Τα παπούτσια δεν είναι μόνο για να τα φοράμε: συμβολικές πράξεις, φόνοι και ακραία γεγονότα με υποδήματα που σε αφήνουν έκπληκτο

Κι επειδή οι δρόμοι της Ιστορίας και της Πολιτικής είναι ατέλειωτοι, είπαμε σήμερα να αφησουμε μάχες και εκλογές και να γράψουμε για κάτι πιο ανάλαφρο: τα παπούτσια. Τα παπούτσια που τελικά δεν είναι μόνο για να τα φοράμε. Διαβάστε παρακάτω για συμβολικές πράξεις, για φόνους και ακραία γεγονότα με υποδήματα και μονολογείστε: «σοβαρά τώρα;»...

Στην Ελλάδα έχουμε πολλές παροιμίες που… φορούν παπούτσια. Για παράδειγμα: του έβαλε τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι ή του έδωσε τα παπούτσια στο χέρι και ακόμα: σε γράφω στα παλιά μου τα παπούτσια ή μια πιο ψαγμένη: οι ελιές με το κουκούτσι βάζουνε στον άνθρωπο παπούτσι…

Από... παπουτσωμένες παροιμίες αρκετές στον τόπο μας, αλλά ουδεμία πράξη συμβολική που να έχει να κάνει με τα υποδήματα…
Σε πολλές χώρες του κόσμου, εμβληματικές πράξεις με παπούτσια σηματοδοτούν έκφραση πολιτισμού, επανάστασης, υποτέλειας κλπ.

Η αντίληψη στο τι αντιπροσωπεύει το παπούτσι ποικίλλει, ανάλογα με τη χώρα πού βρίσκεστε. Σε κάποια μέρη του κόσμου, για παράδειγμα, το να δείχνεις στους συνομιλητές σου τη σόλα του παπουτσιού σου είναι προσβλητικό ή το να πετάς ένα παπούτσι σε κάποιον είναι ύψιστη προσβολή. Σε άλλα μέρη του κόσμου, πάλι, το να πετάς παπούτσια στους ανθρώπους θεωρείται ότι φέρνει καλή τύχη. Για να δούμε κάποιες ιστορίες - ακραίες μερικές - με πρωταγωνιστές τα προστατευτικά καλύμματα των κάτω άκρων μας. Υπόδημα στην ελληνική γλώσσα, παπούτσι στην παλαιά τουρκική (pabuc).

Στην Παλαιά Διαθήκη, το παπούτσι χρησιμοποιείται για να συμβολίσει κάτι που είναι άχρηστο ή ευτελούς αξίας. Στην Καινή Διαθήκη, η αφαίρεση των παπουτσιών συμβολίζει τη δουλεία. Οι αρχαίοι λαοί της Μεσοποταμίας θεωρούσαν την πράξη αφαίρεσης των παπουτσιών τους ως ένδειξη ευλάβειας όταν πλησίαζαν ένα ιερό πρόσωπο ή τόπο. Σύμφωνα με την Έξοδο της Παλαιάς Διαθήκης, ο Μωυσής έλαβε οδηγίες να βγάλει τα παπούτσια του πριν πλησιάσει την Καιόμενη Βάτο. Το να βγάλει κάποιος τα παπούτσια του συμβολίζει επίσης πράξη παραίτησης από κάποιο νόμιμο δικαίωμα. Σύμφωνα με ένα αρχαίο αραβικό έθιμο, η αφαίρεση του παπουτσιού συμβόλιζε τη διάλυση του γάμου.

Ας έλειπε ο ασπασμός...

Στους αρχαίους χρόνους, στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, τα παπούτσια θεωρούνταν σύμβολα εξουσίας. Το να πατήσεις με το πόδι σου στο λαιμό ή στο κεφάλι του ηττημένου εχθρού ήταν επίδειξη κυριαρχίας. Ομοίως, το να φιλήσεις το παπούτσι ή το πόδι ενός ηγεμόνα ήταν μια τελετουργική επίδειξη υποταγής. Αυτή η πίστη στο παπούτσι ή το πόδι ως σύμβολο εξουσίας έφτασε και μέχρι την Ευρώπη. Στη Γαλλία κατά τον Μεσαίωνα, για παράδειγμα, οι βασιλιάδες απαιτούσαν από τους υποτελείς τους να φιλούν τα πόδια τους ως απόδειξη πίστης.

