Άφιδνα: Η ακρόπολη της Αττικής που φυλακίστηκε η ωραία Ελένη και έβλεπε τα πλοία των Περσών να κατευθύνονται στον Μαραθώνα

Λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά από τα διόδια των Αφιδνών στα βόρεια της βρίσκεται ο λόφος Κοτρώνι με πανοραμική θέα στη λίμνη Μαραθώνα και στο Νότιο Ευβοϊκό κόλπο. Ο λόφος έχει ύψος 120 μέτρα και είναι γεμάτος μύθους και ιστορία 5.000 ετών. Εκτιμάται πως βρίσκονταν εκεί η ακρόπολη των αρχαίων Αφιδνών όπου σύμφωνα με το μύθο ο Θησέας κρατούσε αιχμάλωτη την Ωραία Ελένη, που είχε απαγάγει από τη Σπάρτη με τη βοήθεια του φίλου του Πειρίθου.

Την πήραν πίσω οι Διόσκουροι

Οι δίδυμοι αδελφοί της Ωραίας Ελένης, οι Διόσκουροι με την βοήθεια των κατοίκων της Δεκέλειας κατέλαβαν την Άφιδνα και αφού την κατέστρεψαν απελευθέρωσαν την αδελφή τους και τη μετέφεραν στη Σπάρτη. Μαζί πήραν ως αιχμάλωτη τη μητέρα του Θησέα, την Αίθρα...

Βρέθηκαν μέτρα και σταθμά

Στο λόφο Κοτρώνι βρίσκονταν η Ακρόπολη Αφιδνών που για τρεις χιλιετίες αποτελεί σημείο αναφοράς για την Αττική. Σώζονται υπολείμματα του τείχους της πόλης, της βάσης των κτιρίων που εκτιμάται πως χρησίμευαν ως διοικητικό, στρατιωτικό αλλά και εμπορικό κέντρο. Μεταξύ άλλων βρέθηκαν «μέτρα και σταθμά» που βεβαιώνουν την πληθώρα και την σπουδαιότητα των εμπορικών συναλλαγών. Σήμερα στον λόφο υπάρχει και το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής.

Πλήρης έλεγχος

Η θέα σε όλη τη βορειοανατολική Αττική είναι εντυπωσιακή και επιβεβαιώνει τη σημασία και τη στρατηγική της θέση της ακρόπολης στην αρχαία οδό προς το Αμφιαράειο και τον Ωρωπό. Μπορεί να ελέγξει κανείς τα περάσματα από την Αθήνα στη βόρεια Ελλάδα και μαζί με τα υψώματα σε Μπελέτσι και Άγιο Μερκούριο είχε πλήρη έλεγχο.

Έβλεπαν τα πλοία των Περσών

Αυτό όμως που έκανε ξεχωριστό το λόφο Κοτρόνι σύμφωνα με τους αρχαιολόγους και ιστορικούς του τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών είναι η θέα που είχε προς το Νότιο Ευβοϊκό και τον Μαραθώνα. Από την ακρόπολη της αρχαίας Αφίδνας στο Κοτρόνι υπήρχε η δυνατότητα να δουν εγκαίρως και να παρατηρήσουν τα πλοία των Περσών που κατευθύνονταν για τη μάχη του Μαραθώνα. Σήμερα η θέα είναι πανοραμική και σε όλη τη λίμνη Μαραθώνα καθώς και στο φράγμα της τεχνητής λίμνης που κατασκευάστηκε πριν από 100 χρόνια (1926-2025).

Ο Μαρτίνος και τα 20 χρόνια ανασκαφών

Εφέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια συστηματικού ερευνητικού έργου (2005-2025) και με αφορμή αυτή βρίσκονται σε εξέλιξη έργα αποκατάστασης που χρηματοδότησε για άλλη μία φορά ο ευεργέτης Αθανάσιος Μαρτίνος ο οποίος μάλιστα βραβεύτηκε για τη μεγάλη και πολυευή προσφορα του σε ειδική εκδήλωση που έγινε στο Λύκειο Καπανδριτίου το Σάββατο 10 Μαΐου. Με ευθύνη του ΕΚΠΑ και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής διευθυντή ανασκαφής και καθηγητή ανασκαφής τον Πλάτων Πετρίδη όλο το Μάιο του 2025 θα γίνουν έργα αποκατάστασης και επίχωσης των τμημάτων που έχουν ερευνηθεί ώστε να προστατευτούν από τις φθορές του χρόνου και των στοιχείων της φύσης.

Είχε 16 βουλευτές

Τα πρώτα σαφή τεκμήρια κατοίκησης ανάγονται στα μέσα της 5ης χιλιετίας π.Χ. στην τελική νεολιθική περίοδο. Μυθολογικά, η αρχαία Άφιδνα συνδέεται με το Θησέα και την Ελένη της Σπάρτης. Ιστορικά, ο δήμος που αναπτύχθηκε στην ευρύτερη περιοχή ανήκε στην Αιαντίδα ή τη Λεοντίδα φυλή με βάση τη διαίρεση του Κλεισθένη. Από τον Δημοσθένη μαθαίνουμε ότι η Άφιδνα αποτελούσε στην εποχή του ένα από τα βασικά καταφύγια του πληθυσμού της υπαίθρου. Ο δήμος των Αφιδνών καταλάμβανε την μεγαλύτερη έκταση από τους δήμους της Αιαντίδος φυλής και συμμετείχε με 16 βουλευτές στην αρχαία Βουλή.

