«Λατρεύω το χώμα μετά τη βροχή»: Άνθρωποι μιλούν για την αλλοτριοφαγία, το σύνδρομο του να τρως μη βρώσιμα πράματα

Η Μαίρη (δεν είναι το πραγματικό της όνομα) μια 20χρονη από την Ιρλανδία, μόλις έκοψε τη συνήθειά της - να τρώει προσανάμματα. «Κατά το μεγαλύτερο μέρος της εφηβείας μου κατανάλωνα ένα κουτί κάθε έξι μήνες», λέει, «αλλά κατά τη διάρκεια της εξεταστικής περιόδου κατανάλωνα ένα κουτί κάθε τρεις εβδομάδες. Τα άφηνα να στεγνώσουν μέσα στο κουτί αφού τα άνοιγα, καθώς έτσι τα προτιμούσα».

Η Μαίρη πάσχει από το σύνδρομο της αλλοτριοφαγίας (pica), που ταξινομείται ως ψυχολογική διαταραχή και που περιλαμβάνει την κατανάλωση μη βρώσιμων αντικειμένων. Αλλά ακόμη και μέσα σε αυτή την κατάσταση, η εκδοχή της είναι ασυνήθιστη, αφήνοντάς την να αισθάνεται απομονωμένη. «Δεν έχω ακούσει για κανέναν άλλον που να βιώνει κάτι παρόμοιο», λέει στον Guardian . «Οι αναζητήσεις στο Διαδίκτυο την οδήγησαν σε τηλεφωνικές γραμμές για δηλητηριάσεις ή σε φόρουμ εγκυμοσύνης, επειδή οι μέλλουσες μητέρες συχνά λαχταρούν τη μυρωδιά των αναπτήρων. Κάποιος άλλος όμως πρέπει να τα τρώει, όπως έκανα κι εγώ».

Η αλλοτριοφαγία  είναι πιθανώς πιο συνηθισμένη στα μικρά παιδιά, και τότε ήταν που ξεκίνησε για τη Μαίρη, πριν από εννέα χρόνια, ως ένα μέσο αυτο-κατανόησης. «Μασούσα τα λάστιχα από τα μολύβια, έτρωγα χαρτί και κερί. Όλα αυτά είναι συνηθισμένα στην κοινότητα της αλλοτριοφαγίας» λέει η ίδια. Πάντα της άρεσε η μυρωδιά της βενζίνης, βγαίνοντας από το αυτοκίνητο για να τη μυρίσει όταν οι γονείς της σταματούσαν για να ανεφοδιαστούν. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο προσφερόταν εθελοντικά να ανάβει τη φωτιά τα χειμωνιάτικα βράδια. Όταν ήταν 11 ετών, μετά από «ένα πολύ αγχωτικό γεγονός» θυμάται, «ενέδωσα στη μυρωδιά των αναπτήρων που μύριζα και δοκίμασα».

Είναι δύσκολο να πει κανείς πόσο διαδεδομένη είναι η αλλοτριοφαγία, επειδή είναι υποβαθμισμένη και υποδηλωμένη. Συν τοις άλλοις, λέει η δρ Μελίντα Κάρθ, ερευνήτρια ψυχολογικών επιστημών και διατροφικών διαταραχών στο Πανεπιστήμιο Purdue στην Ιντιάνα, «υπάρχουν διαφορές στους ορισμούς της αλλοτριοφαγίας στις μελέτες και μια απροθυμία των ενηλίκων να παραδεχτούν ότι τρώνε «μη φυσιολογικά πράγματα». Μια γερμανική μελέτη με 2.403 ενήλικες συμμετέχοντες, η οποία δημοσιεύθηκε στο Epidemiology and Psychiatric Sciences το 2022, διαπίστωσε ότι περίπου το 5% ανέφερε τουλάχιστον ένα επεισόδιο συμπεριφοράς pica, ενώ το 1% δήλωσε ότι ήταν επαναλαμβανόμενο.

Τα ποσοστά της αλλοτριοφαγίας είναι συνήθως υψηλότερα σε άτομα με νοητική αναπηρία ή εγκεφαλικές βλάβες σε σύγκριση με άτομα με τυπική εγκεφαλική λειτουργία, λέει ο Κάρθ. Η αλλοτριοφαγία φαίνεται να είναι πιο συχνή στους νέους, αλλά «αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι ενήλικες είναι απρόθυμοι να αναζητήσουν θεραπεία». Όσον αφορά τα παιδιά, ο Οργανισμός Υγειονομικής Ασφάλειας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKHSA) λέει ότι η αλλοτριοφαγία συχνά συνδέεται με τον αυτισμό.

