Η Εξαρχία: Είναι, πάντως, καλό να θυµόµαστε τις απαρχές των δακρύων πολλών λαών

Σήµερα κλείνουν 149 χρόνια από την έκδοση ενός φιρµανιού του σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ, σύµφωνα µε το οποίο αναγνωριζόταν το αυτοκέφαλο της Βουλγαρικής Εκκλησίας, δηλαδή ο χωρισµός της από το Οικουµενικό Πατριαρχείο. Το φιρµάνι απλώς άνοιγε τον δρόµο που λίγα χρόνια αργότερα οδήγησε στο λεγόµενο σχίσµα.

Εως τότε οι Βούλγαροι θεωρούνταν τµήµα του «µιλέτ» των Ρωµιών, αν και από τον 18ο αιώνα κυκλοφορούσαν όλο και πιο πειστικά οι απόψεις του Παϊσίου Χιλανδαρινού για την ανάγκη να αφυπνιστεί η βουλγαρική εθνική συνείδηση. Αυτού του είδους η «χειραφέτηση» τοπικών Εκκλησιών δεν ήταν πρωτόγνωρη, αλλά το φιρµάνι έκρυβε µια βόµβα πρώτου µεγέθους. Οριζε πως εάν ένας τόπος της οικουµενικής ορθοδοξίας επιθυµούσε να υπαχθεί στη νέα Εκκλησία, αυτό ήταν πλέον δυνατό, µε πλειοψηφία δύο τρίτων.

Εκείνα τα χρόνια η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν τέτοια, που δεν επέτρεπε πολλές αντιστάσεις, καθώς η Κρητική Επανάσταση αλλά και η σφαγή στο ∆ήλεσι (η θανάτωση από ληστές µιας οµάδας Ευρωπαίων στην Αττική) δηµιουργούσαν δυσαρέσκεια στις Μεγάλες ∆υνάµεις της εποχής. Και, βέβαια, η ρωσική επιρροή, εξαιρετικά δυναµική, ευνοούσε τη δηµιουργία σχισµάτων στα Βαλκάνια, τόσο στην πολιτική όσο και στην εκκλησιαστική κονίστρα.

Το Φανάρι αντέδρασε µε µια Σύνοδο του 1872 που δεν µπόρεσε να είναι πανορθόδοξη, καθώς η Ρωσική Εκκλησία απείχε. Οπότε το σχίσµα ήταν γεγονός και µεταφέρθηκε σε µια εκτεταµένη βαλκανική ζώνη, όπου η επιρροή των κρατών τα οποία διεκδικούσαν πληθυσµούς άρχισε να γίνεται σηµαντικό µέρος της εξωτερικής πολιτικής τους. Τα οθωµανικά εδάφη ήταν υπό διεκδίκηση, ενώ οι ρωσοτουρκικές εντάσεις και οι πόλεµοι επιτάχυναν τις εξελίξεις.

Η Εξαρχία τερµατίστηκε µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, όταν το Πατριαρχείο αποδέχτηκε την κατάσταση µε πράξεις του 1945 και του 1953. Αλλά το status quo είχε αλλάξει. Νέες δυνάµεις και πολύ αίµα που χύθηκε ενδιαµέσως έφεραν αλλαγές συνόρων και µετατοπίσεις σε στρατόπεδα, και συνετέλεσαν στη δηµιουργία ενός «βαλκανικού ζητήµατος» που θεωρήθηκε υποκεφάλαιο του «ανατολικού ζητήµατος». Είναι, πάντως, καλό να θυµόµαστε τις απαρχές των δακρύων πολλών λαών.