Νόμπελ Ιατρικής 2021: Μάθαμε επιτέλους πώς «χαίρονται οι ανθρώποι»

Η αντίληψη του περιβάλλοντος κόσμου γίνεται με τις αισθήσεις. Το ζήτημα αυτό απασχόλησε από την αρχή της ιστορίας του ανθρώπου, τον απλό άνθρωπο, τον φιλόσοφο, τον καλλιτέχνη, τον επιστήμονα. Το ανθρώπινο σώμα έχει διαφορετικά κανάλια μετάδοσης για διαφορετικές αισθήσεις. Για την όραση, την ακοή, τη μυρωδιά και τη γεύση έχουμε τα μάτια, τα αυτιά, τη μύτη και τη γλώσσα, τι γίνεται όμως με την αίσθηση της θερμοκρασίας, του πόνου και των μηχανικών αισθήσεων (τρίψιμο, χάιδεμα, πίεση) για τα οποία δεν υπάρχει σαφές αισθητήριο όργανο αλλά τα αισθανόμαστε με το δέρμα μας αλλά και με τα εσωτερικά μας όργανα;

Πριν από πολύ καιρό οι νευροεπιστήμονες ανακάλυψαν ότι υπάρχουν διαφορετικά νεύρα για ερεθίσματα διαφορετικής έντασης (Βραβείο Νόμπελ 1944). Το ερώτημα όμως παρέμεινε σχετικά με το πως ακριβώς τα νεύρα αντιλαμβάνονται τέτοια ερεθίσματα, ή με άλλα λόγια, πως ένα ερέθισμα - πίεση, αλλαγή θερμοκρασίας – μετατρέπεται σε ηλεκτροχημικό νευρικό ερέθισμα.

Το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας για το 2021 δόθηκε σε δύο ερευνητές οι οποίοι αφιέρωσαν τη ζωή τους και έδωσαν απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Ο Αμερικανός David Julius ασχολήθηκε με το ερώτημα μετατροπής των ερεθισμάτων θερμοκρασίας σε ηλεκτροχημικό νευρικό ερέθισμα ενώ ο Αμερικανολιβανέζος Ardem Pataputyan επικεντρώθηκε στους μηχανικούς υποδοχείς πίεσης . Είναι σαφές πως θα νιώθαμε χωρίς ευαισθησία στη θερμοκρασία αφού στην ουσία δεν θα είχαμε τη δυνατότητα προστασίας από τη ζέστη και το κρύο. Από την άλλη, με τους υποδοχείς πίεσης αντιλαμβανόμαστε κυριολεκτικά το έδαφος κάτω από τα πόδια μας, τα αντικείμενα που κρατάμε, αγκαλιές και φιλιά, αλλά και την πίεση των ούρων στην ουροδόχο κύστη.

Το δέρμα - αλλά και οι κοντινοί του βλεννογόνοι - σχετίζεται με την αίσθηση της αφής καθώς πάνω σε ολόκληρη την επιφάνειά του απλώνονται νευρικά σωμάτια ευαίσθητα στην πίεση, στον πόνο, στη ζέστη και στο κρύο. Το δέρμα σκεπάζει την εξωτερική επιφάνεια του σώματος, αποτελώντας τα σύνορα του με τον έξω κόσμο. Στο εξωτερικό του μέρος το δέρμα είναι εκτεθειμένο στο φως, στον αέρα, στην υγρασία, στην ξηρασία, στη ζέστη και στο κρύο, καθώς έρχεται σε συνάφεια με όλα τα στοιχεία του περιβάλλοντος. Στο εσωτερικό του μέρος το δέρμα έρχεται σε επαφή με ένα υδάτινο κόσμο, που είναι θερμός και αφώτιστος και όπου τα κύτταρα των ιστών και των οργάνων ζουν σαν ζώα του βυθού. Στο ύψος της μύτης, του στόματος, του πρωκτού, της ουρήθρας και του κόλπου, το δέρμα συνεχίζεται με τους βλεννογόνους, που είναι μεμβράνες που σκεπάζουν την εσωτερική επιφάνεια του σώματος.

Το δέρμα και τα εξαρτήματά του παίζουν για το σώμα το ρόλο ενός προσεκτικού φύλακα, αφήνοντας ή εμποδίζοντας να περάσουν ορισμένα στοιχεία του φυσικού και ψυχολογικού κόσμου. Είναι η πόρτα του κεντρικού νευρικού συστήματος που είναι μεν ανοικτή, αλλά υπό επιτήρηση.

Ο συσχετισμός της αφής με τον συναισθηματικό κόσμο αποτέλεσε βέβαια αντικείμενο μελέτης των ψυχολόγων αλλά και περιγραφής – καταγραφής των ανθρώπων της τέχνης.

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία:

Πλάτων «Συμπόσιο»: Ο πάνδημος έρως σε όλες τις εκφάνσεις του, που χαρακτηρίζεται από καθολική σωματική και ψυχική αφή – επαφή, είναι ταυτόχρονα θεός και δαίμων.

Λογοτεχνία:.

