┋ Βιβλίο ┋ 21.03.2020 11:45

Βασίλης Βασιλικός: «Με αναστατώνουν όλα όσα συμβαίνουν σήμερα στην Ελλάδα»

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός μιλάει στο ethnos.gr για τη νέα ποιητική του συλλογή η οποία πρόκειται να κυκλοφορήσει άμεσα και με βαθύ στοχασμό μας απαντάει για όσα συμβαίνουν σήμερα στην πατρίδα μας

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 9 λεπτά ┋

«Παντού ακούω τη σιωπή.
Πίσω από τις φωνές των ανθρώπων, μπρος από κάθε θόρυβο»
(Βασίλης Βασιλικός, Τα Ποιήματα 2006).

Την 21η Μαρτίου του 1998, στο παλιό ταχυδρομείο της Πλατείας Κοτζιά στην Αθήνα οργανώθηκε η Πρώτη Ημέρα Ποίησης στην Ελλάδα. Ήταν μία πρόταση της Εταιρίας Ελλήνων Συγγραφέων η οποία υλοποιήθηκε με πρωτοβουλίες εθελοντών και το αποτέλεσμα της διοργάνωσης χαρακτηρίστηκε επιτυχημένο. Την επόμενη χρονιά, το 1999 με πρωτοβουλία του Βασίλη Βασιλικού και με την υποστήριξη πρεσβευτών άλλων μεσογειακών χωρών έγινε εισήγηση στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του Οργανισμού για να ανακηρυχτεί η 21η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης.

Η πρόταση υπερψηφίστηκε τον Οκτώβρη του ίδιου χρόνου στη Γενική Διάσκεψη της UNESCO στο Παρίσι και την 21η Μαρτίου του 2001 η Ελλάδα ανέλαβε τον πρώτο διεθνή εορτασμό της. Η ελληνική αυτή πρωτοβουλία καθιέρωσε το αρχαιότερο είδος έκφρασης της γλώσσας, την Ποίηση, εξελίσσοντας την ως Τέχνη του Λόγου υπεράνω όλων των ειδών των λογοτεχνικών κειμένων που ακολούθησαν, χαρίζοντας μας μία παγκόσμια πρωτιά που αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ακόμα ελληνικό δώρο στην Ιστορία της Ανθρωπότητας.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός μιλάει στο ethnos.gr για τη νέα ποιητική του συλλογή η οποία πρόκειται να κυκλοφορήσει άμεσα και με βαθύ στοχασμό μας απαντάει για όσα συμβαίνουν σήμερα στην πατρίδα μας.

Η συμβολή σας στην καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης ήταν σημαντική. Επίσης η 21η Μαρτίου, είναι επίσημα και η έναρξη της εαρινής ισημερίας. Για ποιον λόγο έγινε η επιλογής του εορτασμού της την συγκεκριμένη ημερομηνία; Μιλήστε μας για τις μνήμες σας.

Ημουν στην UNESCO ως πρέσβης εκ προσωπικοτήτων εκπροσωπώντας την χώρα μου. Και εν έτη 2003 σκέφτηκα να προτείνω στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του διεθνούς αυτού Οργανισμού, να καθιερωθεί η εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου ως η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Αυτό είχε πρωτογίνει στην Ελλάδα με την φωτισμένη πρωτοβουλία του ποιητή Μιχαήλ Μήτρα και εορτάζονταν, όπως και σε δυο τρείς άλλες χώρες (Γαλλία, Ισπανία, Μαρόκο).

Το αίτημα συνυπέγραψαν 14 χώρες (οι περισσότερες μεσογειακές), όμως πριν περάσουμε στην ψηφοφορία ο πρέσβης της Αργεντινής πήρε το λόγο διαμαρτυρόμενος ότι στο δικό μας ημισφαίριο μπορεί πράγματι η 21η Μαρτίου να ήταν η αρχή της άνοιξης και τα φύλλα να βγαίνουν στα κλαδιά φέρνοντας το προμήνυμα του καλοκαιριού αλλά στο δικό τους ημισφαίριο η 21η Μαρτίου ήταν η αρχή του φθινόπωρου και τα φύλλα άρχιζαν να πέφτουν… μελαγχολικά. Οπότε… Του είπα ότι η ποίηση δεν είναι πάντα αισιόδοξη, περιέχει και τη μελαγχολία. Αναφέρθηκα δε στο ποίημα του Ζακ Πρεβέρ που έγινε τραγούδι και το είχε κάνει διάσημο με τη φωνή του ο Υβ Μοντάν. («Les feuilles mortes», «Νεκρά φύλλα»). Το ψέλλισα κιόλας… Τότε και τα 45 μέλη του Εκτελεστικού Συμβουλίου της Ουνέσκο άρχισαν να χειροκροτούν. Η πρόταση πέρασε παμψηφεί.

