Τέμπη: «Μόνη μας "ατομική" ευθύνη είναι να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας»

Η γελοιογραφία υπήρξε ανέκαθεν μια τέχνη της αλήθειας — αιχμηρή, πυκνή, ασυμβίβαστη. Ένα πενάκι που χαράζει με χιούμορ και οξυδέρκεια τις ρωγμές της πραγματικότητας, φωτίζοντας όσα πολλοί προσπερνούν ή επιλέγουν να ξεχάσουν. Εκεί όπου η λέξη χάνει τη δύναμή της, το σκίτσο μιλά.

Η Αλεξία Οθωναίου ανήκει σε εκείνη τη γενιά δημιουργών που αφουγκράζονται τον κόσμο μέσα από εικόνες. Με ρίζες στα εικαστικά και τη ζωγραφική, βρήκε καταφύγιο και φωνή μέσα από τα κόμικς — μια τέχνη που σταδιακά την οδήγησε στον πιο ωμό και πολιτικό κόσμο της γελοιογραφίας. Για την ίδια, το σκίτσο δεν είναι μόνο σχόλιο? είναι πράξη, είναι αντίσταση. Ένας τρόπος να κατανοήσεις την πραγματικότητα, να την υπομείνεις — ή και να ξεφύγεις από αυτήν όταν γίνεται ασφυκτική.

Η συμμετοχή της στην έκδοση «Μες στην Ελλάδα των Τεμπών... με το πενάκι 20 σκιτσογράφων» (εκδόσεις ΚΨΜ) είναι μια κατάθεση ψυχής και στάσης ζωής. Με αφορμή αυτή τη συμμετοχή, η δημιουργός μιλά στο ethnos.gr, για την τέχνη που δεν μένει σιωπηλή και για την ανάγκη να αρθρώνεις φωνή απέναντι στο άδικο. «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να παραμείνουμε αμέτοχοι», λέει. Κι αυτή η φράση —μικρή, αλλά μεγαλειώδης ως θέση— είναι, ίσως, το πιο δυνατό σκίτσο όλων.

«Οι άνθρωποι πάντα χρειάζονταν τις ιστορίες για να κατανοήσουν την πραγματικότητα»

Καταγραφή/ σχόλιο/ καταγγελία/ παρηγοριά- τι είναι για εσένα το σκίτσο; Πώς θα περιέγραφες τον κόσμο μέσα από το πενάκι σου;

Όλα τα παραπάνω, όχι απαραιτήτως με αυτή τη σειρά. Το σκίτσο είναι ένα μέσο για να αφηγηθώ μια ιστορία. Ένα περισσότερο, η λιγότερο αληθινό «παραμύθι». Η λέξη παραμυθία βγαίνει από το ρήμα παραμυθώ που σημαίνει παρηγορώ. Οι άνθρωποι πάντα χρειάζονταν τις ιστορίες για να κατανοήσουν την πραγματικότητα, να την αντέξουν, να ξεφύγουν από αυτήν όταν χρειάζεται. Για να συναισθανθούν, αλλά και να διδαχθούν. Οι ιστορίες όμως δεν αφηγούνται μόνο την πραγματικότητα, αλλά την διαμορφώνουν κιόλας. Έτσι δεν αποτελούν μόνο όπλο στα χέρια των σκιτσογράφων. Αποτελούν ισχυρό όπλο και στα χέρια της εξουσίας μέσω π.χ της προπαγάνδας των συστημικών μέσων.

Οι σκιτσογράφοι, δεν χρησιμοποιούν το σκίτσο μόνο για να καταγράψουν ως ιστορικοί, αλλά για να συνοψίζουν την πραγματικότητα, να εστιάσουν την προσοχή στο σημαντικό και να αποδώσουν την ουσία με τρόπο που μπορούμε να την αντέξουμε, δηλαδή με χιούμορ. Όπως έχει πει ο Γκοντάρ, η πραγματικότητα μερικές φορές είναι πολύ περίπλοκη. Οι ιστορίες που λέμε, μέσω του κινηματογράφου, του σκίτσου, του βιβλίου, της δίνουν μορφή.

Στον κόσμο του σήμερα, όπως εγώ τον αντιλαμβάνομαι, συνεχώς η πραγματικότητα ξεπερνάει την φαντασία. Όσο και να υπερβάλεις στην τέχνη, η πραγματικότητα φέρνει κάτι ακόμα πιο ακραίο, που θα αδυνατούσε να είναι πειστικό αν ήταν κινηματογραφικό σενάριο. Πανδημία, γενοκτονία, ένας πρόεδρος - καρτούν τον οποίο προσκυνάνε οι ηγέτες του κόσμου, που περισσότερο δείχνει να παριστάνει τον πρόεδρο σε B-movie παρά να είναι όντως πρόεδρος.

