Σαϊντού Καμαρά: Γιατί η ενηλικίωση είναι ίσως η πιο πικρή ιστορία για τα ασυνόδευτα ανήλικα

Υπό κανονικές συνθήκες και κάτω από το πρίσμα μιας φυσιολογικής ζωής, η ενηλικίωση για τους περισσότερους ανθρώπους συνεπάγεται ενθουσιασμό και ανυπομονησία για τη μετάβαση στο επόμενο στάδιο, αυτό της διεκδίκησης των ονείρων, των ελευθεριών, των ιδανικών που έχει ορίσει ο καθένας στο μυαλό του. Η διαδικασία αυτή ωστόσο διαφέρει σημαντικά για εκατοντάδες ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες που λίγο πριν φτάσουν στο 18ο έτος της ηλικίας τους καλούνται να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις για την επιβίωσή τους και να αποδείξουν πως χρειάζονται στήριξη μέσα σε ένα περιβάλλον που - τις περισσότερες τουλάχιστον φορές- μόνο υποστηρικτικό δεν είναι. Υπενθυμίζεται πως οι άνθρωποι αυτοί κατέφυγαν σε έναν τόπο, αφού αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον δικό τους εξαιτίας του πολέμου, της φτώχειας ή της εγκατάλειψης που βίωσαν εκεί.

H υπόθεση του Σαϊντού Καμαρά, του αριστούχου μαθητή από τον Άγιο Δημήτριο, που κινδυνεύει με απέλαση, αναδύει στην επιφάνεια την οδύσσεια που βιώνουν ανήλικοι πρόσφυγες που ζουν στη χώρα μας και τα νομικά εμπόδια που προκύπτουν, αφήνοντας τους εκτεθειμένους σε μια σειρά από κινδύνους, που απειλούν τη σωματική και ψυχική τους ακεραιότητα, ακόμη και την ίδια τη ζωή τους. Για το θέμα, το ethnos.gr επικοινώνησε με τρεις γυναίκες που γνωρίζουν σε βάθος όχι μόνο την υπόθεση του ενήλικου πλέον Σαϊντού, αλλά και αυτές των δεκάδων άλλων παιδιών που ήρθαν στη χώρα μας και «σκόνταψαν» στα ίδια κενά.

Πρόκειται για τις κυρίες Νικολάια Τριανταφύλλου, δικηγόρο που έχει αναλάβει την υπόθεση του Σαϊντού από τον Φεβρουάριο του 2021, Γαρυφαλλιά Τσιάρα, υπεύθυνη του προγράμματος παιδικής προστασίας της International Rescue Committee - IRC Hellas, της οργάνωσης που φιλοξένησε τον πρόσφυγα μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου του 2022 και Ελένη Γίγα, υπεύθυνη διαμερισμάτων ημιαυτόνομης διαβίωσης της οργάνωσης.

Πάνω από 2.000 τα ασυνόδευτα παιδιά στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, που διατέθηκαν στο ethnos.gr, ο εκτιμώμενος αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται στη χώρα μας, ανέρχεται σε 2.079, εκ των οποίων το 90% είναι αγόρια, ενώ το 7% του συνόλου είναι κάτω των 14 ετών. Σε δομές φιλοξενίας διαμένουν 1.626 ανήλικα, 283 σε διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης, 78 σε δομές επείγουσας φιλοξενίας, 73 σε κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης και 19 σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας. Τα δεδομένα αναφέρονται στο διάστημα μέχρι την 1η Μαρτίου. Στην Ευρώπη, τους δύο πρώτους μήνες του 2022 έκαναν αίτηση για πρώτη φορά 3.165 ασυνόδευτα παιδιά, εκ των οποίων 185 στην Ελλάδα - σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Eurostat.

