Ρωσία - Ουκρανία: Τι κρύβεται πίσω από την ένταση - Είναι βάσιμοι οι φόβοι για ρωσική εισβολή;

Ουκρανοί και δυτικοί αξιωματούχοι ανησυχούν ότι μια ρωσική στρατιωτική συγκέντρωση κοντά στην Ουκρανία θα μπορούσε να σηματοδοτήσει σχέδια της Μόσχας να εισβάλει στον πρώην σοβιετικό γείτονά της. Το Κρεμλίνο επιμένει ότι δεν έχει καμία τέτοια πρόθεση και έχει κατηγορήσει την Ουκρανία και τους δυτικούς υποστηρικτές της ότι προβάλλουν τους ισχυρισμούς αυτούς για να καλύψουν τα δικά τους υποτιθέμενα επιθετικά σχέδια.

Δεν είναι σαφές αν η συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων προαναγγέλλει επικείμενη επίθεση. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει πιέσει για δυτικές εγγυήσεις που αποκλείουν την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και η συγκέντρωση θα μπορούσε να αντανακλά μια προσπάθεια να υποστηρίξει το μήνυμα. Για το θέμα είχαν τηλεδιάσκεψη ο Πούτιν με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν την Τρίτη. 

Ποιες οι ρίζες της αντιπαράθεσης Ρωσίας - Ουκρανίας

Η Ουκρανία, η οποία αποτελούσε μέρος της ρωσικής αυτοκρατορίας για αιώνες προτού γίνει σοβιετική δημοκρατία, κέρδισε την ανεξαρτησία της καθώς η ΕΣΣΔ διαλύθηκε το 1991. Η χώρα κινήθηκε για να αποβάλει τη ρωσική αυτοκρατορική κληρονομιά της και να σφυρηλατήσει όλο και πιο στενούς δεσμούς με τη Δύση.

Η απόφαση του ουκρανού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς, που πρόσκειται στο Κρεμλίνο, να απορρίψει μια συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση υπέρ στενότερων δεσμών με τη Μόσχα προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις που οδήγησαν στην απομάκρυνσή του το 2014. Η Ρωσία απάντησε με την προσάρτηση της ουκρανικής χερσονήσου της Κριμαίας και με την υποστήριξη μιας αυτονομιστικής εξέγερσης που ξέσπασε στην ανατολική Ουκρανία.

Η Ουκρανία και η Δύση κατηγόρησαν τη Ρωσία ότι έστειλε στρατεύματα και όπλα για να υποστηρίξει τους αντάρτες. Η Μόσχα το αρνήθηκε αυτό,  αντιτείνοντας ότι οι Ρώσοι που εντάχθηκαν στους αυτονομιστές ήταν εθελοντές. Περισσότεροι από 14.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις μάχες που κατέστρεψαν την ανατολική βιομηχανική ενδοχώρα της Ουκρανίας, γνωστή ως λεκάνη του Ντονμπάς.

Μια ειρηνευτική συμφωνία του 2015 με τη μεσολάβηση της Γαλλίας και της Γερμανίας βοήθησε να τερματιστούν οι μάχες μεγάλης κλίμακας, αλλά οι προσπάθειες για την επίτευξη πολιτικού διακανονισμού απέτυχαν και σποραδικές αψιμαχίες συνεχίζονται κατά μήκος της τεταμένης γραμμής επαφής.

Νωρίτερα φέτος, μια έξαρση των παραβιάσεων της εκεχειρίας στα ανατολικά και μια συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων κοντά στην Ουκρανία τροφοδότησαν τους φόβους για πόλεμο, αλλά οι εντάσεις μειώθηκαν όταν η Μόσχα απέσυρε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών της μετά από ασκήσεις τον Απρίλιο.

Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων

Αξιωματούχοι των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών ισχυρίστηκαν την περασμένη εβδομάδα ότι η Ρωσία σχεδιάζει να αναπτύξει περίπου 175.000 στρατιώτες και σχεδόν οι μισοί από αυτούς έχουν ήδη σταθμεύσει σε διάφορα σημεία κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας, προετοιμάζοντας μια πιθανή εισβολή που θα μπορούσε να ξεκινήσει ήδη από τις αρχές του 2022.

Η Ουκρανία κατήγγειλε ότι η Μόσχα διατηρεί πάνω από 90.000 στρατιώτες όχι μακριά από τα σύνορα των δύο χωρών μετά από μαζικά πολεμικά παίγνια στη δυτική Ρωσία το φθινόπωρο. Το ουκρανικό υπουργείο Άμυνας ανέφερε ότι μονάδες της Ρωσικής 41ης Στρατιάς παρέμειναν κοντά στη Γέλνια, μια πόλη περίπου 260 χιλιόμετρα βόρεια των ουκρανικών συνόρων.

Ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας Oleksii Reznikov δήλωσε στους βουλετές την περασμένη Παρασκευή ότι ο αριθμός των ρωσικών στρατευμάτων κοντά στην Ουκρανία και στη ρωσοκρατούμενη Κριμαία εκτιμάται σε 94.300, προειδοποιώντας ότι είναι πιθανή μια «μείζονα κλιμάκωση» τον Ιανουάριο.

Επιπλέον, ο αρχηγός των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων αναφέρει ότι η Ρωσία διαθέτει περίπου 2.100 στρατιωτικούς στην ανατολική Ουκρανία που ελέγχεται από τους αντάρτες και ότι Ρώσοι αξιωματικοί κατέχουν όλες τις διοικητικές θέσεις στις αυτονομιστικές δυνάμεις, σύμφωνα με το Associated Press. Η Μόσχα έχει επανειλημμένα αρνηθεί την παρουσία στρατευμάτων της στην ανατολική Ουκρανία. Η Ρωσία δεν έχει παράσχει λεπτομέρειες σχετικά με τον αριθμό και τις θέσεις των στρατευμάτων της, λέγοντας ότι η ανάπτυξή τους στο έδαφός της δεν πρέπει να ανησυχεί κανέναν.