Στο μνημειώδες αντιπολεμικό έργο του Dalton Trumbo «O Τζώνυ πήρε το όπλο του» ο πρωταγωνιστής έχει χάσει τα χέρια του, τα πόδια του και όλες τις αισθήσεις εκτός από την αφή. Θεωρώντας ότι και μόνο με αυτή την κυρίαρχη αίσθηση αφή – επαφή που του απέμεινε αποτελεί ενεργό άνθρωπο ξεσηκώνεται (παίρνει το όπλο του) και επιζητεί με κάθε τρόπο την επιβίωση του (πάθος – δύναμη – αποφασιστικότητα και αγάπη για ζωή)

Ζωγραφική:

Στο εκπληκτικό ζωγραφικό έργο του Μικελάντζελο «Το άγγιγμα του θεού στη Δημιουργία του Αδάμ» (σύνδεση του ανθρώπου με τον θεό)

Ζωγραφικός πίνακας του Gustav Klimt «The kiss» (πόθος – πάθος – ερωτισμός)

Ζωγραφικός πίνακας του Pablo Picasso «Mother and child» (μητρική αγάπη – στοργή - τρυφερότητα)

Ποίηση:

Γιάννης Ρίτσος: Όταν σφίγγουν το χέρι ο ήλιος είναι βέβαιος για τον κόσμο (βεβαιότητα –σεβασμός και αγάπη για τον συνάνθρωπο , το φίλο, αλληλεγγύη - διεθνισμός – προοπτική)

Ποίηση – μουσική:

Μίκης Θεοδωράκης: « Ένα δειλινό»

Ένα δειλινό, ένα δειλινό , ένα δειλινό σε δέσαν στο σταυρό

Σου κάρφωσαν τα χέρια σου, μου κάρφωσαν τα σπλάχνα

Σου δέσανε τα μάτια σου, ώ, ώ, μου δέσαν την ψυχή μου

Ένα δειλινό, ένα δειλινό , ένα δειλινό με τσάκισαν στα δυό

Μου κλέψανε την όραση, μου πήραν την αφή μου

Μον΄μου ΄μεινε η ακοή να σ΄ αγρικώ παιδί μου

Ένα δειλινό, ένα δειλινό, ένα δειλινό σαν το σταυραετό

Χιμηξε, πα στις θάλασσες, χίμηξε, πα στους κάμπους

Κάνε ν΄ ανθίσουν τα βουνά, ώ, ώ, και να χαρούν οι ανθρώποι.

(Η κραυγή, ο σπαραγμός, ο θρήνος, το μοιρολόγι, η στέρηση, ο πόνος, η απόγνωση, το πάγωμα της ψυχής της μάνας, αλλά και η υπέρβαση της απλής γυναίκας, της κυρά Χρυσούλας από το Δεμερλί της Θεσσαλίας, όταν η συμμορία του Σούρλα κρέμασε τα βλαστάρια της και πήραν την αφή της)

Πανδημία:

Το σύγχρονο δράμα που βιώνει η ανθρωπότητα τα τελευταία δύο χρόνια είναι η πανδημία του Covid-19. Στα μη φαρμακευτικά μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης, καθώς η διασπορά του παθογόνου ιού γίνεται τόσο με την αναπνοή όσο και με την αφή, προτάθηκε να αποφεύγουμε

να δίνουμε και να σφίγγουμε το χέρι ο ένας του άλλου, να αγκαλιαζόμαστε, να φιλιόμαστε. Η κοινωνική απομάκρυνση των ανθρώπων εκτός από αρνητικές συνέπειες κοινωνικές και οικονομικές έχει και τεράστιες, μερικές φορές όχι άμεσα αντιληπτές, ψυχολογικές συνέπειες. Ο άνθρωπος οδηγείται σταδιακά σε απομονωτισμό, η έλλειψη συναισθηματικών και γνωστικών ερεθισμάτων οδηγεί σε μία αποδόμηση της ισορροπημένης οικονομικής και ψυχοκοινωνικής κατάστασης της κοινωνίας.

Με τη βοήθεια της επιστήμης (φαρμακευτικά μέτρα πρόληψης –εμβολιασμοί- και αντιμετώπισης της πανδημίας), η ανθρωπότητα πρέπει να επανέλθει στους ρυθμούς της. Οι άνθρωποι να φύγουν από τη στέρηση, τον πόνο, την απόγνωση και να αρχίσουν πάλι ελεύθερα, να σφίγγουν τα χέρια, να χορεύουν σε κύκλο και να ενώνουν τον κόσμο, να αγκαλιάζονται, να φιλιούνται και να ερωτεύονται καθώς η ψυχική και σωματική αφή – επαφή ζεσταίνει την καρδιά και την ψυχή και αποτελεί την κινητήρια δύναμη της αγάπης για ζωή.

Πράγματι, η φετινή βράβευση με Νόμπελ της έρευνας πάνω στο αντικείμενο της αίσθησης της αφής, είναι επίκαιρη καθώς αποκάλυψε πως νιώθουμε ζεστασιά και αγκαλιές, δηλαδή τον τρόπο «να χαίρονται οι ανθρώποι».