Υγεία|27.02.2023 21:15

Σωματική υγεία: Γονίδια ή περιβάλλον; - Τι ρόλο παίζει η γενετική προδιάθεση στη φυσική κατάσταση

Newsroom

*γράφει ο Αλέξανδρος Γιαννέλης, Υποψήφιος Διδάκτωρ Συμπεριφορικής Γενετικής, University of Minnesota

Όσοι από εσάς έχουν ασχοληθεί έστω και λίγο με την άθληση και την σωματική υγεία, θα έχετε σίγουρα αναρωτηθεί: Τι ρόλο παίζει η γενετική προδιάθεση στη φυσική κατάσταση; Όλοι ξέρουμε περιπτώσεις γνωστών που δεν έχουν πάει ποτέ γυμναστήριο αλλά διατηρούνται σε μια αρκετή καλή κατάσταση. Όπως επίσης ξέρουμε (μάλλον περισσότερες) περιπτώσεις ανθρώπων που επίσης δεν έχουν πάει γυμναστήριο, αλλά η φυσική τους κατάσταση δεν είναι και τόσο καλή. Και οι δύο κατηγορίες ανθρώπων συχνά επικαλούνται «τα γονίδια» για την ελλιπή ή όχι σωματική τους υγεία.

Η ερώτηση «κατά πόσο επηρεάζουν τα γονίδια την φυσική κατάσταση», μπορεί να μαθηματικοποιηθεί και να απαντηθεί με επιστημονικούς όρους. Η κληρονομικότητα ορίζεται επιστημονικά ως το ποσοστό της παρατηρούμενης ποικιλομορφίας που οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες. Μπορεί να υπολογιστεί με διάφορους τρόπους, για παράδειγμα εκτιμώντας την ομοιότητα των υιοθετημένων παιδιών με τους βιολογικούς γονείς τους, ή συγκρίνοντας την ομοιότητα μεταξύ μονοζυγωτικών διδύμων (που έχουν 100% κοινό γονιδίωμα) με αυτή μεταξύ διζυγωτικών διδύμων (που έχουν 50% κοινό γονιδίωμα). Εφόσον και τα δύο είδη διδύμων μεγαλώνουν υπό την ίδια στέγη και δέχονται τις ίδιες περιβαλλοντικές επιρροές, τυχόν αυξημένη ομοιότητα μεταξύ μονοζυγωτικών διδύμων είναι ενδεικτική γενετικής επιρροής.

Δεκαετίες ερευνών, σε δείγματα δεκάδων χιλιάδων διδύμων, έχουν καταλήξει πως ο δείκτης μάζας σώματος (βάρος/ύψος2) είναι κληρονομικός σε βαθμό ~60% (Silventoinen et al., 2016). Η περιβαλλοντική επιρροή είναι ισχυρότερη κατά την παιδική ηλικία, όπου τα παιδιά ακόμα εξαρτώνται από το οικιακό περιβάλλον για την δίαιτα και την ανατροφή τους, αλλά οι γενετικές επιρροές εκδηλώνονται ισχυρότερες κατά την ενηλικίωση. Η παιδική ανατροφή κάποιου δεν φαίνεται να παίζει σπουδαίο ρόλο για το βάρος του ως ενήλικας. Επίσης, η κληρονομικότητα είναι ισχυρότερος παράγοντας στον δυτικό ανεπτυγμένο κόσμο, πράγμα που αντικατοπτρίζει τις περιβαλλοντικές πιέσεις που δέχεται ο οργανισμός των ανθρώπων του Τρίτου Κόσμου, κυρίως την έλλειψη τροφής.

Έχει παρατηρηθεί πως οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη διακύμανση στον δείκτη μάζας σώματος σε σχέση με τους άνδρες. Φαίνεται πως τα γονίδια που επηρεάζουν αυτό το χαρακτηριστικό είναι διαφορετικά στα δύο φύλα (Schousboe et al., 2003). Συνεπώς, το βάρος της μητέρας δεν συσχετίζεται τόσο με αυτό του υιού, τουλάχιστον γενετικά. Τα δύο φύλα φυσικά διαφέρουν ως προς τον μεταβολισμό, την κατάθεση και την κατανομή του λίπους, με τις γυναίκες να ρέπουν περισσότερο στην απόκτηση μάζας.

