Ιμαρέτ: Το «άγνωστο» βακούφι της Αιγύπτου στην Καβάλα, οι ιδιοκτησίες του στη Θάσο και η συμφωνία με την Ελλάδα

Στην καρδιά της παλιάς πόλης της Καβάλας, αγκαλιασμένο από τα γραφικά σοκάκια και τον αέρα της Ανατολής, δεσπόζει το κάστρο Ιμαρέτ. Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα Οθωμανικής προέλευσης, που ενώνει δύο κόσμους: Τον Ελληνικό και τον Αιγυπτιακό. Το Ιμαρέτ δεν είναι απλώς ένα ιστορικό κτίσμα. Είναι ένα πολιτισμικό σύμβολο, και ταυτόχρονα σημείο επαφής στις σύγχρονες σχέσεις των δύο χωρών οι οποίες το τελευταίο διάστημα έχουν έρθει πιο κοντά λόγω της κοινής ΑΟΖ αλλά και στο ζήτημα της Μονής Αγίας Αικατερίνης του Σινά.

Περίπλοκα νομικά ζητήματα

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Μονής του Σινά έφερε στο προσκήνιο μία σειρά από περίπλοκα νομικά ζητήματα που μεταξύ άλλων, αφορούν τα βακούφια, δηλαδή, κτηματικές δωρεές που έγιναν επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, παραχωρήθηκαν σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, για μουσουλμανικούς θρησκευτικούς ή φιλανθρωπικούς σκοπούς. Υπάρχει, λοιπόν, και μία περίπτωση που ενδιαφέρει την Αίγυπτο για «ιδιοκτησία» που υπάρχει στην Ελλάδα και η οποία το 1954 αναγνωρίστηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση ως αιγυπτιακό βακούφι.

Το κάστρο Ιμαρέτ

Η Αίγυπτος έχει δείξει ενδιαφέρον και μάλιστα υπήρξε μνημόνιο συνεργασίας με την Ελλάδα επί κυβερνήσεως του Κώστα Καραμανλή για το περίφημο Ιμαρέτ που δεσπόζει στην Καβάλα για περισσότερο από δύο αιώνες καθώς και οι μεγάλες ιδιοκτησίες του στο νησί της Θάσου. Το Ιμαρέτ σε καμία περίπτωση δε μπορεί να συγκριθεί με τη Μονή Αγίας Αικατερίνης του Σινά ωστόσο υπάρχουν ορισμένες νομικές ομοιότητες που έχουν τις ρίζες τους στη διαχείριση και στον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των κρατών σχετικά με τη χρήση και τις έννοιες της διαχείρισης αλλά και της ιδιοκτησίας. Αυτό που επίσης είναι «άγνωστο» είναι το γεγονός πως το Ιμαρέτ φέρεται να έχει ιδιοκτησία μεγάλης έκτασης στη Θάσο.

Ο εθνάρχης της Αιγύπτου από την Καβάλα

Το Ιμαρέτ ανεγέρθηκε το 1817 από τον Μεχμέτ Αλί, που ήταν ιδρυτής της νεότερης αιγυπτιακής δυναστείας. Ο Αλί γεννήθηκε 4 Μαρτίου 1769 στην Καβάλα η οποία τότε ήταν υπό οθωμανική κυριαρχία. Το 1801 μετά την απόβαση του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, οι οθωμανικές αρχές είχαν διατάξει την πόλη της Καβάλας να στρατολογήσει 300 άνδρες που θα συμμετείχαν στο οθωμανικό εκστρατευτικό σώμα στην Αίγυπτο κατά των Γάλλων. Ο Μεχμέτ Αλί μετά από πολλές διεργασίες έφτασε τελικά στην Αίγυπτο ως αρχηγός σώματος 4.000 Αλβανών και κατάφερε να κυριαρχήσει. Η Πύλη τον αναγνώρισε διοικητή της Αιγύπτου και μετά από μία σύντομη περίοδο εκκαθάρισης των πολιτικών του αντιπάλων, συνέδεσε το όνομα του με μεγάλα έργα υποδομής στην Αίγυπτο. Θεωρείται πως έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου αιγυπτιακού κράτους.

Χαμάμ και ξενοδοχείο

Παρά το γεγονός ότι εδραίωσε την εξουσία και μάλιστα από το Κάιρο, δεν ξέχασε ποτέ τον τόπο καταγωγής του και θέλησε να κάνει ένα μεγάλο έργο για την Καβάλα. Έτσι, ως φόρο τιμής, χρηματοδότησε την ανέγερση του Ιμαρέτ, ενός τεράστιου συγκροτήματος που λειτούργησε ως θεολογική σχολή, ξενώνας, πτωχοκομείο, δεξαμενή νερού και βρύσες για πλύση, χαμάμ για τους καθηγητές, διοικητήριο, βιβλιοθήκη 2.600 τόμων, τυπογραφείο και 60 δωμάτια μαθητών που μετά την ανακαίνιση χρησιμοποιούνται ως ξενοδοχείο. Είχε επίσης προσταυτευικά τείχη ως σημείο στρατηγικής σημασίας στο πιο ψηλό σημείο της πόλης.

