Μαχμούτ Φαζίλ Κοσκούν: Η δυτικοποίηση της Τουρκίας είναι μια τραγικωμωδία

Η κωμωδία του παραλόγου συναντά την πολιτική ιστορία της Τουρκίας στο «Πραξικόπημα»,  τρίτη μεγάλου μήκους ταινία του Μαχμούτ Φαζίλ Κοσκούν («Wrong Rosary», «Yozgat Blues»), σκηνοθέτη και σεναριογράφου που ανήκει σε μια διαρκώς εξελισσόμενη γενιά Τούρκων δημιουργών από την ανεξάντλητη δεξαμενή της περίφημης τουρκικής κινηματογραφίας. Προερχόμενος από τον χώρο του ντοκιμαντέρ με διεθνή βραβεία από τον κύκλο των μεγαλύτερων κινηματογραφικών φεστιβάλ ο Κοσκούν περιγράφει το «Πραξικόπημα» ως μια «ιστορία σύγκρουσης και ενότητας δύο διαφορετικών πλευρών, των στρατιωτών και των απλών πολιτών, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τον κόσμο και τη ζωή από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες».

Η ταινία, που προβάλλεται από χθες στις αίθουσες σε διανομή της Neo Films, βραβευμένη στο τμήμα Ορίζοντες του Φεστιβάλ Βενετίας, διηγείται πως μια μαγιάτικη νύχτα του 1963  μία ομάδα βετεράνων αξιωματικών του τουρκικού στρατού επιχειρεί να καταλάβει τον Κρατικό Ραδιοφωνικό Σταθμό της Κωνσταντινούπολης με στόχο την ανακοίνωση του υπό εξέλιξη στρατιωτικού πραξικοπήματος. Τα όσα τραγελαφικά συμβαίνουν, εμπνευσμένα από αληθινά συμβάντα της 22ας Μάϊου 1963, αποκαλύπτουν ένα καίριο κοινωνικοπολιτικό σχόλιο για την Τουρκία του παρελθόντος και του παρόντος το οποίο φέρει το πρόσθετο βάρος του πραξικοπήματος του 2016. Ο Μαχμούτ Φαζίλ Κοσκούν μας εξηγεί τι σημαίνει να είσαι δέσμιος μιας χώρας διαρκώς ανάμεσα σε δύο κόσμους.

Η ταινία σας είναι εμπνευσμένη από αληθινά γεγονότα. Γιατί θελήσατε να μιλήσετε την ιστορία του αποτυχημένου στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1963;

Διάβαζα το ημερολόγιο ενός εκ των αξιωματικών που συμμετείχαν στο πραξικόπημα του 1963. Όταν διάβασα για την κατάληψη του ραδιοφωνικού σταθμού με στόχο την ανακοίνωση του πραξικοπήματος, σκέφτηκα αμέσως ότι το περιστατικό θα συνιστούσε μια υπέροχη ταινία. Η μακρά ιστορία της δυτικοποίησης της χώρας είναι μια μένα μια τραγικωμωδία και το αποτυχημένο πραξικόπημα του ’63 αποτελεί το ιδανικό παράδειγμα. Ο στρατός ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή της δυτικοποίησης της Τουρκίας ως βήμα εκσυγχρονισμού – στο οποίο δεν είμαι αντίθετος – χρησιμοποιώντας συνήθως βία. Ακριβώς αυτό ήταν που ήθελα να σατιρίσω. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο για κάποιον που ήθελε τότε να πάρει την εξουσία ήταν η επικοινωνία. Στη δεκαετία του ’60 το ραδιόφωνο ήταν το μόνο μέσο επικοινωνίας. Αν μπορούσες να διαβάσεις μια διακήρυξη από το ραδιόφωνο τότε μπορούσες να καταλάβεις την εξουσία.

Με νωπά, ακόμη, τα γεγονότα του πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2016 η ταινία σας φαντάζει ως σχολιασμός της σημερινής τουρκικής πολιτικής...