Μεταξύ των αντικειμένων που τρώνε τα άτομα με σύνδρομο αλλοτριοφαγίας, λέει ο Κάρθ, «οι μύτες μολυβιών, η κιμωλία, ο γύψος, το χώμα και ο πάγος φαίνεται να είναι τα πιο συνηθισμένα» αλλά το τι προκαλεί τις λιγούρες είναι τόσο μυστηριώδες όσο και η επικράτησή του. «Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι, όπως συμβαίνει με όλες τις διατροφικές διαταραχές, καμία περίπτωση δεν είναι ίδια, δεν εμφανίζουν όλοι απαραίτητα τα ίδια συμπτώματα»

Το άγχος μπορεί να παίζει κάποιο ρόλο. Ορισμένα άτομα με αλλοτριοφαγία έχουν ιδεοψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και ο Κάρθ λέει ότι «παρόλο που η ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά δεν θεωρείται πλέον αγχώδης διαταραχή, σχετίζεται με το άγχος». Και η παρορμητικότητα ή ο καταναγκασμός που μπορεί να συνοδεύει το άγχος παίζει μεγάλο ρόλο σε άλλες διατροφικές διαταραχές, όπως η διαταραχή της αδηφαγίας ή η νευρική βουλιμία. Μια βασική διαφορά από τις περισσότερες από τις άλλες διατροφικές διαταραχές είναι ότι η αλλοτριοφαγία γενικά «δεν περιλαμβάνει δυσαρέσκεια για το σώμα».

Αυτό που ξέρουμε είναι ότι στις σπάνιες περιπτώσεις που οι άνθρωποι αναζητούν θεραπεία για την αλλοτριοφαγία, οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI) που συνταγογραφούνται επίσης για την κατάθλιψη και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) «έχει αποδειχθεί ότι είναι χρήσιμοι». Το OCD λέει ο Κάρθ, «υπάρχει μείωση της σεροτονίνης στον εγκέφαλο που μπορεί να συμβάλλει στις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και την παρορμητικότητα. Έτσι, είναι πιθανό η αλλοτριοφαγία να σχετίζεται επίσης με τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο».

Οι ελλείψεις σε ανόργανα άλατα έχουν προταθεί εδώ και καιρό ως μια άλλη πιθανή αιτία. Ενώ κάποιοι άνθρωποι λαχταρούν πράγματα που είναι σαφώς επικίνδυνα, όπως μπαταρίες και κέρματα, λέει η Σέρα Γιανγκ, αναπληρώτρια καθηγήτρια ανθρωπολογίας και παγκόσμιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Northwestern του Ιλινόις, «η λαχτάρα για χώμα και ακατέργαστο άμυλο καλαμποκιού φαίνεται να έχει μια φυσιολογική λειτουργία που δύσκολα θα μπορούσα να την αποκαλέσω διατροφική διαταραχή». Οι διαδικτυακές συζητήσεις για το pica (αλλοτριοφαγία) συνήθως εμπίπτουν σε αυτό το εύρος, μοιράζοντας τα πλεονεκτήματα διαφόρων πηλών, κιμωλιών, εδαφών και ακόμη και μιας παιδικής σκόνης με βάση το άμυλο καλαμποκιού.

«Ο πηλός χρησιμοποιείται για φαρμακευτικές θεραπείες εδώ και χιλιάδες χρόνια» λέει η Γιανγκ «και εκατοντάδες είδη ζώων τον τρώνε». 

Πιστεύεται ότι τα πουλιά τρώνε πυλό για να βοηθήσουν στο μεταβολισμό των τοξινών της διατροφής τους. «Οι ξηρές κονιορτοποιημένες ουσίες, όπως ο πηλός, μπορούν να συνδεθούν με το στρώμα βλεννογόνου του εντέρου σας», λέει ο Γιανγκ, "και επομένως να δημιουργήσουν ένα φράγμα για να μην περάσουν οι τοξίνες και τα παθογόνα. Μπορούν επίσης να συνδεθούν με τις ίδιες τις τοξίνες και τα παθογόνα. Μπορείτε να το φανταστείτε ως μια μάσκα λάσπης για το έντερό σας". Το πρόβλημα είναι ότι μπορούν επίσης να απορροφήσουν σίδηρο και η αλλοτριοφαγία συχνά συνδέεται με αναιμία, και έτσι η Γιανγκ αρχικά σκόνταψε στη μελέτη της πάθησης.