Από την παρακμή στη διάσωση

Η αρχιτεκτονική του συνδυάζει στοιχεία από την οθωμανική περίοδο με διακριτικά στοιχεία μπαρόκ αλλά και αιγυπτιακού - μαμελουκικού ύφους. Στα 200 και πλέον χρόνια λειτουργίας του πέρασαν περίοδοι ακμής και παρακμής. Μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης και μαραθώνιες συζητήσεις μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου πριν από περίπου 20 χρόνια, το Ιμαρέτ αποκαταστάθηκε. Σήμερα λειτουργεί ως πολυτελές ξενοδοχείο, αναδεικνύοντας το πλούσιο παρελθόν του. Μάλιστα ο επενδυτής αρμενικής καταγωγής είχε άριστες σχέσεις με Ελλάδα και Αίγυπτο και αξιοποίησε τουριστικά το μνημείο που και σήμερα παραμένει αξιοθέατο της πόλης της Μακεδονίας.

«Βακούφι με ενδιαφέρον για την Αίγυπτο»

«Η ιδιοκτησία του Ιμαρέτ παραμένει νομικά περίπλοκη, καθώς το κτίσμα ανήκει στο βακούφι του Μωχάμετ Αλί και, επομένως, έχει ιστορική σχέση με το αιγυπτιακό κράτος. Οι αιγυπτιακές αρχές, αν και δεν διεκδίκησαν ποτέ νομικά την κυριότητα, διατηρούσαν ενδιαφέρον για την τύχη του μνημείου, βλέποντάς το ως κρίκο στην κοινή πολιτιστική τους κληρονομιά με την Ελλάδα. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και ιδίως κατά την πρωθυπουργία του Κώστα Καραμανλή (2004–2009), το Ιμαρέτ ήρθε στο προσκήνιο όχι μόνο ως μνημείο αλλά και ως σύμβολο διπλωματικών ισορροπιών», είπε στο ethnos.gr o Δρ. Ευάγγελος Βενέτης διεθνολόγος ειδικός σε θέματα Ισλάμ και Μέσης Ανατολής και ένας από τους λίγους που γνωρίζουν την ιστορία αλλά και την σπουδαιότητα του μνημείου.

Γεωπολιτικά συμφέροντα

Κατά την περίοδο Καραμανλή, ενισχύθηκαν οι ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις, με κοινά ενεργειακά και γεωπολιτικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτό το κλίμα συνεργασίας, υπήρξαν ανεπίσημες επαφές και συζητήσεις για τη δυνατότητα μετατροπής του Ιμαρέτ σε κέντρο διαπολιτισμικού διαλόγου ή σε έδρα πολιτιστικών εκδηλώσεων υπό την αιγίδα και των δύο κρατών. Αν και αυτές οι πρωτοβουλίες δεν ευοδώθηκαν πλήρως, καλλιεργήθηκε ένα θετικό υπόβαθρο, που άνοιξε το δρόμο για ευρύτερες συνεργασίες στον πολιτιστικό και τουριστικό τομέα.

Το σπίτι του Αλί και οι εκτάσεις στη Θάσο

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί πως μαζί με το Ιμαρέτ έγινε συντήρηση και στο σπίτι που γεννήθηκε ο Μωχάμετ Αλί στην Καβάλα, ενώ υπάρχει και ένα μεγάλο άγαλμα του που βρίσκεται πάνω σε ένα άλογο. Ένα άλλο ανοικτό ζήτημα είναι και οι μεγάλες ιδιοκτησίες του Ιμαρέτ οι οποίες υπάρχουν στη Θάσο. Πρόκειται για τεράστιες χέρσες εκτάσεις που εκείνα τα χρόνια καλλιεργούνταν και έφεραν έσοδα στο ίδρυμα όπως συμβαίνει και με τις ιδιοκτησίες της Μονής Σινά. Οπως αναφέραμε οι δύο περιπτώσεις είναι διαφορετικές ωστόσο η ελληνική διπλωματία θα μπορούσε να βρει ορισμένα θετικά στοιχεία και επιχειρήματα από το διπλωματικό παρελθόν Ελλάδας και Αιγύπτου για την περίπτωση του μνημείου στην Καβάλα και των περιουσιακών στοιχείων του στη Θάσο.

«Η Ελλάδα άνοιξε το δρόμο»

«Το Ιμαρέτ της Καβάλας δεν είναι απλώς ένα μνημείο του παρελθόντος. Είναι μια ζωντανή απόδειξη της ιστορικής διασύνδεσης δύο λαών με μακραίωνη παράδοση. Σε μια εποχή όπου η πολιτιστική διπλωματία αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία, το Ιμαρέτ μπορεί να λειτουργήσει ως σύμβολο συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού. Οι επαφές μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου επί κυβέρνησης Καραμανλή έθεσαν τις βάσεις για αξιοποίηση αυτής της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Ελλάδα έδειξε τον δρόμο της συνεργασίας και της κατανόησης. Και όσο το Ιμαρέτ παραμένει όρθιο, κουβαλά στις πέτρες του όχι μόνο την ιστορία, αλλά και την υπόσχεση μιας ειρηνικής συνύπαρξης λαών και πολιτισμών υπενθυμίζοντας πως η Ελλάδα είναι πάντα εγγυήτρια αλλά και πρωτοπόρος σε ζητήματα που αφορούν τον πολιτισμό αλλά και τη θρησκευτική πίστη», σχολίασε ο Δρ. Ευάγγελος Βενέτης.