Η σκιτσογραφία  είναι μία μορφή τέχνης πολύ «άμεση», που πολύ «στοχευμένα», σύντομα και -πολλές φορές- δηκτικά, μπορεί να περάσει το μήνυμα της δημιουργού στον θεατή/ αναγνώστη. Εσύ πως αντιλαμβάνεσαι τον ρόλο σου ως δημιουργός στην πολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας του 2025;

Δεν παίρνουν πολιτική θέση όλοι οι δημιουργοί, ούτε απαραιτήτως μιλούν για την πολιτική συγκυρία που ζουν. Κάποιοι το κάνουν άμεσα, κάποιοι εμμέσως, κάποιοι καθόλου. Αλλά η γελοιογραφία περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης παραδοσιακά παίρνει πολιτική θέση. Και όταν δεν το κάνει, (π.χ. σε μια συγκυρία που όλα τα σκίτσα μιλάνε για έναν πόλεμο και ένα σκίτσο μιλάει για τον καιρό) και αυτό ακόμα αποτελεί πολιτική θέση.

Η δική μου αφετηρία ήταν τα εικαστικά και η ζωγραφική, η ανάγκη μου να λέω ιστορίες μέσα από εικόνες με οδήγησε στο κόμικ, και ο δρόμος κάπου στην πορεία με οδήγησε στα μονοπάτια της πολιτικής γελοιογραφίας. Δεν είμαι αμιγώς πολιτικός γελοιογράφος. Δεν νιώθω υποχρεωμένη ως δημιουργός να κάνω πολιτικό σκίτσο. Σε αυτή τη φάση θέλω και έχω ανάγκη να το κάνω, νιώθω πως είναι ο τρόπος μου να προσφέρω. Κατευνάζει μέσα μου τον θυμό και το αίσθημα αδικίας. Όσο πιο πολύ νιώθω πως βυθιζόμαστε στην διαπλοκή και στο σκοτάδι, όσο περισσότερο νιώθω πως εξαθλιώνονται οι ζωές μας, τόσο πιο πολύ έχω την ανάγκη να τοποθετηθώ ως δημιουργός και να δώσω μια μάχη από την άλλη πλευρά.

Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν έχω ανάγκη, ως δημιουργός αλλά και ως αναγνώστρια/θεατής την άλλη δημιουργία, αυτήν εκτός επικαιρότητας, που προσφέρει μια διέξοδο, μια μαγική πόρτα σε κάτι άλλο. Και αυτή η τέχνη είναι απαραίτητη. Για να αντέξεις μερικές φορές την πραγματικότητα και να μπορέσεις να δώσεις τις μάχες σου, χρειάζεσαι την διαφυγή που προσφέρει η τέχνη που ταξιδεύει, σε παρηγορεί, προτείνει, δίνει ελπίδα.

Πώς προέκυψε  η συμμετοχή σου στην έκδοση «Μες στην Ελλάδα των Τεμπών»; Εσύ τι θα ήθελες να θυμόμαστε από τα Τέμπη;

Η πρωτοβουλία της έκδοσης ήταν μιας ομάδας καταξιωμένων γελοιογράφων, με καθημερινή παρουσία σε έντυπα και ιστοσελίδες, οι οποίοι ένιωθαν την ανάγκη να δείξουν έμπρακτα στον Σύλλογο Συγγενών Θυμάτων των Τεμπών την στήριξη στον αγώνα τους για δικαιοσύνη και τιμωρία των ενόχων. Το εγχείρημα αγκάλιασαν οι εκδόσεις ΚΨΜ, και συμφώνησαν αφιλοκερδώς να το στηρίξουν. Τα έσοδα για την έκδοση, πλην τα έξοδα θα πάνε στο ταμείο του Συλλόγου των Συγγενών. Κάποιοι από τους σκιτσογράφους, όπως εγώ, χρησιμοποιήσαμε σκίτσα ήδη δημοσιευμένα που αφορούσαν το έγκλημα των Τεμπών, και κάποια σκίτσα φτιάχτηκαν επί τούτου για την έκδοση.

Ο τόμος έχει σαν στόχο να θυμόμαστε, να καταγράψουμε, να δηλώσουμε την θέση μας. Η ιστορία γράφεται από τα χέρια των νικητών, οι οποίοι συνήθως είναι οι ισχυροί. Η έκδοση είναι η ματιά της άλλης πλευράς. Δεν θα ήθελα να θυμόμαστε τα Τέμπη μόνο σαν εφιάλτη. Θα ήθελα να θυμόμαστε τα Τέμπη σαν αυτή την ζωτικά απαραίτητη καμπή στην σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας όπου δεν θριάμβευσε η διαπλοκή, η προπαγάνδα και η οικογενειοκρατία. Τίποτα δεν μπορεί να φέρει τους αδικοχαμένους πίσω, τίποτα να απαλύνει τον πόνο των αγαπημένων τους. Αλλά αυτό που μπορεί και πρέπει να σταματήσει είναι τα εγκλήματα και η κερδοσκοπία σε βάρος του ελληνικού λαού, η αδιαφορία και η ατιμωρησία της εξουσίας. Για να μην χαθούν έτσι κι άλλοι άνθρωποι, κι άλλα παιδιά. Απότομα, με ένα ατύχημα, η αργά, με την σταδιακή πτώχευση, την υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους, την στέρηση ενός αξιοπρεπούς μέλλοντος.

