Εντυπωσιακή ανακάλυψη: Στο φως μητρόπολη της Eποχής του Χαλκού στη στέπα του Καζακστάν

Στα ανοιχτά λιβάδια του σημερινού Καζακστάν, υπήρχε κάποτε ένας οικισμός της Εποχής του Χαλκού που πιθανόν να χρησιμοποιούνταν ως κέντρο ανταλλαγών και εξουσίας γύρω στο 1600 π.Χ.

Ο οικισμός, που ονομαζόταν Σεμιάρκα (Semiyarka) και είχε το παρατσούκλι «Η Πόλη των Επτά Χαράδρων» λόγω της θέσης του με θέα σε ένα δίκτυο κοιλάδων, ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αλλά μόνο όταν μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων ερεύνησε την περιοχή από το 2018, αποκαλύφθηκε το εντυπωσιακό μέγεθος και η πιθανή σημασία του στην Ευρασιατική Στέπα.

Σύμφωνα με το CNN, αυτό που ανακάλυψε η ομάδα ήταν μια εκτεταμένη περιοχή που κάποτε ήταν γεμάτη με σπίτια, ένα κεντρικό μνημειώδες κτίριο, το οποίο μπορεί να είχε χρησιμοποιηθεί για τελετές ή διακυβέρνηση, και πιθανώς ακόμη και εγκαταστάσεις παραγωγής μπρούντζου. Τα ευρήματά τους, που δημοσιεύθηκαν τη Δευτέρα (17/11) στο περιοδικό Antiquity, είναι μόνο η αρχή, σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης.

«Εξαιρετικά σπάνιο εύρημα η επεξεργασία μπρούντζου στην Ευρασία εκείνη την εποχή»

«Είναι πολύ συναρπαστικό, γιατί είναι πολύ σπάνιο να βρεθεί παραγωγή μπρούντζου σε αυτή την περιοχή», δήλωσε η κύρια συγγραφέας Μίλιανα Ραντιβόγεβιτς, αναπληρώτρια καθηγήτρια αρχαιολογικής επιστήμης στο University College London του Ηνωμένου Βασιλείου. «Γνωρίζουμε ότι έχουμε εκατοντάδες χιλιάδες μπρούντζινα αντικείμενα από την Εποχή του Χαλκού στην ευρασιατική στέπα και έχουμε μόνο έναν τεκμηριωμένο χώρο παραγωγής μπρούντζου. Και αυτός είναι ο δεύτερος». Ο μπρούντζος επέτρεψε την κατασκευή πιο ανθεκτικών εργαλείων και άλλων υλικών, πρόσθεσε η Ραντιβόγεβιτς.

Καθώς η ομάδα ξεκινά τώρα τις ανασκαφές στην περιοχή, οι ερευνητές αναφέρουν ότι οι συνεχείς ανακαλύψεις στη Σεμιάρκα μεταμορφώνουν τις γνώσεις μας για την αστική ζωή στην προϊστορική Ευρασία. «Δεν έχουμε βρει τίποτα παρόμοιο», δήλωσε ο έτερος συγγραφέας της μελέτης Νταν Λόρενς, καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Durham του Ηνωμένου Βασιλείου. Πρόσθεσε ότι δεν έχουν ανακαλυφθεί σχεδόν καθόλου οικισμοί στη στέπα. «Αυτό που βλέπουμε σε αυτό το τοπίο, το συνδέουμε με νομαδικές ομάδες κτηνοτρόφων και πιστεύουμε ότι ίσως ζούσαν σε σκηνές ή γιούρτες. Αυτό που έχουμε εδώ είναι κάτι που είναι σαφώς πολύ διαφορετικό».

Καλύπτοντας έκταση περίπου 346 στρεμμάτων πάνω από την κοιλάδα του ποταμού Ιρτίς, το μεγάλο μέγεθος και η στρατηγική θέση του οικισμού μπορεί να υποδηλώνουν ότι η στέπα της Εποχής του Χαλκού είχε εξελιγμένες πόλεις παρόμοιες με αυτές που βρίσκονταν σε πιο αστικές περιοχές του κόσμου εκείνη την εποχή, πρόσθεσε ο Λόρενς.

Ερευνώντας μια χαμένη πόλη

Για να εντοπίσει τα όρια του οικισμού, ο Λόρενς ηγήθηκε της ομάδας σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα που εξέτασε δορυφορικές εικόνες και ανέλυσε κάθε τετράγωνο 50 μέτρων σε ολόκληρη την περιοχή. Εξετάζοντας μόνο την επιφάνεια, βρήκαν θραύσματα αγγείων, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 114 κεραμικών αγγείων, και άλλα αντικείμενα διάσπαρτα σε ολόκληρο τον οικισμό.