Ο Εθνικός Μηχανισμός Επείγουσας Ανταπόκρισης για ασυνόδευτους ανήλικους σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης έθεσε σε λειτουργία την τηλεφωνική γραμμή τον Απρίλιο 2021 και ξεκίνησε να στεγάζει όσους το έχουν ανάγκη από τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Έως και τον Φεβρουάριο 2022, έλαβε 2.552 κλήσεις, οι οποίες αφορούν σε 1.957 διαφορετικές περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων, εκ των οποίων οι 1.901 αφορούν αίτημα στέγασης, οι 44 νομικής βοήθειας, και οι 12 άλλα θέματα. Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε τα παιδιά που τελούν υπό καθεστώς μακροχρόνιας και προσωρινής φιλοξενίας το διάστημα από 1/9/2021 έως και 1/3/2022.

Σε ό,τι αφορά τον αριθμό και τη δυναμικότητα δομών φιλοξενίας των ασυνόδευτων και των διαμερισμάτων υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης, για το ίδιο διάστημα, παρατηρείται πως οι περισσότερες από αυτές βρίσκονται στην Αττική, το Βόρειο Αιγαίο και την κεντρική Μακεδονία. Αντιστοίχως, στις 42 δομές φιλοξενίας της Αττικής υπάρχουν 1.118 θέσεις για ανήλικους πρόσφυγες, στο Βόρειο Αιγαίο 8 δομές φιλοξενίας και 183 θέσεις, ενώ στην κεντρική Μακεδονία 6 δομές φιλοξενίας και 178 θέσεις συνολικά. Αναλυτικότερα στοιχεία για τη δυναμικότητα ανά τύπο και περιοχή μπορείτε να δείτε στη συνέχεια. Δεδομένα παρουσιάζονται και για τον αριθμό των παραπομπών.

Aντιμέτωποι με νομικά κενά και γραφειοκρατία

Σύμφωνα με την κυρία Τριανταφύλλου, η υπόθεση ενός ασυνόδευτου παιδιού, που έχει αιτηθεί διεθνή προστασία στην Ελλάδα ενδέχεται είτε να μην έχει εξεταστεί μέχρι την ενηλικίωσή του, είτε να μην έχει εκδοθεί απόφαση επί του αιτήματός του μέχρι αυτή την ηλικία. Σε περίπτωση απορριπτικής απόφασης επί του αιτήματός του και σε δεύτερο βαθμό, μετά την ενηλικίωση, του τάσσεται προθεσμία οικειοθελούς αποχώρησης από τη χώρα, καθώς δεν διαθέτει πλέον νομιμοποιητικά έγγραφα, σε αντίθεση με την περίοδο πριν από την ενηλικίωση που δεν επιτρέπεται η απέλασή του.

Στην πράξη η απέλαση σε κράτη που αυτή είναι εφικτή, λαμβάνει χώρα μετά την κράτηση από αστυνομικές αρχές σε προαναχωρησιακά κέντρα, που κατά κύριο λόγο συμβαίνει έπειτα από τυχαίο έλεγχο. Ένα από τα προβλήματα που προκύπτουν αναφορικά με τα ασυνόδευτα ανήλικα είναι, όπως υπογραμμίζει, η έλλειψη της τήρησης των διαδικαστικών εγγυήσεων με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον τους και η έλλειψη ενιαίου πλαισίου παιδικής προστασίας στη χώρα μας. «Τα παιδιά είναι παιδιά, ασχέτως καταγωγής και πρέπει να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα», λέει.

Σημαντικά κενά παρατηρούνται στη διαδικασία υποδοχής και ταυτοποίησης, στους επαγγελματίες που τη στελεχώνουν, στην επιτροπεία καθώς και στις fast track διαδικασίες που ακολουθούνται για ασυνόδευτα παιδιά προερχόμενα από συγκεκριμένες χώρες. Ενώ έχει θεσμοθετηθεί η επιτροπεία από το 2018 (Ν. 4554/2018), δεν έχει τεθεί ακόμη σε εφαρμογή. Επιπλέον, η κατάργηση της παραπομπής στη χορήγηση άδειας παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σε περιπτώσεις που έχουν δημιουργηθεί ισχυροί δεσμοί με τη χώρα αφήνει ένα τεράστιο νομικό κενό και έκθετα πολλά ασυνόδευτα παιδιά που έχουν καταφέρει να ενταχθούν στην ελληνική κοινωνία.