Πρόσφατα, με την χρήση συγχρόνων μοριακών μεθόδων, έχουν εντοπιστεί χιλιάδες γονίδια που εμπλέκονται στην σωματική διάπλαση. Μετρώντας τον αριθμό και τύπο αυτών τον γονιδίων που βρίσκονται στα κύτταρα, ο καθένας μας μπορεί να καταταχθεί ως προς την γενετική του προδιάθεση για εναπόθεση κιλών. Μια έρευνα έδειξε πως όσοι ανήκουν στην υψηλότερη κατηγορία γενετικής προδιάθεσης είναι 25 φορές περισσότερο πιθανόν να πάσχουν από σοβαρή παχυσαρκία (Khera et al. 2019). Και το περιβάλλον όμως παίζει σημαντικό ρόλο: πριν 40 χρόνια όσοι είχαν αυξημένη προδιάθεση ήταν μεν περισσότερο παχείς, αλλά το χάσμα (σε σχέση με όσους είχαν λιγότερη γενετική προδιάθεση) ήταν μικρό. Έκτοτε, λατά την διάρκεια της «επιδημίας παχυσαρκίας» και της επέκτασης των μαζικών ταχυφαγείων, το χάσμα γιγαντώθηκε (Brandkvist et al., 2019).

Εκτός από τον δείκτη μάζας σώματος, γνωρίζουμε πλέον και εκατοντάδες γονίδια που συσχετίζονται με την σωματική δύναμή. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, τα γονίδια που σχετίζονται με την δύναμη λαβής βρίσκονται σε αυξημένη συχνότητα σε Ρώσους πρωταθλητές αρσιβαρίστες (Moreland et al., 2020).

Είναι τα γονίδια μια καλή δικαιολογία για να μην γυμναζόμαστε;

Ποιό είναι το συμπέρασμα από όλα αυτά; Είναι εν τέλει τα γονίδια μια καλή δικαιολογία για την απουσία άσκησης; Η απάντηση είναι πως η γενετική προδιάθεση δεν σημαίνει τίποτε εν απουσία περιβαλλοντικής επιρροής. Όποιο και αν είναι η προδιάθεση κάποιου ως προς τον μεταβολισμό και την εναπόθεση λίπους, το βάρος του θα εξαρτάται πάντοτε από την πρόσληψη θερμίδων. Η γνώση της γενετικής προδιάθεσης χρησιμεύει μόνο πληροφοριακά για εξατομικευμένα σχέδια δίαιτας. Το ίδιο ισχύει και για την δύναμη και μυϊκή ανάπτυξη. Όσο προικισμένος και αν είναι κανείς γονιδιακά, χωρίς άσκηση δεν θα αναπτύξει ποτέ την δύναμη ενός επαγγελματία αρσιβαρίστα. Η άσκηση είναι ο κυριότερος παράγοντας.

Τα γονίδια επηρεάζουν μόνο τον χρόνο ανταπόκρισης στην άσκηση – τα αποτελέσματα δεν έρχονται το ίδιο γρήγορα για όλους. Αλλά τα αποτελέσματα θα έρθουν εφόσον η άσκηση γίνεται σωστά. Οι γονιδιακοί παράγοντες γίνονται καθοριστικοί μόνο για τα ανώτατα επίπεδα πρωταθλητισμού.

Μπορώ να μάθω αν έχω κάποια έφεση σε κάποιο συγκεκριμένο άθλημα;

*γράφει η Νεκταρία Τσαλαβούτα, personal trainer

Αν θέλουμε να μάθουμε αν τυχόν έχουμε κλίσε σε κάποιο συγκεκριμένο άθλημα, υπάρχει ο αθλητικός γενετικός έλεγχος, ο οποίος βοηθά να καταλάβουμε και να αναλύσουμε τα έξης:

  • τον τύπο των μυικών ινών
  • την χρήση της γλυκόζης και οξυγόνου απο την καρδιά στους μύες κατα την άσκηση
  • σε αθλήματα αντοχής ή δύναμης, αν έχει τάση σε κάποιο ή που έχει μεγαλύτερη συμμετοχή
  • η διαθεσιμότητα ενέργειας στο αίμα κτλ.

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ίδια: «Θα υιοθετήσω ένα ρητό του Tom Stoppard: ''Μια υγιής στάση ζωής είναι μεταδοτική, αλλά μην περιμένεις να ανταποκριθούν όλοι σε αυτό. Εσυ όμως,να παραμείνεις φορέας!"».

«Σύμφωνα με το American College Of Sports Medicine, ενδείκνυται η ημερήσια άσκηση 20-30' σε παιδικές ηλικίες.Είναι ένας καλός λόγος,να δούμε την προδιάθεση και το ταλέντο του κάθε παιδιού. Η επιστημονική κοινότητα Psychology Of Sports And Exersice επισημαίνει ότι η συστηματική άσκηση,συμβάλλει κατά μεγάλο ποσοστό στην καλύτερη επίδοση στα μαθήαματα και κατά συνέπεια στις δραστηριότητες. Καταληγούμε λοιπόν στο ότι τα γονίδια υπάρχουν, αρκεί να τα "ενισχύσουμε" και να βρούμε την κλίση μας».

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Διαβάστε ακόμη
γυμναστικήγονίδιααθλητέςfitnessειδήσεις τώρα