Ποίηση σημαίνει δημιουργία έμμετρου λόγου. Αποτελεί δε το αρχαιότερο λογοτεχνικό είδος συναισθηματικής έκφρασης που κατά τη διάρκεια της εξέλιξή του εμπλουτίστηκε πολυδιάστατα. Ποιο κατά την άποψη σας είναι το πιο δυνατό χαρακτηριστικό της ποίησης λόγου που εμπνέει τους αναγνώστες;

Το πιο δυνατό της χαρακτηριστικό, για εμένα, είναι η γλώσσα στην οποία γράφεται. Κι επειδή εμείς τυχαίνει να έχουμε την πιο πλούσια γλώσσα του κόσμου εδώ και 3.000 χρόνια, η ποίηση μας δεν μεταφράζεται εύκολα. Μάλλον χάνει τη γοητεία της στην όποια μετάφραση. Η μόνη ελληνική ποίηση που μπορεί να περάσει σε ξένη γλώσσα είναι του Καβάφη. Και παραμένει για μένα η καλύτερη μετάφραση στα γαλλικά της ποίησης του, εκείνη η πρώτη που έκανε η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ σε πρόζα χωρίς να γνωρίζει λέξη ελληνική. Θυμάμαι τι μου είπε ο Ελύτης όταν τον ρώτησα πώς του φάνηκε η ιταλική και η γαλλική μετάφραση του «Άξιον Εστί»: «Δεν τρώγονται», μου απάντησε. «Η πρώτη πιάνει το 7% και η δεύτερη το 12%».

Κι εγώ είχα την ίδια απορία πώς έγινε ο στίχος: «αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας», στίχος από τραγούδι του Αντριάνο Τσελεντάνο: «Questo piccolo, grande mondo». Και αν ο Καζαντζάκης δεν συνεργαζόταν 5 ολόκληρα χρόνια με τον μεταφραστή του, της «Οδύσσειας», τον Αμερικανό ελληνικής καταγωγής Κίμωνα Φράιερ, δεν θα γινόταν -όπως έγινε- η «Οδύσσεια» του μπεστ-σέλλερ στις ΗΠΑ το 1958. Πρωτόγνωρο στη χώρα του μονοσύλλαβου πολιτισμού. (job, fun, do, lust, food, fuck…)

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ είχε πει «Όπου και να πάω ανακαλύπτω ότι ένας ποιητής έχει πάει εκεί πριν από μένα». Αποτελεί ένα «τραύμα» πηγή δημιουργίας για την ερωτική ποίηση;

Δεν ξέρω τι εννοεί ο Φρόυντ, αλλά η ερωτική ποίηση δεν είναι απαραίτητα τραυματική. Πρόσφατα ξαναδιάβασα το «Ποίηση 1,2» (1975) του Λευτέρη Πούλιου που είναι η απόλυτη χαρά του έρωτα χωρίς κανένα τραύμα. Ο Φρόυντ καλά θα έκανε να μη μας φόρτωνε την ψυχανάλυση και τα «οιδιπόδεια συμπλέγματα».

Πότε θα κυκλοφορήσει η νέα ποιητική σας συλλογή;

Έχει τυπωθεί αλλά δεν έχει προφτάσει ακόμα να κυκλοφορήσει καθώς συνέπεσε με την παγκόσμια αυλαία του κορονοϊού. Πρόκειται για μιαν ανθολογία που έκανε ο Θανάσης Νιάρχος από τα ποιήματα της εφηβικής μου εποχής και της 7χρονης αυτοεξορίας μου επί χούντας. Δεν έγραψα άλλη φορά. Ωστόσο πεζογράφος έγινα διαβάζοντας από μικρός την «Ανθολογία» της δικής μας ποίησης, του Ηρακλή Αποστολίδη, πατέρα του Ρένου και παππού του Στάντη και του Ήρκου. Και δεν σας κρύβω ότι η έμμετρη ποίηση ακόμα με συγκινεί.

