Χρειάζεται ολοκληρωµένη πολιτική για τη διακοπή του καπνίσµατος

Η απουσία πολιτικής βούλησης, το ασθενές απόθεµα «κουλτούρας υγείας» και η απουσία κατάλληλων εργαλείων καθιστούν την πολιτική κατά του καπνίσµατος µη αποτελεσµατική και µη επιτυχή, επισηµαίνει ο οµότιµος καθηγητής της Εθνικής Σχολής ∆ηµόσιας Υγείας, ο οποίος µιλά τόσο για τη συζήτηση σχετικά µε τη µείωση της βλάβης από το κάπνισµα που έχει ανοίξει στη διεθνή ιατρική κοινότητα, όσο και για το νέο νοµοσχέδιο του υπουργείου Υγείας που έχει κατατεθεί για διαβούλευση.

Κύριε Κυριόπουλε, πού βρισκόµαστε σήµερα στη µάχη κατά του καπνίσµατος;

Εχει φέρει αποτελέσµατα ο αντικαπνιστικός νόµος; Είναι γνωστό ότι ο έλεγχος και η διαχείριση των µειζόνων παραγόντων κινδύνου για την υγεία στη χώρα µας πάσχουν. Και πάσχουν βαρέως. Παράγοντες κινδύνου για την υγεία, όπως είναι το κάπνισµα, η κακή διατροφή και η παχυσαρκία, η απουσία φυσικής άσκησης και άλλα, ευθύνονται για το µεγαλύτερο µέρος της νοσηρότητας και της πρώιµης θνησιµότητας. Στον πυρήνα αυτού του προβλήµατος βρίσκεται η απουσία «κουλτούρας» υγείας στον πληθυσµό, καθώς και η έλλειψη οργανωµένων και αποτελεσµατικών υπηρεσιών δηµόσιας υγείας. Ακραίο και τυπικό παράδειγµα αυτής της διατύπωσης είναι η περίπτωση αντιµετώπισης του καπνίσµατος και της επάρκειας της αντικαπνιστικής πολιτικής. Η αποτυχία της πολιτικής αυτής στη χώρα µας είναι πασιφανής αφενός από τη µακροσκοπική εικόνα που είναι προσιτή και προσλήψιµη από όλους και αφετέρου από τα ποσοτικά και µετρήσιµα µεγέθη. Η χώρα εξακολουθεί να έχει µία από τις πρώτες θέσεις καπνιστών (περίπου 30%) σε άνδρες και γυναίκες, ενώ το κάπνισµα ευθύνεται για το 20% της θνησιµότητας. Η απουσία πολιτικής βούλησης, το ασθενές απόθεµα «κουλτούρας υγείας» και η απουσία κατάλληλων εργαλείων καθιστούν την πολιτική κατά του καπνίσµατος µη αποτελεσµατική και µη επιτυχή. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα αποτελούν, εκτός της συρρίκνωσης των κατάλληλων πολιτικών αγωγής και προαγωγής της υγείας, η απουσία «πολιτικών ώθησης», δηλαδή αποθάρρυνσης και αποτροπής για τη χρήση καπνού, καθώς και πολιτικών «µείωσης του κινδύνου» και κατά συνέπεια τα καλύτερα αποτελέσµατα στους δείκτες υγείας.

Τελικά το τσιγάρο είναι πρόβληµα «κουλτούρας» ή αποτυχηµένων πολιτικών κατά του καπνίσµατος;

Είναι προφανές ότι το τσιγάρο αποτέλεσε ένα ζήτηµα «κουλτούρας υγείας» σε µια µακρά περίοδο στη χώρα µας και στον κόσµο ολόκληρο, αλλά η σταδιακή απαγκίστρωση από τέτοιες συµπεριφορές συµπίπτει µε την ανακάλυψη του Richard Doll το 1951 και στη συνέχεια µε τις εργασίες του Richard Peto ότι το κάπνισµα συνδέεται µε τον καρκίνο και άλλα νοσήµατα. Η σπουδαία αυτή τεκµηρίωση για τη βλαπτική επίδραση του καπνίσµατος κινητοποίησε πολιτικές δηµόσιας υγείας σε όλον τον κόσµο και εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα στις πολιτικές δηµόσιας υγείας.

Στη διεθνή ιατρική κοινότητα έχει ανοίξει µια µεγάλη συζήτηση σχετικά µε τη µείωση της βλάβης από το κάπνισµα (harm reduction). Πείτε µας λίγα λόγια για αυτή την προσέγγιση.