Το βαρύ ψυχολογικό φορτίο της ενηλικίωσης

Σχετικά με την ψυχολογία των ασυνόδευτων παιδιών που βαδίζουν προς το στάδιο της ενηλικίωσης, δεδομένων και των διαφορών που η κατάσταση αυτή συνεπάγεται ως προς την πρόσληψή τους από το κοινωνικό σύνολο, ζήτημα που θέσαμε στις ειδικούς, οι κυρίες Τσιάρα και Γίγα δίνουν την απάντηση. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνουν, τα ασυνόδευτα παιδιά, όπως και κάθε παιδί στην εφηβεία, ήδη λόγω της συγκεκριμένης αναπτυξιακής φάσης του ανθρώπου, εμφανίζουν ψυχολογικές διακυμάνσεις, καλούνται να αναθεωρήσουν αξίες και να αυτοπροσδιοριστούν. Κατά τη διάρκεια αυτής της στρεσογόνου περιόδου, έρχεται να προστεθεί και η απουσία οικογενειακού πλαισίου και εν γένει ενός κοινωνικού υποστηρικτικού δικτύου αλλά και η απουσία σταθερότητας στη ζωή τους.

Συν τοις άλλοις, τα ασυνόδευτα παιδιά κουβαλάνε ένα παραπάνω βάρος, αυτό της νομικής τους κατάστασης. Ο τρόπος με τον οποίο είναι διαμορφωμένο το πλαίσιο παιδικής προστασίας για αυτά στην Ελλάδα, μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά, μέσω των προγραμμάτων μακροπρόθεσμης φιλοξενίας και υποστήριξης. Παρ’ όλα αυτά, την επόμενη μέρα της ενηλικίωσής τους, καλούνται μόνα τους να βρουν τρόπους για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Ενώ το σύστημα θεωρητικά τα έχει υποστηρίξει, ξαφνικά τα αφήνει έκθετα σε εξωγενείς κινδύνους.

Δεν έχουν όλοι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι τη δυνατότητα να συνεχίσουν το σχολείο ή να προχωρήσουν τις σπουδές τους σε ανώτερο επίπεδο με το που ενηλικιωθούν. Όχι γιατί δεν μιλάνε ελληνικά ή γιατί δεν έχουν αποκτήσει τις κατάλληλες δεξιότητες, όπως τονίζουν οι ειδικοί, άλλα γιατί πρέπει να βρουν τρόπο να συντηρήσουν τους εαυτούς τους και κάποιοι από αυτούς, να στηρίξουν οικονομικά και τις οικογένειες που άφησαν πίσω. Όλη η χρονική περίοδος της μετάβασής τους απ’ την εφηβική στην ενήλικη ζωή είναι γεμάτη άγχος, ματαίωση και φόβο.

Να σημειωθεί επίσης πως πολλά απ’ αυτά τα παιδιά, αν όχι όλα, αν και έχουν βιώσει πολύ τραυματικές εμπειρίες, είτε στη χώρα καταγωγής, είτε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, είτε κατά την παραμονή τους στην χώρα υποδοχής, επιδεικνύουν πολύ μεγάλη ψυχική ανθεκτικότητα και καταφέρνουν τελικώς να σταθούν στα πόδια τους. Δυστυχώς, μετά την κατάργηση της χορήγησης προστασίας για ανθρωπιστικούς λόγους το 2020, δεν φαίνεται να λαμβάνεται υπόψη από τις αρμόδιες αρχές ούτε η ατομική προσπάθεια των παιδιών για ένταξη, ούτε οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι που μπορεί να τα περιμένουν στις χώρες καταγωγής σε περίπτωση απορριπτικών αποφάσεων. Όσον αφορά το κοινωνικό σύνολο, έχουν γίνει προσπάθειες ενημέρωσης και διαφαίνεται μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, αλλά ακόμα χρειάζεται να γίνουν πολλά σε κεντρικό επίπεδο.