Έκανε επιτόπια έρευνα στις ακτές της Τανζανίας σχετικά με την αναιμία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. «Οι γυναίκες έλεγαν: Όταν ήμασταν έγκυες, αρχίσαμε να τρώμε χώμα. Εγώ έλεγα: «Τι;» Ακόμα θυμάται τη στιγμή, καθισμένη έξω, όταν οι γυναίκες την παρότρυναν να δοκιμάσει το ψημένο στον ήλιο χώμα. «Ήταν πολύ δελεαστικό- στέγνωσε τη γλώσσα σου, όπως κάνουν οι τανίνες στο τσάι. Αλλά περισσότερο από το να μου αρέσει, μου κίνησε την περιέργεια».

Η γαιοφαγία δεν απαντάται μόνο στην Τανζανία αλλά και σε σε χώρες υψηλού εισοδήματος. «Συνδέεται κυρίως με την εγκυμοσύνη και τις ελλείψεις μικροθρεπτικών συστατικών, ιδίως στην αναιμία» λέει η Γιανγκ. Το οποίο είναι προβληματικό αν μπορεί να επιδεινώσει την αναιμία. Αλλά όποιος αγαπάει αυτή τη γήινη γεύση της πατάτας ή τη μυρωδιά έξω μετά τη βροχή, μπορεί να έχει μια μικρή εικόνα για την πρωταρχική έλξη προς την ουσία που κρύβεται πίσω από τη μυρωδιά. Πρόκειται πιθανότατα για τη γεωσμίνη, μια πρωτεΐνη που παράγεται από τα μικρόβια της γης, και οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα προσαρμοσμένοι στην οσμή της, ανιχνεύοντάς την σε 0,1 μέρη ανά δισεκατομμύριο. Αν αναμίξετε ένα κουταλάκι του γλυκού σε 200 πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων, θα εξακολουθείτε να μπορείτε να το μυρίσετε.

Η Ντιάννα παρήγγειλε στον εαυτό της τον λεγόμενο «βρώσιμο πηλό», όπως ο λευκός πηλός της Γεωργίας ή ο λευκός πηλός καολίνης. «Συνήθως παρήγγειλα ένα ή δύο κιλά και αυτό κρατούσε για μήνες, καθώς έπαιρνα μικρές μπουκιές εδώ ή εκεί για να ικανοποιήσω τυχόν λιγούρες. Ως επί το πλείστον, μου έκανε καλό, αν και δεν το λάτρευα πραγματικά, καθώς η γήινη γεύση ήταν ανεπαίσθητη και ο πηλός κολλούσε στα δόντια μου, κάτι που δεν είχε καμία σχέση με το χώμα και τη λάσπη που έτρωγα ως παιδί».

Όταν η Ντιάννα ήταν 24 ετών, βρήκε ένα κατάστημα στο Etsy που πουλούσε «ακριβώς το είδος του χώματος που ήθελα. Ήταν το χώμα που σκάβουν έξω από το έδαφος και όχι ο πηλός που έχει ανασκαφεί βαθιά στη γη. Το λάτρεψα. Σχεδόν πάρα πολύ. Αγόραζα 10 λίβρες κάθε δύο μήνες για περισσότερο από ένα χρόνο» Τελικά ανέβασαν τις τιμές, «οπότε άρχισα να αγοράζω φτηνό επιφανειακό χώμα για να το κοσκινίζω μόνη μου και να το τρώω».

Το αν αυτή η πρακτική είναι επιβλαβής, λέει η Γιανγκ, είναι το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου δολαρίων. «Μερικές φορές βρίσκουμε μόλυβδο στον πηλό, μερικές φορές είναι ραδιενεργός, μερικές φορές έχει άλλα πράγματα μέσα που δεν είναι καλά. Ενώ το να τρώμε λίγο φαίνεται να είναι ωφέλιμο [για κάποιους ανθρώπους], το να τρώμε πολύ μπορεί να πάει τρομερά στραβά». Πέρυσι, όταν η UKHSA εξέτασε περιπτώσεις δηλητηρίασης από μόλυβδο σε παιδιά, διαπίστωσε ότι το 76% των πασχόντων είχαν αλλοτριοφαγία, είχαν καταναλώσει κυρίως χώμα.

