποφυγή καρκινογένεσης: Τα υγιή κύτταρα με σύντομα τελομερή σταματούν να πολλαπλασιάζονται, αποτρέποντας πιθανές μεταλλάξεις. Ωστόσο, τα καρκινικά κύτταρα συχνά ενεργοποιούν την τελομεράση ώστε να επιμηκύνουν τα τελομερή και να αποκτήσουν "κυτταρική αθανασία".

Η Τελομεράση και η Δυναμική της

Πρόκειται για ένα ένζυμο (αντίστροφη τρανσκριπτάση) που επιμηκύνει τα τελομερή. Είναι φυσιολογικά ενεργή σε εμβρυϊκά κύτταρα, βλαστοκύτταρα και γαμετικά κύτταρα. Στα περισσότερα σωματικά κύτταρα είναι ανενεργή, εκτός αν πυροδοτηθεί σε παθολογικές καταστάσεις όπως ο καρκίνος.

Η ενίσχυση ή καταστολή της τελομεράσης ερευνάται ως θεραπευτική προσέγγιση σε γήρανση, εκφυλιστικές ασθένειες και κακοήθειες.

Κλινικές Εφαρμογές και Εξελίξεις

• Βιοδείκτης γήρανσης: Το μήκος των τελομερών θεωρείται αξιόπιστος δείκτης της βιολογικής ηλικίας και της κυτταρικής ευεξίας.
• Γονιδιακές θεραπείες: Εξετάζονται τεχνικές για τροποποίηση της τελομεράσης μέσω γονιδιακής ρύθμισης, RNA τεχνολογίας ή CRISPR.
• Πρόληψη και πρόγνωση ασθενειών: Τα επίπεδα τελομεράσης ή το μήκος των τελομερών σχετίζονται με την πρόβλεψη για καρκίνο, καρδιαγγειακά νοσήματα, Alzheimer και άλλα.

Διατροφή που προστατεύει τα τελομερή

• Πλούσια σε αντιοξειδωτικά: Φρούτα, λαχανικά, μούρα, πράσινο τσάι.
• Ωμέγα-3 λιπαρά: Λιπαρά ψάρια όπως σολομός, σαρδέλες.
• Περιορισμός ζάχαρης και επεξεργασμένων τροφών: Αυξάνουν το οξειδωτικό στρες και επιταχύνουν τη φθορά των τελομερών.
• Μεσογειακή διατροφή: Έχει συσχετιστεί με μακρύτερα τελομερή και καλύτερη κυτταρική υγεία
• Εξετάσεις και εξατομικευμένη προσέγγιση
• Υπάρχουν πλέον εξετάσεις που μετρούν το μήκος των τελομερών και δείκτες φλεγμονής.
• Διαιτολόγοι και γιατροί μπορούν να προτείνουν εξατομικευμένες αντιοξειδωτικές ή αντιφλεγμονώδεις δίαιτες.

Κλινική μελέτη από την Metabolomic Medicine σε συνεργασία με ελληνικά πανεπιστήμια έδειξε ότι η λήψη συνδυασμού αυτών των συμπληρωμάτων αύξησε σημαντικά το μήκος των τελομερών σε υγιή άτομα.

Η βιταμίνη D και τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα εξετάζονται ως ρυθμιστές της φλεγμονής και της κυτταρικής γήρανσης

Πριν ξεκινήσεις οποιοδήποτε συμπλήρωμα, καλό είναι να συμβουλευτείς γιατρό ή διαιτολόγο, ειδικά αν έχεις χρόνιες παθήσεις ή λαμβάνεις φαρμακευτική αγωγή.