Πράγµατι τα τελευταία χρόνια υπάρχουν στον διεθνή επιστηµονικό Tύπο έγκυρες δηµοσιεύσεις για τις «πολιτικές µείωσης της βλάβης» σε µια σειρά βλαπτικών παραγόντων που σχετίζονται µε την κατανάλωση και τη συµπεριφορά. Σηµαντική θέση µεταξύ αυτών κατέχει το ζήτηµα των πολιτικών µείωσης της βλάβης που σχετίζεται µε το κάπνισµα κυρίως µε τη χρήση εναλλακτικών τρόπων καπνίσµατος µε συσκευές ηλεκτρονικού τσιγάρου ή µε συσκευές θέρµανσης και µη καύσης. Τα εργαστηριακά/τοξικολογικά και κλινικά ευρήµατα είναι ενθαρρυντικά και θετικά και στον τοµέα αυτό παρατηρείται µια αυξηµένη κινητικότητα τεκµηρίωσης της µείωσης της βλάβης από τη χρήση των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων. Προς τούτο διάφοροι οργανισµοί στις Ηνωµένες Πολιτείες και τη Μεγάλη Βρετανία αποδέχονται αυτές τις πρακτικές, όπως για παράδειγµα ο Οργανισµός Public Health England. Βεβαίως εγείρονται από άλλους επιφυλάξεις για την καταλληλότητα αυτών των προϊόντων. Είναι γεγονός ότι η διακοπή τoυ καπνίσµατος οφείλει να αποτελεί τον βασικό στόχο της εθνικής πολιτικής για την υγεία. Στo πλαίσιo αυτό πρόσθετα και εναλλακτικά εργαλεία άσκησης πολιτικής, όπως η ενθάρρυνση αποτροπής και οι πρακτικές µείωσης της βλάβης, είναι ευκταία και επιθυµητά. Εξάλλου, η συνταγµατική αρχή που ορίζει ότι το κράτος µεριµνά για την υγεία και ως εκ τούτου έχει ευθύνη για την πληροφόρηση και την προστασία των καταναλωτών επιβάλλει την εµπλοκή των δηµοσίων αρχών.

Με αφορµή το νέο νοµοσχέδιο του υπουργείου Υγείας που κατατέθηκε προς διαβούλευση, θεωρείτε ότι η χώρα µας ενσωµατώνει στους στόχους των πολιτικών υγείας τη µείωση της βλάβης από το κάπνισµα;

Στη χώρα µας, όπως έχει αποδειχθεί, παρά τη σχετική µείωση των καπνιστών τα τελευταία χρόνια, που οφείλεται κυρίως στην αρνητική συµπεριφορά απέναντι στο κάπνισµα από τις νεότερες ηλικίες, αλλά και στην αύξηση της τιµής των τσιγάρων σε συνδυασµό µε τη µείωση των εισοδηµάτων, η επιδηµία του καπνίσµατος εξακολουθεί να παραµένει σε σχετικώς υψηλά επίπεδα. To κράτος οφείλει µέσω των υπηρεσιών δηµόσιας υγείας να µεριµνά για την αντιµετώπιση της επιδηµίας αυτής, µέσω πολιτικών µε εναλλακτικά σχήµατα µείωσης της βλάβης. Τούτο, σε συνδυασµό µε τα υπάρχοντα µέτρα και τα κλασικά µέτρα δηµόσιας υγείας, που αφορούν στην ενηµέρωση των πολιτών, τη βελτίωση της εγγραµµατοσύνης στην υγεία και στον µετασχηµατισµό των συµπεριφορών σχετικά µε την υγεία. Υπό το πρίσµα αυτό, οι πολιτικές αυτές και οι τεχνικές «µείωσης της βλάβης» έχουν θέση στις παραδοσιακές πολιτικές δηµόσιας υγείας και µπορεί να έχουν συνεργική θετική δράση.

Βεβαίως αυτές οι πολιτικές και τα µέτρα που τις συνοδεύουν οφείλουν να υπόκεινται σε διαρκή αξιολόγηση και να εξετάζονται κάτω από τον µεγεθυντικό φακό της έρευνας σχετικά µε την ιατρική αποτελεσµατικότητα και την οικονοµική αποδοτικότητά τους. Η υποτίµηση αυτής της διάστασης δεν συγκροτεί ολοκληρωµένη πολιτική που πρέπει να κινείται προς την κατεύθυνση της διακοπής του καπνίσµατος και της µείωσης της βλάβης συνεργικά. Η απεµπόληση της δυνατότητας παρέµβασης των δηµοσίων Αρχών να θέσουν το ρυθµιστικό πλαίσιο και τους κανόνες αξιολόγησης, σύµφωνα µε τα πρότυπα των διεθνών οργανισµών, µπορεί να οδηγήσει σε απορρύθµιση ενός κρίσιµου ζητήµατος δηµόσιας υγείας όπως είναι οι πολιτικές ελέγχου και διαχείρισης της καπνιστικής επιδηµίας.