Στην εποχή των Βίκινγκ, κουρασμένος από τις επιδρομές των σκανδιναβών πολέμαρχων, ο βασιλιάς Κάρολος Γ' της Γαλλίας σκέφτηκε ότι μόνο με έναν κλέφτη πιάνεις έναν κλέφτη, έτσι παραχώρησε τη Νορμανδία στον Ρόλλο τον ηγέτη των Βίκινγκ, με αντάλλαγμα τη συγκατάθεση του τελευταίου να γίνει υποτελής του γάλλου βασιλιά, να ασπαστεί τον Χριστιανισμό και να πολεμήσει άλλους Βίκινγκς. Για να επισφραγίσουν τη συμφωνία, οι αξιωματούχοι – επίσκοποι υπέδειξαν στον Ρόλλο να φιλήσει το πόδι του βασιλιά ως επίδειξη πίστης.

Ο σκληροτράχηλος πολεμιστής αρνήθηκε κατηγορηματικά να φιλήσει το πόδι ενός άλλου άντρα: «Δεν θα υποκύψω ποτέ στα γόνατα κανενός άνδρα και δεν θα φιλήσω κανένα πόδι», είπε και διέταξε έναν από τους πολεμιστές του να φιλήσει το βασιλικό πόδι για λογαριασμό του· αντί όμως εκείνος να γονατίσει για να το κάνει, παρέμεινε όρθιος και άρπαξε το πόδι του βασιλιά, το έφερε στο στόμα του, με αποτέλεσμα ο Κάρολος να πέσει στο πάτωμα με την πλάτη. Όταν κόπασαν τα γέλια και σηκώθηκε ο Βασιλιάς, μετά τους συμβολισμούς με τα πόδια που είχαν καταλήξει σε παρωδία, δόθηκαν τα χέρια και η συμφωνία έκλεισε!

Στη Γκάνα τη χώρα της Αφρικής, παλιά οι περισσότεροι άνθρωποι κυκλοφορούσαν ξυπόλητοι, αλλά ο βασιλιάς έπρεπε πάντα να φοράει σανδάλια. Υπήρχε η πεποίθηση ότι ένας μονάρχης δεν έπρεπε ποτέ να αγγίξει τη γη, γιατί αν θα το έκανε, θα έχανε την δύναμή του.

Έξω από το σπίτι τα παπούτσια

Σε μεγάλο μέρος της ασιατικής ηπείρου, τα παπούτσια θεωρούνταν (και θεωρούνται) ακάθαρτα - μιαρά. Πολλοί Ασιάτες δεν μπαίνουν στα σπίτια τους με τα παπούτσια, αλλά τα αφήνουν στο κατώφλι. Στην ισλαμική θρησκεία, τα υποδήματα αφήνονται στις εισόδους των τζαμιών επειδή θεωρούνται ανόσια και μένουν μακριά από την παρουσία του Θεού ως ένδειξη σεβασμού και υποταγής. Οι σόλες των παπουτσιών θεωρούνται ιδιαίτερα απεχθείς στη Μέση Ανατολή· είναι ιδιαιτέρως προσβλητικό να δείχνεις στους άλλους τη σόλα του παπουτσιού σου και εξαιρετικά χλευαστική πράξη το να πετάς παπούτσια σε κάποιον ή να χτυπήσεις κάποιον με αυτά.

Στο Ιράκ, όταν μαινόμενος όχλος γκρέμισε το άγαλμα του Σαντάμ Χουσεΐν, το 2003, οι Ιρακινοί συγκεντρώθηκαν γύρω του και χτυπούσαν το άγαλμα με τα παπούτσια τους!