Ψυχές που στερούνται θεμελιώδη δικαιώματα

Οι εναλλακτικές μορφές στέγασης και φροντίδας (πρόγραμμα υποστηριζόμενης διαβίωσης,τεκνοθεσία, αναδοχή) των ασυνόδευτων παιδιών τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να υλοποιούνται και στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα υποστηριζόμενης διαβίωσης μετά από τα σχεδόν τέσσερα χρόνια λειτουργίας, έχει αποδειχτεί, λόγω της εξατομικευμένης προσέγγισης και υποστήριξης που προσφέρει στα ασυνόδευτα παιδιά, ως η ενδεδειγμένη μορφή φιλοξενίας εφήβων που έχουν κάποιες δεξιότητες αυτοσυντήρησης. Σε ένα τέτοιο διαμέρισμα της International Rescue Committee - IRC Hellas, φιλοξενήθηκε και ο Σαϊντού μέχρι να ενηλικιωθεί.

Δυστυχώς όμως, όπως συμπεραίνουν οι κυρίες Τσιάρα και Γίγα, στους υπόλοιπους τομείς, τα ασυνόδευτα παιδιά, ενώ θεωρητικά υπάρχει ένα νομικό πλαίσιο προστασίας και θα έπερεπε να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με τα παιδιά της χώρας υποδοχής, στην πράξη αυτό δεν εφαρμόζεται. Η πρόσβασή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα, στο σύστημα υγείας αλλά και στο διακαίωμα εκπροσώπησης/επιτροπείας παρακωλύεται. Οι τάξεις υποδοχής στις σχολικές μονάδες της χώρας δεν ξεκινούν εγκαίρως στην αρχή της σχολικής χρονιάς με αποτελέσμα αλλόγλωσσα παιδιά να μην μπορούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα του σχολείου, ούτε φυσικά να μάθουν την ελληνική γλώσσα. Ακόμη, οι θέσεις στα τμήματα είναι περιορισμένες και πολλές φορές καταλήγουν πολλά από τα ανήλικα είτε να μεταβαίνουν σε μακρινές σχολικές μονάδες από τον τόπο διαμονής τους, είτε να αποκλείονται τελείως από το εκπαιδευτικό σύστημα και την τυπική εκπαίδευση.

Σχετικά με την πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας, η συνταγογράφηση ιατρικών εξετάσεων συνδέεται άμεσα με τον αριθμό ΠΑΑΥΠΑ (Προσωρινός Αριθμός Ασφάλισης και Υγιειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού), ο οποίος εκδίδεται από την Υπηρεσία Ασύλου και εξαρτάται άμεσα από τη νομική υπόθεσή του κάθε παιδιού (π.χ. εάν δεν έχει ανανεωθεί το δελτίο ασύλου του παιδιού για κάποιο διάστημα ή και μέχρι να ανανεωθεί, ο αριθμός ΠΑΑΥΠΑ θεωρείται ανενεργός στο σύστημα και κατά συνέπεια είναι ανασφάλιστο).

Γενικότερα η πρόσβαση σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία, χρήζει υπερπροσπάθειας ώστε να διεκπεραιωθεί το οποιοδήποτε αίτημα και δυστυχώς πολλές φορές η υπηρεσία δεν παράσχεται λόγω άρνησης του αρμοδίου οργάνου που έχει ως βάση είτε την έλλειψη γνώσεων σχετικά με τις απαραίτητες διαδικασίες είτε την ύπαρξη ρατσιστικών και ξενοφοβικών αντιλήψεων. Εδώ αξίζει να αναφερθεί πως η άρνηση παροχής της υπηρεσίας αποτελεί καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατ’ επέκταση των δικαιωμάτων του παιδιού, εξηγούν χαρακτηριστικά.

Βιώνοντας μία ακόμα ματαίωση

Κατά την έρευνά μας για το θέμα και μελετώντας τα στοιχεία διεθνών μελετών, συμπεραίνουμε επίσης πως σε πολλές περιπτώσεις οι ασυνόδευτοι ανήλικοι στην αρχή της ενήλικης ζωής τους χάνουν πολλές εγγυήσεις που τους αναγνωρίζονταν λόγω της πρώτης ιδιότητάς τους. Σχολιάζοντας το πρόβλημα, οι ειδικοί επισημαίνουν πως ένας νεαρός ενήλικας που υπήρξε ασυνόδευτο παιδί, ενώ στην ουσία παραμένει χωρίς κανένα υποστηρικτικό πλαίσιο (πχ οικογενειακή φροντίδα), από το σύστημα αντιμετωπίζεται απλά ως ενήλικας, χωρίς να λαμβάνεται υπόψιν η προηγούμενη κατάστασή του.