Από τα παιδικά σας χρόνια έως σήμερα έχετε βιώσει πολλές και διαφορετικές μνήμες από «σκοτεινές» εποχές (Βουλγαρική και Γερμανική Κατοχή, προσφυγιά, εξορία, μεταπολίτευση) τις οποίες έχετε περιγράψει ποικιλοτρόπως στα λογοτεχνικά σας έργα. Αυτά που σήμερα συμβαίνουν και μιλώ για όλα όσα βιώνουμε με τους γείτονες στα βόρεια σύνορά και στα ακριτικά νησιά μας σε σχέση με το μεταναστευτικό και την ΑΟΖ, σας ανησυχούν;

Το «ανησυχούν» μου πέφτει λίγο. Με αναστατώνουν. Γιατί η παρούσα κυβέρνηση αντί να πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα τον πιάνει απ’ την ουρά του. Είναι πρωτόλεια. Μου θυμίζει το κρασί που όταν το ανοίγεις χωρίς να το πιεις, όταν περνά ο καιρός, αυτό γίνεται ξίδι.

Σε προηγούμενη συνέντευξή μας είχατε πει ότι ο γραπτός λόγος και ειδικά η λογοτεχνία ανθίζει σε κοινωνίες οι οποίες ή καταρρέουν ή ανέρχονται. Που «γέρνουμε»;

«Γέρνουμε» -και είναι πασιφανές- στην κατάρρευση. Αφού αφεντικό είναι το χρήμα. Που πάντα υπήρχε, αλλά τώρα έγινε ο πλοηγός του πλανήτη. Το απόλυτο must της ζωής. Και ανήκει ολοκληρωτικά σε ελάχιστους δισεκατομμυριούχους.

Αδιόρφωτοι κι ανώφελοι νεφοπαρμένοι -κι ίσως για σε, αναγνώστη, να ‘μαστε τρελοί- μας τυραννά στο διάβα μας η σκέψη: «τι απομένει;» κι ένα αναπάντητο και ασίγαστο «γιατί» (Βασίλης Βασιλικός, Τα Ποιήματα 2006 - Το χιώτικο γιασεμί,1948-1949). Ποίηση ή πόλεμο;

Και τα δυο αρχίζουν με το «πο». Και στη συνέχεια το ένα γίνεται το αντίθετο του άλλου. Αυτό που λέμε «αντιποίηση αρχής».

Διανύουμε δύσκολες και «σκοτεινές» εποχές. Ενδέχεται όλα όσα συμβαίνουν παγκοσμίως να είναι ένας τρόπος επιστροφής σε μια εμπνευσμένη «απελευθέρωση» και επαναπροσδιορισμό αξιών κι στόχων;

Το εύχομαι, όπως όλη η ανθρωπότητα. Ωστόσο στην εποχή που ζούμε, με την «τεχνητή νοημοσύνη», τα ρομπότ και τον ψηφιακό μεσαίωνα ο άνθρωπος αρχίζει να γίνεται κι αυτός «εικονικός». Η τεχνολογία δηλαδή, που έχει και τα καλά της, τον αποσαρκώνει. Εγώ ανήκω στο αντίστροφο της: τη λογοτεχνία. Αυτήν υπηρετώ.

Πέραν όλων των υπολοίπων που σήμερα μας ταλανίζουν έχουμε να αντιμετωπίσουμε και τον κοροναϊό (COVIT-19) εξαιτίας του οποίου άλλαξαν άρδην οι συνθήκες ζωής όχι μόνο στη Χώρα μας αλλά και παγκοσμίως. Πείτε μας τις σκέψεις σας.

Θα σας απαντήσω με ένα στίχο του Βιζυηνού: «Μετεβλήθη εντός μου ο ρυθμός του κόσμου». Κι ένα του τετράστιχο: «Εψές είδα στον ύπνο μου /ένα βαθύ ποτάμι./ Θεός να μη το κάμει/να γίνει αληθινό.»

«Παντού ακούω τη σιωπή. Πίσω από τις φωνές των ανθρώπων, μπρος από κάθε θόρυβο» (Βασίλης Βασιλικός, Τα Ποιήματα 2006). Με την ιδιότητα του παρατηρητή γραφής/καταγραφής πολλών και διαφορετικών πολιτικών συμβάντων που έγραψαν Ιστορία στην Ελλάδα, τι συμβουλή θα μας δίνατε για να αντιμετωπίσουμε τα πολύ «δύσκολα»;

Να τα αντιμετωπίσουμε χωρίς τον πανικό. Ο «πανικός» είναι κι αυτός μια μορφή επικίνδυνης αρρώστιας. Ψυχραιμία προπαντός. Γιατί όπως μας λέει ο Ελύτης: «Ένα και δυο: τη μοίρα του ήλιου/ δεν θα την πει κανένας. / Ένας και δυο: τη μοίρα του ήλιου θα την πούμε εμείς».