Βασίλης Παπαβασιλείου: Ο ιππότης της σκηνής που δίδαξε τη ζωή μέσα από το θέατρο

Θλίψη και συγκίνηση έχει σκορπίσει στον καλλιτεχνικό κόσμο η είδηση του θανάτου του Βασίλη Παπαβασιλείου, ο οποίος έφυγε από τη ζωή νωρίς το πρωί της Παρασκευής, 6 Ιουνίου 2025, σε ηλικία 76 ετών. Ο πολυτάλαντος ηθοποιός, σκηνοθέτης, συγγραφέας και μεταφραστής νοσηλευόταν τους τελευταίους μήνες αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα υγείας.

Με το φευγιό του, κλείνει ένα κεφάλαιο βαθιάς διανοητικής και καλλιτεχνικής παρουσίας στο ελληνικό θέατρο, ένα κεφάλαιο που καθόρισε γενιές θεατών και δημιουργών. Είχε τιμηθεί με τον τίτλο του Ιππότη Γραμμάτων και Τεχνών από τη Γαλλική Δημοκρατία, μια αναγνώριση που συμπύκνωνε τη διεθνή εμβέλεια και το κύρος του.

Από τις Σέρρες στο θέατρο

Γεννημένος και μεγαλωμένος στις Σέρρες, ο Βασίλης Παπαβασιλείου ξεχώρισε από νωρίς για την ευφυΐα και την εσωτερική του καλλιτεχνική ανησυχία. «Στα πέντε μου ήθελα να γίνω πρωθυπουργός» έλεγε χαριτολογώντας, ενθυμούμενος την παιδική του ανάγκη να «διορθώσει τον κόσμο» υποσχόμενος συνοικέσια και κρατικά αυτοκίνητα. Ο πατέρας του ήταν γεωπόνος, αυστηρός αλλά δίκαιος, και ο παππούς του –πρόσφυγας από τον Πόντο που έγινε αρχιμανδρίτης– υπήρξε πνευματικός του καθοδηγητής. Από αυτόν κληρονόμησε την αγάπη για τη γλώσσα και τη σκέψη. Διάβαζε λήμματα εγκυκλοπαίδειας πριν καν πάει σχολείο.

Το θέατρο τον κέρδισε στα 16 του, όταν συμμετείχε σε σχολική παράσταση του Μολιέρου. Στα 17, βλέποντας τον Κουν στη Θεσσαλονίκη να ανεβάζει «Όρνιθες» και «Πέρσες», αποφάσισε να τον συναντήσει. Παράτησε τις σπουδές Ιατρικής και μπήκε στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης. «Είναι καλό να μπαίνεις στην τέχνη από τη στενή πύλη του θαυμασμού. Αν δεν θαυμάζεις, δεν θα σε θαυμάσουν» είχε πει.

Μια ζωή στο σανίδι 

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου δεν υπήρξε ποτέ άνθρωπος των βολικών σταθερών. Πέρασε από την «Οπερέτα» του Γκομπρόβιτς το 1972, συνέπραξε με τον Λευτέρη Βογιατζή, ίδρυσε τη «Σκηνή» και την «Εποχή», διηύθυνε το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, δίδαξε, έγραψε, και –πάνω απ’ όλα– ερμήνευσε τη ζωή. «Το θέατρο είναι περιπέτεια. Δεν υπάρχει αποστρατεία για τον άνθρωπο της σκηνής» έλεγε, επιμένοντας ότι οι ηθοποιοί μεγαλύτερης ηλικίας είναι εθνικός θησαυρός.

Τα τελευταία χρόνια, η συγγραφή έγινε το δεύτερο μεγάλο του λιμάνι. Ο χαρακτήρας του Φωκίωνα, στα έργα του, ήταν ένα όχημα πολιτικού στοχασμού, χιούμορ και βαθιάς ανθρωπιάς. Τον γνώριζε ο κόσμος για την οξυδερκή του σκέψη και τις δημοσιεύσεις του, πρώτα από τα «Νέα» και αργότερα σε βιβλία και θεατρικά έργα.

Θέατρο, Δημοκρατία, Κωμωδία

Ο ίδιος πίστευε ακράδαντα πως το θέατρο μπορεί να είναι ένας μηχανισμός αντίστασης στην κατανάλωση, στη ρηχότητα και την ψευδοεπικοινωνία της εποχής. «Η κωμωδία υπενθυμίζει στους μεγάλους τη μικρότητα και στη μικρότητα το μεγαλείο» συνήθιζε να λέει, αρνούμενος την τηλεοπτική δραματομανία ως φθηνό υποκατάστατο της τραγωδίας. Την εποχή της ευκολίας, εκείνος ζητούσε βάθος. Στην εποχή της επικοινωνίας, διεκδικούσε σιωπή και αυτοσυγκέντρωση.