Η πρόθεσή μου δεν ήταν να σχολιάσω την σύγχρονη πολιτική στην Τουρκία. Ήθελα περισσότερο να καταθέσω ένα γενικό σχόλιο, το οποίο φυσικά αναπόφευκτα περιλαμβάνει και το σήμερα. Η Τουρκία είναι κυριολεκτικά και μεταφορικά μια χώρα ανάμεσα σε δύο κόσμους και με αυτό συνήθως παλεύουμε αντί να περνάμε καλά. Αυτή την περίοδο επικρατεί κλίμα πόλωσης το οποίο σημαίνει ότι όλοι περιμένουν να διαλέξεις πλευρά, κάτι που με ενοχλεί πολύ. Το πρόσφατο πραξικόπημα ήταν καθαρή σύμπτωση για την ταινία μας, το σενάριο της οποίας είχε γραφτεί νωρίτερα.

Αντιμετωπίσατε προβλήματα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων; 

Πριν από τις 15 Ιουλίου 2016 δεν είχα κανένα πρόβλημα γιατί η εποχή των πραξικοπημάτων έμοιαζε να έχει τελειώσει για την Τουρκία. Αλλά συνέβη και ήταν έκπληξη για όλους μας. Μετά την 15^η Ιουλίου δεν ήξερα τι θα ακολουθήσει, οπότε αναβάλαμε τα γυρίσματα για ένα διάστημα. Ένας από τους ηθοποιούς άλλαξε γνώμη, τον ίδιο δισταγμό εξέφρασε και μία εκ των εταιρειών παραγωγής. Εγώ ήθελα να γυριστεί η ταινία παρά τα γεγονότα γιατί δεν μίλαγε για το παρόν και έτσι προχωρήσαμε. Προς έκπληξη όλων δεν αντιμετωπίσαμε κανένα πρόβλημα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Η ταινία βγήκε στις τουρκικές αίθουσες χωρίς προβλήματα.

Το στυλ του φιλμ θυμίζει τις μαύρες κωμωδίες του Ακι Καουρισμάκι. Στάθηκε έμπνευση για εσάς; Γιατί επιλέξατε το κωμικό στυλ αντί του δράματος;

Ο Καουρισμάκι είναι ένας από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες – λατρεύω το έργο του. Νομίζω όμως ότι το ύφος του φιλμ διαφέρει από το δικό του. Και οι δύο χρησιμοποιούμε την τεχνική της ανέκφραστης ερμηνείας την οποία υιοθετούν και άλλοι σκηνοθέτες. Η κωμωδία, ιδιαίτερα η «μαύρη» κωμωδία, ταιριάζει στην προσωπικότητά μου. Δεν είμαι σοβαρός άνθρωπος και αυτό ίσως συνιστά έναν τρόπο αυτοάμυνας και προστασίας από την πραγματικότητα και τα σοβαρά ζητήματα.

Το «Πραξικόπημα» κέρδισε το Ειδικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στο τμήμα Ορίζοντες της Βενετίας. Βοήθησε το βραβείο την ταινία να έχει τη διεθνή αναγνώριση που της αξίζει;

Η ταινία έχει εισπράξει θερμά σχόλια από τη διεθνή κριτική και σίγουρα η Βενετία βοήθησε προς αυτή την κατεύθυνση. Είμαι ειλικρινά χαρούμενος για τα όσα έγραψαν οι κριτικοί μετά την πρεμιέρα στο Φεστιβάλ της Βενετίας. Το ταξίδι της ταινίας ανά τον κόσμο συνεχίζεται σε πολλά φεστιβάλ.

Η Ελλάδα και η Τουρκία μοιράζονται την ίδια γειτονιά αλλά οι σχέσεις των δύο χωρών περνούν περιόδους εντάσεων όπως τώρα. Είστε αισιόδοξος για το κοινό μας μέλλον;

Δεν είμαι άνθρωπος φύσει αισιόδοξος. Οι Έλληνες και οι Τούρκοι είναι λαοί που μοιάζουν. Πολύ συναισθηματικοί. Μπορεί να πεθάνουν ο ένας για τον άλλον ή να αλληλοσκοτωθούν. Νομίζω ότι αυτό είναι και το πνεύμα των Βαλκανίων. Ελπίζω ότι θα έχουμε ειρήνη.