Συναγερμός στο Ιράκ: Ο Τίγρης ποταμός κινδυνεύει με ερημοποίηση - «Χωρίς νερό, δεν υπάρχει ζωή»

Ως ηγέτης σε μια από τις αρχαιότερες γνωστικιστικές θρησκείες στον κόσμο, ο σεΐχης Νιντάμ Κρέιντι αλ-Σαμπάχι πρέπει να χρησιμοποιεί μόνο νερό που προέρχεται από ποτάμι με συνεχή ροή, ακόμη και για πόση.

Ο 68χρονος έχει ένα μακρύ γκρίζο γένι που πέφτει πάνω από την απλή μπεζ ρόμπα του και ένα λευκό σκουφί που καλύπτει τα εξίσου μακριά μαλλιά του, τα οποία οι σεΐχηδες απαγορεύεται να κόβουν. Λέει ότι ποτέ δεν αρρώστησε από το νερό που πίνει από τον ποταμό Τίγρη και πιστεύει πως όσο το νερό ρέει, είναι καθαρό. Όμως η αλήθεια είναι ότι σύντομα μπορεί να μη ρέει καθόλου.

Όπως αναφέρει ο Guardian, ο φημισμένος ποταμός Τίγρης του Ιράκ είναι έντονα μολυσμένος και κινδυνεύει να στερέψει. Αν δε ληφθούν άμεσα μέτρα για τη διάσωσή του, η ζωή θα αλλάξει ριζικά για τις αρχαίες κοινότητες που ζουν στις όχθες του.

Το νερό ως ζωογόνο σύμβολο και τελετουργία

«Χωρίς νερό, δεν υπάρχει ζωή», λέει ο σεΐχης Νιντάμ, ένας Μανδαίος θρησκευτικός ηγέτης που ζει στη νότια ιρακινή πόλη Αμάρα, στις όχθες του ποταμού στον οποίο εμβαπτίζεται τακτικά από τότε που ήταν μόλις ενός μηνός.

Οι Μανδαίοι είναι μέλη μίας από τις αρχαιότερες γνωστικιστικές θρησκείες στον κόσμο. Το νότιο Ιράκ αποτελεί την πατρίδα τους εδώ και περισσότερα από χίλια χρόνια, ιδιαίτερα στην επαρχία Μαϊσάν. Η Αμάρα, η πρωτεύουσα της επαρχίας, είναι χτισμένη γύρω από τον Τίγρη. Το νερό είναι κεντρικό στοιχείο της πίστης τους και κάθε σημαντικό γεγονός της ζωής απαιτεί τελετουργικό εξαγνισμό. Οι γαμήλιες τελετές ξεκινούν μέσα στο νερό και, πριν αφήσουν την τελευταία τους πνοή, οι Μανδαίοι θα πρέπει να μεταφέρονται στο ποτάμι για έναν τελικό καθαρμό.

«Για τη θρησκεία μας, η σημασία του νερού είναι όπως του αέρα. Χωρίς νερό, η ζωή δε θα υπήρχε. Στην αρχή της δημιουργίας, ο Αδάμ ήταν ο πρώτος άνθρωπος στη Γη. Πριν από τον Αδάμ υπήρχε το νερό, και το νερό ήταν ένα από τα στοιχεία που δημιούργησαν τον Αδάμ», εξηγεί ο σεΐχης Νιντάμ.

Ο Τίγρης και ο Ευφράτης, οι δύο μεγάλοι πνεύμονες της Ασίας

Ο Τίγρης είναι ένας από τους δύο φημισμένους ποταμούς που αγκαλιάζουν τη Μεσοποταμία και κάποτε αποτελούσαν μέρος της «εύφορης ημισελήνου». Ο ποταμός πηγάζει στη νοτιοανατολική Τουρκία και διατρέχει ολόκληρο το Ιράκ, περνώντας από τις δύο μεγαλύτερες πόλεις του, τη Μοσούλη και τη Βαγδάτη, μέχρι να ενωθεί με τον Ευφράτη. Μαζί, ως Σατ αλ-Άραμπ, ολοκληρώνουν το ταξίδι τους προς τα νότια, στον Περσικό Κόλπο.