Στην αρχαία Αίγυπτο, οι σκλάβοι δεν φορούσαν παπούτσια ή φορούσαν σανδάλια φτιαγμένα από φύλλα φοίνικα. Οι πολίτες φορούσαν σανδάλια κατασκευασμένα από πάπυρο. Μόνο όσοι βρισκόταν σε υψηλή θέση επιτρεπόταν να φορούν μυτερά σανδάλια. Το κόκκινο και το κίτρινο χρώμα στα παπούτσια επιτρεπόταν μόνο στην υψηλή κοινωνία.

Και φόνος με παπούτσια

Η Σουλτάνα Σαχάρα λ Ντουρ, μια γυναίκα που κυβέρνησε την Αίγυπτο το 1250, δολοφονήθηκε το 1257 από υπηρέτριές της που την ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου με τις ξύλινες παντόφλες τους την ώρα που λουζόταν. Οι εχθροί της σουλτάνας όχι μόνο χάρηκαν με τον θάνατό της, αλλά έλαβαν επιπλέον ικανοποίηση από τον τρόπο του θανάτου της, που προκλήθηκε από τα σιχαμερά παπούτσια. Η πεποίθηση ότι τα παπούτσια είναι ακάθαρτα εξακολουθεί να υπάρχει στη Μέση Ανατολή.

Πολλοί θυμούνται ένα περιβόητο περιστατικό του 2008, όταν ιρακινός δημοσιογράφος εξέφρασε την αποστροφή του προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους πετώντας τα παπούτσια εναντίον του κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου στη Βαγδάτη.
Και λιγότεροι ίσως θα θυμούνται τον Γενικό Γραμματέα της ΕΣΣΔ Νικίτα Χρουτσόφ να βγάζει το παπούτσι και να το χτυπάει στα έδρανα του ΟΗΕ… Δεν πάνε πολλά χρόνια όταν ο πάπας Φραγκίσκος έσκυψε και ασπάστηκε τα παπούτσια των ηγετών του Νότιου Σουδάν παρακαλώντας τους να σταματήσει η αιματοχυσία στον τόπο τους.

Στην Ευρώπη του Μεσαίωνα, αναπτύχθηκε η πεποίθηση ότι τα παπούτσια φέρνουν καλή τύχη. Κείμενο του 1200 αναφέρει ότι συνηθίζεται να πετούν παπούτσια στα νιόπαντρα ζευγάρια για να τους ευχηθούν καλή τύχη στη νέα τους κοινή ζωή. Κάτι σαν το δικό μας έθιμο με το ρύζι… Η μεσαιωνική πεποίθηση ότι το να πετάς παπούτσια σε κάποιον έφερνε καλή τύχη έφτασε και μέχρι τις μέρες μας.

Για παράδειγμα, η βασίλισσα Βικτώρια πέταξε τα παπούτσια της σε βρετανούς στρατιώτες το 1854 καθώς έφευγαν για τον Κριμαϊκό Πόλεμο, για να τους ευχηθεί καλή τύχη. Η Βικτώρια έγραψε επίσης στο ημερολόγιό της ότι παπούτσια πετάχτηκαν στην πόρτα του Κάστρου Balmoral όταν εκείνο ολοκληρώθηκε το 1855. Ήταν μια συνέχεια μιας άλλης πεποίθησης, ότι τα παπούτσια έφερναν καλή τύχη στα σπίτια. Για αιώνες, φορεμένα παπούτσια τοποθετούνταν στα δοκάρια ή μέσα στους τοίχους των σπιτιών που υποβλήθηκαν σε ανακαίνιση, με την πεποίθηση ότι κάτι τέτοιο διώχνει τη μαγεία και τα κακά πνεύματα.
Σε πολλά χωριά της Ελλάδας υπήρχε παλιότερα το έθιμο να τοποθετούνται παπούτσια στην είσοδο του σπιτιού, κάτι που συμβόλιζε την απώλεια προσφιλούς προσώπου στη μάχη. Αυτά και άλλα πολλά περί υποδημάτων...

Κι ο χρόνος περνάει και μοναχά τα παπούτσια των αναμνήσεων μένουν ακίνητα, σοβαρά, στερημένα από παιχνίδι και δρόμους, καταδικασμένα να πεθάνουν ολοκαίνουργια, γιατί οι αναμνήσεις δεν γερνούν ποτέ. Καλοφόρετα λοιπόν...