Στις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, οι επαγγελματίες ξεκινούν την προετοιμασία για τη μετάβαση στην ενηλικίωση πολλούς μήνες πριν ένα παιδί κλείσει τα 18 έτη. Προετοιμασία τόσο σε ψυχοσυναισθηματικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, μέσω παραπομπών σε προγράμματα ανάπτυξης δεξιοτήτων, εργασιακής συμβουλευτικής και ένταξης στην αγορά εργασίας. «Αυτό, όμως, από μόνο του δεν είναι αρκετό. Δεν είναι λογικό, ως χώρα υποδοχής να έχουμε δημιουργήσει ενταξιακά προγράμματα, οι επαγγελματίες του κοινωνικού και ανθρωπιστικού κλάδου και τα ίδια τα ασυνόδευτα παιδιά να καταβάλλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για την ένταξη τους και την αποδοχή τους από την κοινωνία και όλο αυτό να ακυρώνεται την ημέρα των 18ων γενεθλίων τους», συμπληρώνουν. «Είναι μία ακόμα ματαίωση, που ειδικά στο ευρωπαϊκό πλαίσιο δεν θα έπρεπε να συμβαίνει», καταλήγουν οι συνεργάτες της IRC Hellas, συνοψίζοντας ολόκληρο το νόημα ενός προβλήματος που ωθεί στο περιθώριο χιλιάδες ψυχές.

Υπενθυμίζεται ότι η Ανεξάρτητη Αρχή Προσφύγων πρόκειται να εκδώσει την απόφασή της για την παραμονή ή όχι του Σαϊντού Καμαρά στη χώρα μας μέσα στις επόμενες οκτώ ημέρες. Ο ίδιος, βγαίνοντας από τη συζήτηση της προσφυγής του, συγκινημένος, δήλωσε: «Σας ευχαριστώ για την υποστήριξή σας, σας ευχαριστώ για την αλληλεγγύη σας, ευχαριστώ όλα τα παιδιά απ’ το λύκειο του Αγίου Δημητρίου, τον διευθυντή μου, σας ευχαριστώ πάρα πολύ, πάρα πολύ».

Στη συγκέντρωση συμμετείχαν οι συμμαθητές του Σαϊντού καθώς και άλλοι μαθητές, μετά από κάλεσμα της Συντονιστικής Επιτροπής Μαθητών Μπραχαμίου, της Ομοσπονδίας Γονέων Αττικής και της Ένωσης Γονέων Αγίου Δημητρίου.

Οι παραπάνω απαίτησαν «να ικανοποιηθεί το δίκαιο αίτημά του για την απόδοση ασύλου και διεκδικούν την προστασία όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων, τη στήριξη για την ουσιαστική ένταξή τους μετά από την ενηλικίωση σε ζωή και δουλειά με δικαιώματα, με πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγαση, Εργασία, Παιδεία, Κοινωνική Πρόνοια, με ευθύνη του κράτους, χωρίς την εμπλοκή των ΜΚΟ. Επίσης, ζητούν να δοθεί άσυλο σε όλους τους ασυνόδευτους ανήλικους και να σταματήσουν οι απελάσεις λόγω της ενηλικίωσής τους».

Διαβάστε ακόμη

Απροσδόκητη όξυνση στα Ελληνοτουρκικά, με φόντο τα θαλάσσια πάρκα: Τα πυρά της Άγκυρας και η απάντηση της Αθήνας

«Πέθανε, πέθανε»: Συγκλονιστικό βίντεο από τις πρώτες στιγμές μετά την κατάρρευση του κτιρίου στον Πειραιά

Πώς θα κινηθεί τις επόμενες ώρες η κακοκαιρία: Πού θα ρίξει τις περισσότερες βροχές

Ιταλία: Παγωτό με γεύση... G7 στο Κάπρι – Πόσο κοστίζει