Η ομάδα χρησιμοποίησε επίσης εικόνες από κατασκοπευτικές φωτογραφίες Corona που χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1960, για να προσδιορίσει τα σημεία όπου το έδαφος είχε διαταραχθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς και μαγνητομετρία, μια μη επεμβατική τεχνική έρευνας που επέτρεψε στους αρχαιολόγους να δουν θαμμένες κατασκευές και μεταλλικά αντικείμενα χωρίς να χρειαστεί να πραγματοποιήσουν ανασκαφές.

Το επόμενο βήμα, οι ανασκαφές, βρίσκονται σε εξέλιξη και η Ραντιβόγεβιτς αναφέρει ότι έχουν ήδη γίνει περισσότερες ανακαλύψεις. «Αυτό που έχει δημοσιευτεί προς το παρόν είναι ότι είχαμε ενδείξεις, εξετάσαμε δηλαδή τα υλικά που ήταν χωνευτήρια, σκωρίες και τεχνουργήματα, και μπορούσαμε απλώς να τα συνδέσουμε και να πούμε "λοιπόν, αυτά είναι τα μπρούντζινα"», είπε. «Αλλά καθώς προχωράμε, κάνουμε περισσότερες ανακαλύψεις, οπότε πλέον είμαι περισσότερο βέβαιη, για παράδειγμα, πως πρόκειται για μια μεγαλύτερης κλίμακας παραγωγή μεταλλουργίας στον χώρο».

Οι διαφωνίες στον επιστημονικό κόσμο

Ωστόσο, δε συμφωνούν όλοι στο αν η Σεμιάρκα έμοιαζε με μια μεγάλη πόλη. «Τα αποτελέσματα, τουλάχιστον αυτά που παρουσιάζονται στο άρθρο, θα έδιναν ένα κατηγορηματικό "όχι" σε αυτή την ερώτηση (σ.σ. αν πρόκειται για μεγάλη πόλη), ειδικά δεδομένης της χαμηλής πυκνότητας των θραυσμάτων κεραμικών που βρίσκονται διάσπαρτα στην επιφάνεια και των φαινομενικά εξίσου χαμηλής πυκνότητας ενδείξεων για μεταλλουργία», δήλωσε σε ένα email ο Τζέιμς Τζόνσον, αρχαιολόγος και βοηθός καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Wyoming στο Laramie.

Ο Τζόνσον, ο οποίος έχει μελετήσει τις ποιμενικές κοινωνίες της Εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου στην ευρασιατική στέπα, δε συμμετείχε στη νέα έρευνα.

«Οι πόλεις είναι χωρικές και δημογραφικές οντότητες που συνήθως αντιπροσωπεύουν την πολύπλοκη αλληλεπίδραση του δομημένου περιβάλλοντος, της πυκνότητας και της εξάπλωσης του πληθυσμού, καθώς και της υλικής κουλτούρας (αλλά και πολλών άλλων κοινωνιολογικών παραγόντων)», πρόσθεσε. Ο μικρός αριθμός κεραμικών αντικειμένων που βρέθηκαν θα μπορούσε να υποδηλώνει περιορισμένη χρήση της κεραμικής, κάτι που ήταν συνηθισμένο στις προϊστορικές κοινωνίες της στέπας, και ότι η κεραμική ίσως δεν είναι «η καταλληλότερη κατηγορία υλικής κουλτούρας για να συνδεθεί με την πυκνότητα του πληθυσμού που συνήθως συνδέεται με τους αστικούς [πληθυσμούς]».

Περαιτέρω έρευνα στους σκουπιδόλακκους, σωρούς από υπολείμματα που παρέχουν μια εικόνα της ανθρώπινης ζωής στο παρελθόν, καθώς και συλλογές επιφανειακών ευρημάτων πέρα από τον οικισμό, θα βοηθούσαν τους αρχαιολόγους να κατανοήσουν καλύτερα τα πρότυπα οικισμού, συμβούλευσε ο Τζόνσον.

Αν και ο Λόρενς συμφωνεί ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να συμπεράνουμε ότι ο οικισμός ήταν μια μεγάλη πόλη, «πιστεύω επίσης ότι δεν μπορούμε να το αρνηθούμε κατηγορηματικά για τους ίδιους λόγους», είπε.

