Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας στο 26o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: «Ενα πρόσωπο που ρίσκαρε σε όλη τη ζωή του»

Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, το 26o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης παρουσίασε σε ειδική προβολή το «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία - Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας», μια σημαντική καταγραφή της ζωής της ελληνίδας υψιφώνου, αλλά και της παρακαταθήκης που άφησε στην πολιτιστική μας κληρονομιά. 

Συγκεκριμένα, το ντοκιμαντέρ περιγράγραφει τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά επιτεύγματά της, τ' άγνωστα ντεμπούτα, οι προσωπικότητες που την καθόρισαν, τα ορόσημα της πορείας της, αλλά και οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες στην Ελλάδα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το εμφυλιοπολεμικό κλίμα των δεκαετιών του ’40 και του ’50, οι άδικες επιθέσεις που δέχτηκε. Όλα αυτά αποτελούν βασικούς άξονες της αφήγησης της δύσκολης αλλά και μυθιστορηματικής ζωής της Κάλλας, η οποία κινήθηκε πάντα στο μεταίχμιο μεταξύ θριάμβου και τραγωδίας.

Μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό, ανέκδοτες ηχογραφήσεις, συνεντεύξεις, ηχητικά ντοκουμέντα, και έχοντας ως σημείο αναφοράς τα πολύτιμα βιβλία του Πολύβιου Μαρσάν και κυρίως του Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, το ντοκιμαντέρ προσπαθεί ν' αφηγηθεί την ιστορία των πρώτων ετών της Κάλλας – μια ιστορία θριάμβου της θέλησης, του ταλέντου, της εργατικότητας, της αφοσίωσης, και ταυτόχρονα μια ιστορία αντίστασης σε κάθε δυσκολία και σε κάθε κακοποιητική συμπεριφορά. Βασικός κορμός της μουσικής αφήγησης του ντοκιμαντέρ είναι η ηχογράφηση από το ρεσιτάλ που έδωσε το 1957 στο Ηρώδειο, καθώς και άλλες θρυλικές στουντιακές και ζωντανές ηχογραφήσεις της Κάλλας. Στο ντοκιμαντέρ ακούγονται για πρώτη φορά ανέκδοτες ηχογραφήσεις της Κάλλας.

Την προβολή προλόγισαν οι Ορέστης Ανδρεαδάκης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Κουμεντάκης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Αλέξανδρος Καμπούρογλου, Διευθυντής Προγραμμάτων Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και Σοφία Δήμτσα, Γενική Διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας Ομίλου ΔΕΗ, ενώ μετά το τέλος της ταινίας ακολούθησε Q&A με τους δύο σκηνοθέτες.

«Εγιναν πολλές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο για τη Μαρία Κάλλας και εκείνο που με συγκινεί είναι ότι πάρα πολύς κόσμος ασχολήθηκε ξανά μαζί της. Ήρθε και πάλι στο προσκήνιο αυτή η τεράστια προσωπικότητα, η μεγαλύτερη τραγουδίστρια που έχει ποτέ εμφανιστεί. Μια μεγάλη ηθοποιός και μια απίστευτη μουσικός. Ενα πρόσωπο που ρίσκαρε σε όλη της τη ζωή. Για την Εθνική Λυρική Σκηνή ήταν μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή της και γι’ αυτό διοργανώσαμε πολλές εκδηλώσεις» υπογράμμισε ο κ. Κουμεντάκης.

Στη συνέχεια, προσέθεσε ότι στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε την περίοδο, όπου η Μαρία Κάλλας βρισκόταν στην Ελλάδα, όταν ξεκίνησε τις σπουδές της και τραγούδησε υπέροχους ρόλους, οι οποίοι τη σημάδεψαν στην υπόλοιπη καριέρα της, αλλά και στην επάνοδό της το ’60-’61 με τη Νόρμα και τη Μήδεια στην Επίδαυρο. «Από τα λεγόμενά της προσδιορίζει αυτή την εποχή ως πάρα πολύ σημαντική και μιλά με ευγνωμοσύνη για τη σχέση που είχε με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Επομένως, είναι ένα κομμάτι της ιστορίας μας».

«Ο φόβος δεν πρέπει να μας εγκλωβίσει»

Παράλληλα, ο κ. Κουμεντάκης αναφέρθηκε και στα επεισόδια στο κέντρο της Θεσσαλονίκης λέγοντας πως «ο φόβος δεν πρέπει να μας εγκλωβίσει. Πιστεύω ότι ο καθένας με τον τρόπο του μπορεί να συμβάλλει στην αποδοχή της διαφορετικότητας. Ζούμε σε μια εποχή όπου δεν μπορούμε να υποκρινόμαστε ότι δεν μας αφορά, ότι έχουμε με κάτι πιο σημαντικό να ασχοληθούμε. Αυτά είναι τα σημαντικά και με αυτά θα ασχοληθούμε».

Σύμφωνα με την γενική διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας Ομίλου ΔΕΗ, Σοφία Δήμτσα, «μέσα από αυτή τη πρωτοβουλία ελπίζω να ανακαλύψουμε όλοι μας το μεγαλείο της φωνής της Μαρίας Κάλλας, να ξαναζήσουμε τη μαγεία της μουσικής της και να γίνουμε μέρος του μύθου της. Θα ήθελα να δούμε αυτή τη ταινία και με μια άλλη ματιά, καθώς η Μαρία Κάλλας στα πρώτα χρόνια στην Αθήνα ήταν θύμα αυτού που σήμερα ονομάζουμε bullying. Στοχοποιήθηκε για το βάρος της, την εμφάνισή της και όλα τα στερεότυπα της εποχής βρήκαν χώρο για να της δημιουργήσουν προβλήματα. Η ΔΕΗ τα τελευταία χρόνια ασχολείται ενεργά με την ανάδειξη και καταπολέμηση των βαθιά ριζωμένων στερεοτύπων που οδηγούν στη βία μέσα από μεγάλες πανελλαδικές έρευνες. Τα αποτελέσματα είναι δυστυχώς ανησυχητικά και φανερώνουν ότι χρειάζεται πολλή δουλειά, κυρίως στις νέες ηλικίες. Ο πολιτισμός και η παιδεία είναι από τα πιο σημαντικά όπλα που έχουμε για να καταπολεμήσουμε τις ρίζες του κακού. Γι’ αυτόν τον λόγο εμείς θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε ενεργά τους φορείς που προωθούν τον πολιτισμό».