Εδώ, στις όχθες αυτών των ποταμών, άλλαξε η ιστορία του κόσμου. Εδώ αναπτύχθηκε για πρώτη φορά η γεωργία μεγάλης κλίμακας, γράφτηκαν οι πρώτες λέξεις και εφευρέθηκε ο τροχός. Σήμερα, τα νερά του Τίγρη χρησιμοποιούνται για άρδευση, μεταφορές, βιομηχανία, παραγωγή ενέργειας και πόση από περίπου 18 εκατομμύρια Ιρακινούς που ζουν στη λεκάνη απορροής του.

«Όλη η ζωή των Ιρακινών εξαρτάται από το νερό. Όλος ο πολιτισμός και όλες οι ιστορίες που ακούτε εξαρτώνται από αυτούς τους δύο ποταμούς. Είναι κάτι περισσότερο από νερό για πόση ή άρδευση ή χρήση ή πλύσιμο… Είναι ακόμη και κάτι περισσότερο από πνευματικότητα», λέει ο Σαλμάν Χαϊράλα, ιδρυτής της Humat Dijlah, μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης αφιερωμένης στην προστασία του ποταμού.

Λύματα, κλιματική αλλαγή και... Αμερικανοί

Όμως η υγεία του ποταμού βρίσκεται σε παρακμή εδώ και δεκαετίες. Το Ιράκ διέθετε υπερσύγχρονες υποδομές ύδρευσης έως ότου οι ΗΠΑ τις στοχοποίησαν το 1991, κατά την Επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου». Με τις μονάδες επεξεργασίας κατεστραμμένες, τα λύματα κατέληγαν απευθείας στους υδάτινους δρόμους. Χρόνια κυρώσεων και συγκρούσεων σημαίνουν ότι οι υποδομές δεν ανέκαμψαν ποτέ πλήρως. Σήμερα, σε όλο το νότιο και κεντρικό Ιράκ, μόλις το 30% των αστικών νοικοκυριών είναι συνδεδεμένο με εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων. Στις αγροτικές περιοχές, το ποσοστό αυτό πέφτει στο 1,7%.

Πέρα από τα αστικά απόβλητα, χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα από τις αγροτικές απορροές, βιομηχανικά απόβλητα -συμπεριλαμβανομένων αυτών από τον πετρελαϊκό τομέα- καθώς και ιατρικά απορρίμματα, καταλήγουν όλα στον ποταμό. Μια μελέτη του 2022 διαπίστωσε ότι η ποιότητα του νερού σε πολλά σημεία της Βαγδάτης χαρακτηριζόταν «κακή» ή «πολύ κακή». Το 2018, τουλάχιστον 118.000 άνθρωποι στη νότια πόλη της Βασόρας νοσηλεύτηκαν αφού ήπιαν μολυσμένο νερό.

Ο ποταμός έχει επίσης συρρικνωθεί δραματικά σε όγκο. Τα τελευταία 30 χρόνια, η Τουρκία έχει κατασκευάσει μεγάλα φράγματα στον Τίγρη και η ποσότητα νερού που φτάνει στη Βαγδάτη έχει μειωθεί κατά 33%. Και το Ιράν έχει κατασκευάσει φράγματα και έχει εκτρέψει νερά από κοινόχρηστους ποταμούς που τροφοδοτούν τον Τίγρη. Στο εσωτερικό του Ιράκ, το νερό συχνά υπερχρησιμοποιείται, ιδιαίτερα στον αγροτικό τομέα, ο οποίος καταναλώνει τουλάχιστον το 85% των επιφανειακών υδάτων της χώρας.