Η σχετικά μικρή ποσότητα κεραμικών ευρημάτων μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι το έδαφος παραμένει ανέπαφο και συμπιέζεται από αρκετά μέτρα χιονιού κάθε χειμώνα. Πολλά αντικείμενα ενδέχεται να βρίσκονται ακόμα υπόγεια, σημείωσε ο Λόρενς. «Στους αστικούς οικισμούς συμβαίνουν διαφορετικά πράγματα από ότι στους αγροτικούς. Για παράδειγμα, στη σύγχρονη εποχή πρέπει να πας σε μια πόλη για να βρεις βαριά βιομηχανία, πολυτελή καταστήματα ή έδρα πολιτικής εξουσίας. Νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι η Σεμιάρκα είναι μια πόλη, με την έννοια ότι είναι πολύ διαφορετική από τους γύρω οικισμούς και παρέχει ακριβώς αυτού του είδους τις αστικές υπηρεσίες», συνέχισε.

Η Σεμιάρκα θα μπορούσε να αποτελεί απόδειξη ότι η περιοχή βρήκε μια ισορροπία μεταξύ των τυπικών κινητών τοποθεσιών των κτηνοτρόφων και άλλων σημαντικών κοινωνικών στοιχείων, όπως η παραγωγή μπρούντζου, μία από τις πιο σημαντικές τεχνολογίες της εποχής, δήλωσε ο Μάικλ Φρακέτι, καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον στο Σαιντ Λούις. «Αν και η αρχαιολογική κλίμακα και η λειτουργία αυτών των κεντρικών τόπων εξακολουθεί να αποκαλύπτεται, τα μέχρι τώρα αποτελέσματα ανοίγουν πολλά ερωτήματα σχετικά με τις οργανωτικές επιλογές που έκαναν οι κοινωνίες της στέπας όσον αφορά τη μεταλλουργία, την πολιτική οργάνωση και την οικονομική συνδεσιμότητα τόσο σε τοπική όσο και σε περιφερειακή κλίμακα», δήλωσε ο Φρακέτι σε ένα email.

Ο Φρακέτι, ο οποίος ειδικεύεται στην κτηνοτροφία της Εποχής του Χαλκού, δε συμμετείχε επίσης στη μελέτη.

Αναζητώντας απαντήσεις

Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για οικισμούς στη στέπα της Ευρασίας κατά την Εποχή του Χαλκού. Οι περισσότεροι οικισμοί ήταν κινητοί και δεν άφησαν πίσω τους πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, είπε ο Λόρενς. Ωστόσο, τα λιβάδια δεν έχουν τύχει ιδιαίτερης αρχαιολογικής προσοχής, πρόσθεσε, και είναι πιθανό να υπάρχουν ακόμη πολλοί οικισμοί που δεν έχουν ανακαλυφθεί.

Με μελλοντικές έρευνες, οι συγγραφείς της μελέτης δήλωσαν ότι ελπίζουν να βρουν περαιτέρω στοιχεία για τον πιθανώς ισχυρό ρόλο της Σεμιάρκα κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού, καθώς και πληροφορίες για την αστική ζωή και την παραγωγή μετάλλων στη στέπα. Μέχρι στιγμής, η έρευνά τους έχει αποκαλύψει τα περιγράμματα τουλάχιστον 15 κτιρίων σε ολόκληρο τον οικισμό, με μερικά από αυτά να παρουσιάζουν ενδείξεις ότι ήταν σπίτια με εσωτερικούς χώρους.

Πόσοι άνθρωποι ζούσαν εκεί; Πόσο καιρό επιβίωσε ο οικισμός; Τι σχέσεις είχε η πόλη με άλλες περιοχές; Ο Λόρενς ελπίζει ότι η διαδικασία της ανασκαφής θα φέρει απαντήσεις.

«Αυτός ο χώρος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα πιστεύαμε ότι γνωρίζαμε μέχρι τώρα για την Κεντρική Ασία», δήλωσε ο Λόρενς. «Είναι λοιπόν πολύ ενδιαφέρον να κατανοήσουμε πώς και γιατί βρέθηκε εκεί και πώς συνδέεται με αυτές τις πολύ μεγαλύτερες ιστορίες. Δεν μπορούμε να απαντήσουμε ακόμα σε αυτά τα ερωτήματα, αλλά τώρα που γνωρίζουμε την ύπαρξη αυτού του χώρου, μπορούμε να αρχίσουμε να αναπτύσσουμε ένα πρόγραμμα για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τι σημαίνει όλο αυτό».