Μετά την προβολή ακολούθησε Q&A με τους δύο σκηνοθέτες της ταινίας, Μιχάλη Ασθενίδη και Βασίλη Λούρα. Σε ερώτηση του κοινού σχετικά με το συμβόλαιο της Μαρίας Κάλλας με την Εθνική Λυρική Σκηνή και το τεχνικό κομμάτι του στιγμιότυπου που αποτυπώνει ένα ρεσιτάλ της Κάλλας στη Λευκάδα, ο Βασίλης Λούρας είπε: «Οι συμβάσεις που έκαναν τότε ήταν ετήσιες. Η σύμβαση που υπέγραψε το 1940 ολοκληρώθηκε το ’41. Υπήρξαν μερικοί μήνες χωρίς σύμβαση και μετά την ξαναπήραν. Αυτό συνέβαινε γιατί είχαμε μπει ήδη στην ιταλική Κατοχή και άλλαζαν οι διοικήσεις της Λυρικής. Ωστόσο, μετά την ξαναπήραν και μέχρι το ’45 αυτού του είδους οι συμβάσεις ανανεώνονταν». Οσον αφορά το δεύτερο κομμάτι της ερώτησης, σύμφωνα με τον Μιχάλη Ασθενίδη «ήταν οχτάρι φιλμ το βίντεο και ο ήχος έχει καταγραφεί σε μαγνητόφωνο. Ρυθμίσαμε το φιλμάκι στα 24 καρέ και μετά προσθέσαμε τα λόγια και τη μουσική, κομμάτι κομμάτι».

Η άγνωστη σχέση της Κάλλας με τη Θεσσαλονίκη

Για την άγνωστη σχέση της Κάλλας με τη Θεσσαλονίκη και για το τι άφησε μέσα τους η ενασχόλησή τους με την ιστορία της διάσημης σοπράνο, ο κ. Λούρας εξήγησε ότι «η Κάλλας είχε πολύ μεγάλη σχέση με τη Θεσσαλονίκη. Εκτός από το ’42, που έρχεται για πρώτη φορά με άλλους καλλιτέχνες της Λυρικής, ήρθε ξανά για συναυλίες το ’44-’45 πριν ξεκινήσει δηλαδή για την Αμερική. Είχε μάλιστα και συγγενείς στη πόλη. Μέχρι το τέλος της ζωής της, κρατούσε θερμή σχέση με την Ελλάδα. Δεν μπορούσαμε να βάλουμε περισσότερο υλικό για τη Θεσσαλονίκη στο ντοκιμαντέρ, φανταστείτε ότι η αρχική βερσιόν ήταν τέσσερις ώρες. Επομένως, υπήρχαν πολλά που έπρεπε να κοπούν».

Ο κ. Λούρας προσέθεσε: «Αυτό που κρατάμε με τον Μιχάλη είναι η δύναμή της. Η Κάλλας ήταν από πολύ νωρίς αντικείμενο πολύ αρνητικής κριτικής. Ήταν όλα εναντίον της. Γεννήθηκε ένα παχουλό παιδί, ήρθε από την Αμερική δίχως να γνωρίζει την ελληνική γλώσσα, δεν τελείωσε το σχολείο, η μαμά της την έστειλε απευθείας στο ωδείο. Εκεί ήταν ξένο σώμα γιατί δεν ντυνόταν καλά, φορούσε χοντρά γυαλιά μυωπίας, είχε ακμή στο πρόσωπο και ήταν συνεχώς αντικείμενο χλευασμού και επιθέσεων. Αργότερα, στη Λυρική Σκηνή, της επιτέθηκαν και οι συνεργάτες της με κατηγορίες ότι συνεργάστηκε με τους Γερμανούς και τους Ιταλούς. Κι όμως, η ίδια ήταν σαν να τα άφηνε όλα αυτά έξω από τη ματιά της, έμοιαζε να μην την επηρεάζει τίποτα. Και κατάφερε ν' αλλάξει τον κόσμο της όπερας. Το παράδειγμά της μας δείχνει πως μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα αρκεί να εργαστούμε».

Για το αν υπάρχει η σκέψη να αξιοποιηθεί το υπόλοιπο υλικό που προέκυψε από το ντοκιμαντέρ σε κάποια σειρά για τη Μαρία Κάλλας, ο κ. Λούρας σημείωσε: «Οσον αφορά τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ, τα κυριότερα θέματά μας ήταν ο χρόνος και το κόστος των δικαιωμάτων. Πρόκειται για πολύ ακριβό υλικό, οπότε για να εξασφαλίσουμε όλα αυτά τα δικαιώματα έπρεπε να έχουμε ένα σημαντικό μπάτζετ, που το εξασφαλίσαμε χάρη στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ενα εγχείρημα σαν που περιγράφετε έχει πολλές πρακτικές δυσκολίες και δεν είμαι σίγουρος αν θα είχε ενδιαφέρον για ένα μη εξειδικευμένο κοινό που δεν ενδιαφέρεται για την Κάλλας. Επομένως, σε αυτή την φάση δεν το σκεφτόμαστε».