Και όμως, δεν έκρυβε τη θλίψη του για τη δημοκρατία της επιφάνειας, όπου «ο καθένας μπορεί να δηλώνει ηθοποιός» και το επάγγελμα του καλλιτέχνη εκπίπτει σε αριθμό πτυχίων και likes. Η κοινωνία, έλεγε, προτιμά τον ηθοποιό γιατί είναι το τέλειο εκτόνωμα. Αυτοπαραγωγικός και ένοχος μαζί.

Η σχέση του με την τεχνολογία και τα social media ήταν μάλλον φιλοσοφική. Αναγνώριζε τη δύναμη και τη χρησιμότητά τους, αλλά προειδοποιούσε για τον πληθωρισμό της πληροφορίας και την «ατροφία της συνειδήσεως» που προκαλεί. Ο άνθρωπος, έλεγε, δεν μπορεί ν' αφομοιώσει όλη αυτή την ταχύτητα. «Η τεχνολογία έχει οδηγήσει σε μια "αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι"», δανειζόμενος τη φράση του Μίλαν Κούντερα. 

Δίδαξε στο Τμήμα Θεατρολογίας του ΕΚΠΑ, αναζητώντας στους νέους όχι απλώς μαθητές, αλλά συνομιλητές. Όμως, δεν έκρυβε την απογοήτευσή του για το εκπαιδευτικό σύστημα: «Δολοφονεί την όρεξη».

Εξαρτήσεις

Δεν έκανε ποτέ οικογένεια. Όχι από ιδεολογική στάση, αλλά από επιλογή προσωπικής ελευθερίας. Πίστευε ότι η οικογένεια είναι ένα μεγάλο σχολείο εξαρτήσεων, όπως και η τέχνη. Κι αν η ζωή είναι άθλημα, τότε «το να ζω σημαίνει ότι δημιουργώ ή και δημιουργούμαι από την εξάρτηση» έλεγε.

Για τον ίδιο, η ελαφρότητα, το χιούμορ, ακόμα και τα πάθη του ανθρώπου, δεν ήταν εμπόδια αλλά εργαλεία υπέρβασης. Από την έκσταση της Πυθίας μέχρι τα Ελευσίνια Μυστήρια, έβλεπε την ιστορία ως μια μεγάλη θεατρική πράξη όπου ο άνθρωπος προσπαθεί να υπερβεί τον εαυτό του ή να συμφιλιωθεί μαζί του.

Το τέλος μιας πορείας 

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου δεν υπήρξε ποτέ mainstream, ποτέ «εύκολος». Ήταν, όμως, βαθειά αναγκαίος. Ήξερε να σκάβει κάτω από την επιφάνεια, να γυρνάει τον καθρέφτη στο κοινό, να κάνει το γέλιο εργαλείο κατανόησης της ανθρώπινης μοίρας. Το θέατρο, για εκείνον, δεν ήταν απλώς τέχνη αλλά πεδίο ζωής. Όχι θόρυβος – όπως έλεγε ο Πλάτωνας, αποκαλώντας το «θεατροκρατία» – αλλά σιωπηλή κατασκευή αλήθειας. Και αυτήν υπηρέτησε, μέχρι τέλους.

Με τον θάνατό του, η ελληνική σκηνή γίνεται φτωχότερη. Αλλά το αποτύπωμά του δεν σβήνεται. Γιατί κάθε φορά που ένας νέος ηθοποιός φοβάται στο ξεκίνημα μιας πρόβας, κάθε φορά που το κοινό γελά με το πικρό χιούμορ ενός χαρακτήρα που λέει την αλήθεια με τρόπο ανάλαφρο, κάπου εκεί, ο Βασίλης Παπαβασιλείου είναι παρών. Έτσι κι αλλιώς, όπως πίστευε, η ζωή είναι ένα παιχνίδι.

Διαβάστε ακόμη

Αυτά είναι τα πρόσωπα που αναζήτησαν περισσότερο οι Έλληνες στη Google - «Πρωτιά» για την Klavdia

Είναι επίσημο: Η Netflix εξαγοράζει την Warner Bros για αστρονομικό ποσό

Παράνομες συνταγογραφήσεις με κέρδη πάνω από 100.000 ευρώ: Τρεις συλλήψεις - Η ανακοίνωση του ΕΟΠΥΥ

Έφηβος εξομολογείται πώς κατέληξε να κάνει 11 γραμμαρία κεταμίνης τη μέρα στα 13 του