Σύμφωνα με την έρευνα της Γιανγκ, η συμπεριφορά συχνά μειώνεται μετά την εγκυμοσύνη. «Θυμάμαι πολύ καθαρά μια γυναίκα σε μια διαχρονική μελέτη στη Ζανζιβάρη. Είπε ότι έτρωγε αυτά τα πράγματα και μετά επέστρεψα ένα χρόνο αργότερα και μετά άλλο ένα χρόνο αργότερα, και δεν τα έτρωγε. Είπα: "Τι σας έκανε να τρώτε αυτά τα πράγματα;». Και έδειξε το δίχρονο παιδί της που καθόταν στο χαλί. Είπε: «Μόλις με άφησε, έφυγε και η λιγούρα μου».

Η Ντιάννα το κατάφερε αυτό στα 25 της χρόνια. «Από τα πολλά κιλά το μήνα έφτασα να τρώω λίγο χώμα λιγότερο από μια φορά το μήνα. Δεν έχω υποτροπιάσει ακόμα, αλλά είναι πολύ δύσκολο. Έχω μια αντίδραση πείνας και μόνο που βλέπω ένα σωρό χώμα ή ένα ανέγγιχτο χωράφι με χώμα. Παρακολουθώ βίντεο με ανθρώπους που δουλεύουν πηλό ή κάνουν πεζοπορία και βλέποντας το χώμα μου τρέχουν τα σάλια. Εύχομαι τόσο πολύ να σταματήσει αυτό». Υποψιάζεται ότι θα πρέπει να διαχειρίζεται τις λιγούρες για το υπόλοιπο της ζωής της, αν και οι εξετάσεις αίματος λένε ότι δεν έχει αναιμία ή ότι δεν της λείπουν βασικά μέταλλα από τη διατροφή της. «Απλώς λατρεύω τη γεύση του χώματος μετά τη βροχή και το λαχταρώ συνεχώς».

Όχι ότι έχει μιλήσει ποτέ σε γιατρό για την αλλοτριοφαγία της. «Αποφάσισα να αλλάξω τον εαυτό μου γιατί δεν ήθελα να υπάρξει ένα σημείο όπου θα χρειαζόταν να δω γιατρό, και αυτό συν το γεγονός ότι θα κρινόμουν από τους αγαπημένους μου. Δεν θέλω να ενδώσω σε αυτό. Είναι κακό για μένα και θέλω να γίνω καλύτερα».

Η Μαίρη λέει ότι εκτός από την αλλοτριοφαγία της, δεν έχει εθιστική προσωπικότητα. «Έχω καπνίσει αλλά δεν το βρήκα εθιστικό. Πίνω πολύ μικρές ποσότητες. Δεν έχω κάνει ναρκωτικά και θα μπορούσα εύκολα να μην καταναλώσω τον πρωινό μου καφέ, λέει. Επίσης, δεν το έχει πει σε γιατρό, εν μέρει επειδή νιώθει σίγουρη ότι η αλλοτριοφαγία της θα χρεωθεί στην αναιμία της. «Είναι απολύτως δυνατό να έχεις μια ισορροπημένη διατροφή ως χορτοφάγος", λέει, "αλλά δεν έπαιρνα αρκετό σίδηρο ή πρωτεΐνες με τη διατροφή μου».

Η αποχή της ξεκίνησε τον Αύγουστο. «Ποτέ δεν πίστευα ότι θα μπορούσα να το κάνω», λέει. «Στην αρχή αισθανόμουν πολύ άρρωστη και βίωνα συντριπτικές λιγούρες». Τώρα έχει μείνει με τις βασανιστικές ανησυχίες για τις καρκινογόνες ουσίες, τις μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία και την υποτροπή. Αν και είναι ευχαριστημένη με την πρόοδό της, λέει: «Ακόμα δυσκολεύομαι να περάσω από τα ράφια των σούπερ μάρκετ που έχουν αναπτήρες και δεν θα εμπιστευόμουν τον εαυτό μου κοντά σε ένα ανοιχτό κουτί για παρατεταμένο χρονικό διάστημα».