Η κλιματική κρίση επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Το Ιράκ έχει καταγράψει μείωση 30% στις βροχοπτώσεις και βρίσκεται αντιμέτωπο με τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων σχεδόν 100 ετών. Η ζήτηση για γλυκό νερό αναμένεται να ξεπεράσει την προσφορά  έως το 2035. Αυτό το καλοκαίρι, η στάθμη του Τίγρη ήταν τόσο χαμηλή ώστε οι άνθρωποι μπορούσαν εύκολα να τον διασχίσουν με τα πόδια.

Πολιτική και μπίζνες με φόντο το νερό

Ο Χαϊράλα πιστεύει ότι τα φράγματα ανάντη και η κακή διαχείριση αποτελούν τα μεγαλύτερα προβλήματα, διότι, καθώς μειώνεται ο όγκος του ποταμού, αυξάνεται η συγκέντρωση των ρυπαντών. «Η ποιότητα του νερού εξαρτάται από την ποσότητά του», δήλωσε.

Η ιρακινή κυβέρνηση έχει αναγκαστεί επανειλημμένα να πιέσει τον βόρειο γείτονά της να απελευθερώσει περισσότερο νερό από τα φράγματά του. Η σπατάλη στο Ιράκ είναι ένα από τα ζητήματα που συχνά αναφέρουν οι Τούρκοι αξιωματούχοι σε αυτές τις συζητήσεις.

Τον Νοέμβριο, η Βαγδάτη και η Άγκυρα υπέγραψαν έναν μηχανισμό για την αντιμετώπιση ορισμένων προβλημάτων του ποταμού:

• τη διακοπή της ρύπανσης
• την εισαγωγή σύγχρονων τεχνολογιών άρδευσης
• την ανάκτηση γεωργικής γης
• τη βελτίωση της διακυβέρνησης των υδάτων

Η συμφωνία έχει περιγραφεί ως «συμφωνία πετρελαίου για νερό», καθώς τα έργα υποδομής θα υλοποιηθούν από τουρκικές εταιρείες και θα χρηματοδοτηθούν με έσοδα από το πετρέλαιο. Το ιρακινό υπουργείο Εξωτερικών παρουσίασε τη συμφωνία ως «πρωτοποριακή».

Ωστόσο, η συμφωνία έχει δεχθεί έντονη κριτική από ειδικούς, περιβαλλοντικούς ακτιβιστές και το κοινό, οι οποίοι ανησυχούν για την έλλειψη λεπτομερειών που έχουν δημοσιοποιηθεί, για το γεγονός ότι φαίνεται να παραχωρεί τον έλεγχο των ιρακινών υδάτων στην Άγκυρα και ότι δεν είναι επίσημα δεσμευτική.

«Δεν υπάρχει ουσιαστική συμφωνία αυτή τη στιγμή», δήλωσε ο Μοχσέν αλ-Σαμμάρι, πρώην υπουργός Υδάτινων Πόρων. «Θα έλεγα ότι μοιάζει περισσότερο με προεκλογική προπαγάνδα». Η συμφωνία υπογράφηκε μόλις εννέα ημέρες πριν από τις γενικές εκλογές στο Ιράκ.

Το υπουργείο Υδάτων, το υπουργείο Περιβάλλοντος και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος δεν απάντησαν σε αιτήματα για σχολιασμό.

Χωρίς νερό, ο σεΐχης Νιντάμ ανησυχεί για το μέλλον των Μανδαίων στο νότιο Ιράκ. Πολλοί έχουν ήδη εγκαταλείψει τη χώρα ή έχουν μετακινηθεί ψηλότερα, στην αυτόνομη περιοχή του Κουρδιστάν. Οι εκτιμήσεις τοποθετούν τον παγκόσμιο πληθυσμό τους μεταξύ 60.000 και 100.000, με λιγότερους από 10.000 να παραμένουν στο Ιράκ. Ένας Τίγρης που πεθαίνει μπορεί να αποτελέσει το τελειωτικό χτύπημα.