«Αυτή η "κανονικότητα" πολύ "λίγους" συμφέρει»

«Το δράμα στα Τέμπη οφείλεται κυρίως σε τραγικό ανθρώπινο λάθος», έσπευσε να μας ενημερώσει ο πρωθυπουργός την αμέσως επόμενη μέρα του δυστυχήματος των Τεμπών. Μέσα σε ένα κλίμα όπου η «κανονικότητα» παρουσιάζεται ως υπέρτατη αξία και η ευθύνη φορτώνεται διαρκώς στο άτομο πόσο πολιτική μπορεί – ή πρέπει – να είναι η στάση μίας καλλιτέχνιδας; Έχει η τέχνη την πολυτέλεια της ουδετερότητας;

Τραγικό ανθρώπινο λάθος είναι που δεν έχουμε καταφέρει να απαλλαγούμε από πολιτικούς που δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τις ζωές μας αλλά για το κέρδος τους. Κανείς μας όχι μόνο ως καλλιτέχνης, αλλά ως πολίτης, δεν έχει την πολυτέλεια της ουδετερότητας. Τις δικές μας ζωές αφορά αυτό που συμβαίνει. Νοσοκομεία υποστελεχωμένα και εξαθλιωμένα, βρεφικοί σταθμοί και σχολεία που κυριολεκτικά καταρρέουν πάνω από τα κεφάλια των νηπίων και των παιδιών μας, τιμές σούπερ μάρκετ που είναι όλο και πιο απαγορευτικές. Σε αυτή τη χώρα δεν πεθαίνουμε, αλλά ζούμε από τύχη.

Η κανονικότητα του πρωθυπουργού είναι προφανώς πολύ διαφορετική από την νέα κανονικότητα των συγγενών των θυμάτων των Τεμπών, των καρκινοπαθών που αγωνίζονται να βρουν ραντεβού σε ένα δημόσιο νοσοκομείο, των πληγέντων από τις πυρκαγιές και τις πλημμύρες, αυτών που εκδιώχνονται από τις γειτονιές τους γιατί τα ενοίκια τους έφθασαν στον θεό και οι ιδιοκτήτες προτιμούν να τα κάνουν airbnb.

Αυτή η "κανονικότητα" πολύ "λίγους" συμφέρει. Και δεν είναι δύσκολο, όταν τα συστηματικά μέσα σε ταΐζουν φόβο ή σε αποπροσανατολίζουν, να δεχθείς την κανονικότητα αυτή, και να φοβάσαι πως αν δεν διατηρηθεί η "τάξη" θα έρθει κάτι ακόμα χειρότερο. Φταίει ο COVID, φταίει ο πόλεμος στην Ουκρανία, φταίει ο γείτονας που βγήκε από το σπίτι χωρίς μάσκα, η που τα παίρνει "μαύρα". Ατομική ευθύνη εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει κοινωνική πρόνοια. Η "ατομική ευθύνη" όπως την εννοεί η κυβέρνηση δεν προστατεύει τον διπλανό μας από εμάς, αλλά την κυρίαρχη εξουσία από εμάς. Διαίρει και βασίλευε. Η ιστορία πάντως έχει δείξει πως όταν σιγά - σιγά ένας λαός οδηγείται στην εξαθλίωση, κάποτε φτάνει στο σημείο που η ζωή του είναι τόσο άθλια που δεν έχει τίποτα να χάσει, και τότε γίνεται ανεξέλεγκτος και φέρνει αναπόφευκτα την ανατροπή. Μόνη μας "ατομική" ευθύνη είναι να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας, ατομική ευθύνη είναι η ενσυναίσθηση, η συνειδητή ψήφος, η σωστή ενημέρωση.

Διαβάστε ακόμη

Κραυγή απόγνωσης Έλληνα κτηνοτρόφου στο OPEN: «Ποια φέτα; Σε λίγο δε θα έχουμε γάλα ούτε για γιαούρτι»

Δύσκολες ώρες για τον πατέρα της Μέγκαν Μαρκλ - Ακρωτηριάστηκε το πόδι του και νοσηλεύεται στην εντατική

Κλήρωση Μουντιάλ 2026: Οι 12 όμιλοι για το μεγάλο ποδοσφαιρικό ραντεβού του καλοκαιριού

«Η Τουρκία εγκαταλείπει τα S-400 και ξεκινάει να προμηθεύεται F-35», λέει ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα