Κορονοϊός: Ταινία με θεωρίες συνωμοσίας στη Γαλλία προκαλεί «πόλεμο» αντιδράσεων

Καθώς η Γαλλία παλεύει με το δεύτερο και πιο ισχυρό κύμα του κορονοϊού εν μέσω lockdown η ταινία «Hold-Up», διάρκειας σχεδόν τριών ωρών, ενοχοποιεί Γάλλους και άλλους ηγέτες για τον χειρισμό της πανδημίας. Η ταινία έχει γίνει η θέμα συζήτησης σε ολόκληρη τη Γαλλία, αλλά και σε πολλές χώρες της βόρειας Ευρώπης.

Χρηματοδοτούμενη από εισφορές ανωνύμων, αλλά και διασήμων και σκηνοθετημένη από τον του πρώην δημοσιογράφο Pierre Barnérias, η ταινία ισχυρίζεται ότι ξεσκεπάζει τα ψέματα της γαλλικής κυβέρνησης για την Covid-19, αλλά και μια παγκόσμια συνωμοσία για την χειραγώγηση των πολιτών. Στην ταινία συμπεριλαμβάνονται μαρτυρίες από απλούς πολίτες, αλλά και γνωστές προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένου και του πρώην υπουργού Υγείας της Γαλλίας (1993-1995 και 2004–2005) καρδιολόγου Philippe Douste-Blazy. 

Το ντοκιμαντέρ «Hold-Up» παρουσιάζει γνωστές αποτυχίες και ασυνέπειες στις παγκόσμιες αντιδράσεις κατά την κρίση της Υγείας - συμπεριλαμβανομένων των αρχικά αντιφατικών κατευθυντήριων γραμμών της γαλλικής κυβέρνησης σχετικά με τη χρησιμότητα της μάσκας, για να προωθήσει και να προβάλει περισσότερο αμφιλεγόμενες ιδέες και απόλυτα ψεύδη.  Το «Hold-Up» έχει υποτιμηθεί από πολιτικούς, αλλά και μη κυβερνητικούς οργανισμούς για την παρουσίαση και τη διάδοση πολλαπλών θεωριών συνωμοσίας, και τα περισσότερα από τα επιχειρήματά της έχουν καταρριφθεί από ειδικούς. Όμως, η ενορχηστρωμένη της καταδίκης της ταινίας δεν βοήθησε ώστε να εμποδίσει την επιτυχία της, αντίθετα μάλιστα την απογείωσε. Η ταινία έχει αποσυρθεί από πολλές διαδικτυακές πλατφόρμες για να εμφανιστεί ξανά σε πολλές εκδόσεις, συγκεκριμένα μέσω του YouTube.

Το «Hold-Up», για το οποίο μίλησαν θερμά μια σειρά διασημοτήτων συμπεριλαμβανομένης της ηθοποιού Sophie Marceau, έχει ξεπεράσει κατά πολύ τους παραδοσιακούς κύκλους όσων ασπάζονται τις θεωρίες συνωμοσίας. Από την κυκλοφορία του, στις 11 Νοεμβρίου, έχει προβληθεί περισσότερες από 2,5 εκατομμύρια φορές. Στιγμιότυπα από την ταινία κυκλοφόρησαν επίσης ευρέως στα κοινωνικά μέσα, συμπεριλαμβανομένου του Instagram και της εφαρμογής ανταλλαγής μηνυμάτων Snapchat.

Ξεχωριστή, αλλά και πειστική

Σύμφωνα με τον Sylvain Delouvée, ο οποίος ερευνά την κοινωνική ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του «Rennes 2», η επιτυχία της ταινίας οφείλεται σε ένα λαμπερό περιτύλιγμα που θυμίζει εκείνο των ερευνητικών ντοκιμαντέρ: από την επιβλητική μουσική υπόκρουση μέχρι την ψυχολογική φόρτιση των «ειδικών». «Πατάει στις φόρμες και στις παγίδες ενός ντοκιμαντέρ, αλλά αυτό δεν αποτελεί δημοσιογραφία», εξηγεί. «Η ταινία έχει έναν μοναδικό στόχο: τη διάδοση της ιδέας μιας παγκόσμιας συνωμοσίας».

Η κύρια δύναμη της ταινίας έγκειται στην ικανότητά της να συνδυάζει αληθινές καταθέσεις - δηλώσεις με φανταστικούς υπαινιγμούς, προχωρώντας βήμα προς βήμα: «Στην αρχή, ο τόνος υποδηλώνει υγιή σκεπτικισμό και κριτική», λέει ο Delouvée. «Σε αντίθεση με τα τυπικά βίντεο συνωμοσίας, η ταινία παίρνει το χρόνο της πριν ξεκινήσει η συνωμοτική διάθεση».

Το «Hold-Up» αρχίζει με την απαρίθμηση των πολλών ερωτήσεων και κριτικών που έχουν προκύψει σε δημόσιες συζητήσεις από την έναρξη της πανδημίας, συμπεριλαμβανομένων των αντιπαραθέσεων σχετικά με τις μάσκες προσώπου, την προέλευση του ιού, τις βλαβερές συνέπειες των lockdown και τον ρόλο των φαρμακευτικών λόμπι. «Είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των θεωριών συνωμοσίας o συνδυασμός αληθινών στοιχείων με ψευδείς ερμηνείες, ευρήματα κατ’ επιλογήν και απόλυτα ψέματα», λέει ο Delouvée.

Ένα παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση της έκθεσης της Γερουσίας του 2010 για τη λεγόμενη πανδημία της γρίπης των χοίρων, η οποία συνέταξε έναν κατάλογο κριτικών που διατυπώθηκαν τότε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. «Οι γερουσιαστές, που λειτούργησαν σχεδόν σαν προφήτες, έφτασαν μέχρι του σημείου να καταγγείλουν μια ανύπαρκτη πανδημία», ισχυρίζεται η αφήγηση της ταινίας, αποδίδοντας τους, κάποια από τα χειρότερα σχόλια, συμπεριλαμβανομένων και των ισχυρισμών ότι ο ΠΟΥ «εφευρέθηκε» για ανάλογες ψευδείς πανδημίες.

Μια λιτανεία συνωμοσιών

Για να επηρεάσει τους θεατές, το «Hold-Up» χρησιμοποιεί μια πολύ γνωστή ρητορική τεχνική, που μερικές φορές αναφέρεται ως «Gish Gallop», η οποία συνεπάγεται να κατακλύσει το κοινό με όσο το δυνατόν περισσότερα επιχειρήματα, χωρίς να τους αφήσει χρόνο να αφομοιώσουν τις πληροφορίες και να σκεφτούν τα πραγματικά γεγονότα. Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματά της είναι ο τρόπος που συγκεντρώνει και συνδυάζει μια ποικιλία θεωριών συνωμοσίας. Σε αυτήν συμπεριλαμβάνεται η υποτιθέμενη αναγκαιότητα των μασκών, οι ισχυρισμοί ότι η υδροξυχλωροκίνη είναι αποδεδειγμένη θεραπεία για την Covid-19, η θεωρία της σύνδεσης του κορονοϊού με τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας 5G και η έννοια μιας ολοκληρωτικής παγκόσμιας κυβέρνησης - γνωστής ως η «Νέα Παγκόσμια Τάξη», που προσπαθεί να υποδουλώσει τον κόσμο.

«Είναι ένα γοητευτικό παραμύθι στο οποίο ο καθένας μπορεί να βρει κάτι για να συμφωνήσει, είτε πρόκειται για μάσκες, 5G, εμβόλια είτε για τη Νέα Παγκόσμια Τάξη», λέει ο Delouvée. «Δεν χρειάζεται να συμφωνήσεις με όλα αυτά. Αρκεί να δεις θετικά τη μια ή την άλλη θεωρία και είναι αρκετό, η ταινία έχει επιτύχει τον στόχο της.

Σύμφωνα με τον Arnaud Mercier, καθηγητή των επιστημών της επικοινωνίας και των πληροφοριών στο πανεπιστήμιο «Panthéon-Assas» στο Παρίσι, αυτό το συνονθύλευμα έχει βοηθήσει στο να «συσπειρώσει ένα ευρύ κοινό με ερωτήσεις και κριτικές που ξεπερνούν τις συνηθισμένες θεωρίες συνωμοσίας». Ως αποτέλεσμα, το «Hold-Up» έχει προσεγγίσει ένα πολύ διαφορετικό κοινό, προσθέτει ο Mercier. «Το ανησυχητικό είναι ότι αυτό έφερε τους ανθρώπους σε επαφή με μια σειρά από ιδέες στις οποίες δεν είχαν σκεφτεί στο παρελθόν», επισημαίνει.

Γόνιμο έδαφος

Εκτός από τα κοινωνικά μέσα, η εκπληκτική δημοτικότητα της ταινίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διάδοσή της μέσω υπηρεσιών ανταλλαγής μηνυμάτων, όπως το WhatsApp. Αυτά βοηθούν στη «δημιουργία μικρών κοινοτήτων, αγγίζοντας άτομα του περιβάλλοντός μας», λέει ο Delouvée. Παρουσιάζοντας τις απατηλές απλές λύσεις της, η ταινία βρήκε πρόσφορο έδαφος στο πλαίσιο μιας πανδημίας που έχει γονατίσει τις υπηρεσίες Υγείας, διαλύει τις οικονομίες και έχει οδηγήσει κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο σε αδιέξοδα.

«Ο ξεχωριστός χαρακτήρας αυτής της περιόδου, η γενική απώλεια ψυχολογίας και οι συχνές ασυνέπειες των δημοσίων αρχών δημιούργησαν το ιδανικό περιβάλλον στο οποίο οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα δεκτικοί σε εναλλακτικές θεωρίες», εξηγεί ο Mercier. Όλη αυτή η ιστορία με την ταινία έχει δημιουργήσει στους δημοσιογράφους, τους δασκάλους και στους πολιτικούς μια αμφιβολία: πρέπει να ανταποκριθούν στην ταινία, να απαντήσουν και να αμφισβητήσουν τους ισχυρισμούς της διακινδυνεύοντας να της δώσουν μεγαλύτερη δημοσιότητα; Ο Mercier λέει ότι η δημοτικότητα των θεωριών συνωμοσίας απαιτεί από τους ειδικούς και τα μέσα ενημέρωσης μεγαλύτερη σαφήνεια και συνοχή.

«Το όλο θέμα δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί στα χέρια ανθρώπων που διαδίδουν ανοησίες», προσθέτει η Delouvée. «Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να εκφράζουμε επιχειρήματα και να αποκαλύπτουμε τις αντιφάσεις των θεωριών συνωμοσίας».