Τι θέλει η Μόσχα; 

Το Κρεμλίνο έχει κατηγορήσει την Ουκρανία ότι δεν τηρεί την ειρηνευτική συμφωνία του 2015 και έχει επικρίνει τη Δύση ότι δεν ενθαρρύνει τη συμμόρφωση της Ουκρανίας. Η συμφωνία ήταν διπλωματική επιτυχία για τη Μόσχα, καθώς απαιτούσε από την Ουκρανία να παραχωρήσει ευρεία αυτονομία στις περιοχές των ανταρτών και να προσφέρει μια σαρωτική αμνηστία στους αντάρτες.

Η Ουκρανία, με τη σειρά της, έχει επισημάνει παραβιάσεις της εκεχειρίας από τους αυτονομιστές που υποστηρίζονται από τη Ρωσία και επιμένει ότι υπάρχει συνεχής παρουσία ρωσικών στρατευμάτων στα ανατολικά των ανταρτών, παρά τις διαψεύσεις του Κρεμλίνου.

Εν μέσω των αλληλοκατηγοριών, η Ρωσία απέρριψε μια τετραμερή συνάντηση με την Ουκρανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, λέγοντας ότι είναι άχρηστη λόγω της άρνησης της Ουκρανίας να τηρήσει τη συμφωνία του 2015. Η Μόσχα έχει επικρίνει έντονα τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ για την παροχή όπλων στην Ουκρανία και τη διεξαγωγή κοινών ασκήσεων, λέγοντας ότι αυτό ενθαρρύνει τα ουκρανικά «γεράκια» να προσπαθήσουν να ανακτήσουν τις ανταρτοκρατούμενες περιοχές με τη βία.

Νωρίτερα φέτος, ο Πούτιν είπε ότι μια στρατιωτική προσπάθεια της Ουκρανίας να ανακτήσει τα ανατολικά θα είχε «σοβαρές συνέπειες για την ουκρανική κρατική υπόσταση». Ο Ρώσος πρόεδρος έχει επανειλημμένα περιγράψει Ρώσους και Ουκρανούς ως «έναν λαό» και ισχυρίζεται ότι η Ουκρανία έλαβε άδικα ιστορικά ρωσικά εδάφη κατά τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου.

Ο Πούτιν έχει τονίσει έντονα ότι οι φιλοδοξίες της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ αποτελούν κόκκινη γραμμή για τη Μόσχα και έχει επίσης εκφράσει την ανησυχία του για τα σχέδια ορισμένων μελών του ΝΑΤΟ να δημιουργήσουν κέντρα στρατιωτικής εκπαίδευσης στην Ουκρανία. Είπε ότι αυτό θα τους έδινε ένα στρατιωτικό έρεισμα εκεί, ακόμη και χωρίς την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.

Την περασμένη εβδομάδα, ο Πούτιν τόνισε ότι η Ρωσία θα επιδιώξει «αξιόπιστες και μακροπρόθεσμες εγγυήσεις ασφαλείας» από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους «που θα αποκλείουν κάθε περαιτέρω κίνηση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς και την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων που μας απειλούν σε κοντινή απόσταση από το ρωσικό έδαφος».

Κατηγόρησε ότι «οι απειλές αυξάνονται στα δυτικά μας σύνορα», με το ΝΑΤΟ να τοποθετεί τις στρατιωτικές υποδομές του πιο κοντά στη Ρωσία και πρότεινε στη Δύση να συμμετάσχει σε ουσιαστικές συνομιλίες για το θέμα, προσθέτοντας ότι η Μόσχα θα χρειαστεί όχι μόνο προφορικές διαβεβαιώσεις, αλλά «νομικές εγγυήσεις».

Είναι πραγματική μια απειλή για ρωσική εισβολή; 

Η Ρωσία απέρριψε τις συζητήσεις περί σχεδίου εισβολής ως δυτική εκστρατεία συκοφάντησης και απάντησε ότι οι ισχυρισμοί αυτοί θα μπορούσαν να κρύβουν μια ουκρανική πρόθεση για επίθεση στα ανατολικά. Η Ουκρανία αρνείται τέτοια σχέδια.

Ορισμένοι παρατηρητές ερμηνεύουν την αύξηση των στρατευμάτων ως μια επίδειξη του Πούτιν ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να αυξήσει το διακύβευμα για να πείσει το ΝΑΤΟ να σεβαστεί τις κόκκινες γραμμές της Μόσχας και να σταματήσει να στέλνει στρατεύματα και όπλα στην Ουκρανία.

Τον περασμένο μήνα, ο Πούτιν σημείωσε με ικανοποίηση ότι οι προειδοποιήσεις της Μόσχας έχουν επιτέλους κάποια απήχηση και προκάλεσαν «κάποιο άγχος» στη Δύση. Πρόσθεσε: «Είναι απαραίτητο να τους κρατήσουμε σε αυτή την κατάσταση για όσο το δυνατόν περισσότερο, ώστε να μην τους περάσει από το μυαλό να οργανώσουν κάποια σύγκρουση στα δυτικά μας σύνορα που δεν χρειαζόμαστε». Αμερικανοί αξιωματούχοι παραδέχθηκαν ότι οι προθέσεις της Μόσχας είναι ασαφείς, αλλά επισήμαναν τη συμπεριφορά της Ρωσίας στο παρελθόν ως αιτία ανησυχίας.