Οι δύο πύργοι

Η οχύρωση στο λόφο Κοτρώνι, που μέχρι σήμερα έχει αποκαλυφθεί 71 μέτρα τείχους ενισχυμένο με δύο πεταλοσχημους πύργους, έχει όλα τα χαρακτηριστικά ακρόπολης οικισμού και έχει αναγνωριστεί με σπουδαία διοικητική- οικονομική και θρησκευτική δράση. Η ακρόπολη των Αφιδνών βρίσκεται κοντά σε βασική οδική αρτηρία προς την παραλία του Μαραθώνα, τον Ωρωπό και κατ΄ επέκταση της Εύβοιας και των βορείων συνόρων με την Βοιωτία.

Δέος και θαυμασμός

Σε εχθρική επιδρομή συγκέντρωνε τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι υπό συνθήκες ειρήνης διαβιούσαν διάσπαρτοι στην πεδιάδα. Η Άφιδνα ένας σημαντικός δήμος κρατούσε τα βόρεια σύνορα προς την Βοιωτία και εγγυόταν την διακίνηση του εμπορίου από Βοιωτία και Εύβοια προς την Αθήνα με τις οδούς της Δεκέλειας και των Αφιδνών. Το κέντρο του δήμου, ήταν η ακρόπολη στο λόφο Κοτρώνι που ακόμα και σήμερα προκαλεί δέος και θαυμασμό στον επισκέπτη όχι μόνο με τα υπολείμματα της ακρόπολης αλλά από την εντυπωσιακή θέα που κόβει την ανάσα και δικαιολογεί απόλυτα γιατί για περισσότερο από 3.000 χρόνια αποτελούσε κομβικής σημασίας πέρασμα αλλά και στρατιωτική και εμπορική βάση. 

Από το Κοτρώνι στην Άφιδνα κι ακόμη πιο πίσω…

«Η στενή μας σχέση με την κοινωνία του Καπανδριτίου που μας φιλοξενεί εδώ και 20 χρόνια και που έμελλε να εξελιχθεί σε μια σχέση, όχι μόνο επιστημονικού χαρακτήρα αλλά και ανθρώπινης διάδρασης, ξεκίνησε το 2004 με πρωτοβουλία της συναδέλφου και αποφοίτου του τμήματος Έλενας Καρακίτσου, κατοίκου της περιοχής που, γνωρίζοντας τη σημασία του συγκεκριμένου λόφου, μας προέτρεψε να ασχοληθούμε ανασκαφικά με αυτόν», είπε στο ethnos.gr ο διευθυντής των ανασκαφών καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διευθυντής Μουσείου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πλάτων Πετρίδης.

Οι παρεμβάσεις μετά το 2005

«Η πρώτη εικόνα που αντικρύσαμε ήταν τα κατάλοιπα ενός κυκλικού πύργου και διάσπαρτοι λίθοι. Το ύψωμα Κοτρώνι είχε ταυτιστεί νωρίς με την αρχαία Άφιδνα, αλλά δεν είχε ερευνηθεί σοβαρά μέχρι το 2005 και τα ορατά λείψανα ήταν ελάχιστα, παρεμβάσεις δε της δεκαετίας του 1990 στην άνω επιφάνεια του λόφου, γύρω από το ξωκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής, είχαν αναστρέψει αυτό που εμείς οι αρχαιολόγοι ονομάζουμε στρωματογραφία, δηλαδή τη χρονική διαδοχή των αρχαιολογικών στρωμάτων, των εποχών που διαδέχθηκαν η μία την άλλη, και είχαν αλλοιώσει διά παντός την ιστορική συνέχεια του χώρου. Οι επεμβάσεις αυτές καθυστέρησαν δε πάρα πολύ την κατανόηση από πλευράς μας της ιστορίας του λόφου, καθώς τα πρώτα χρόνια ανασκαφικής διερεύνησης αναλώθηκαν, εν αγνοία μας, σε αυτά ακριβώς τα αναμοχλευμένα σημεία».

Το ξεκίνημα των ανασκαφών

«Με την άδεια του ΚΑΣ και υπό την εποπτεία των πρώην Β’ ΕΠΚΑ και 1ης ΕΒΑ και νυν ΕΦΑΑΝΑΤ, ο Τομέας μας διενήργησε αρχικά επιφανειακή έρευνα, δηλαδή περισυλλογή κεραμικής, επί μία τριετία (2005-2007) στην κορυφή και σε επιλεγμένα και προσβάσιμα σημεία του λόφου. Στη συνέχεια προχωρήσαμε σε κανονική ανασκαφική έρευνα από το 2008 έως και σήμερα. Η ανασκαφή ενισχύθηκε οικονομικά, αρχικά από την κοινότητα Καπανδριτίου και τον ΕΛΚΕ, ενώ τα τελευταία δεκατρία χρόνια, και με εργασίες όμως πολύ μεγαλύτερης κλίμακας, όχι μόνο ανασκαφικές αλλά και στερέωσης και αποκατάστασης, σταθερός χρηματοδότης μας είναι το Ίδρυμα Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου μέσω της ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ».

Ο πρώτος κυκλικός πύργος

«Μέχρι σήμερα έχουν δουλέψει μαζί μας δεκάδες Καπανδριτιώτες και έχουν εκπαιδευθεί στο πεδίο δεκάδες προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές και υποψήφοι διδάκτορες του τμήματός μας και του πανεπιστημίου Πελοποννήσου, όλων των γνωστικών αντικειμένων. Η συντήρηση και προσωρινή φύλαξη των ευρημάτων γίνεται στη Μονάδα Συντήρησης του Μουσείου Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Η κυρίως ανασκαφική έρευνα ξεκίνησε από τον κυκλικό στην Α πλευρά του υψώματος, αποκαλύπτοντας σταδιακά τμήμα του οχυρωματικού περιβόλου, βόρεια και νότια του πύργου, μέγιστου πλάτους τριών μέτρων και στη συνέχεια μίας πύλης», τόνισε ο Πλάτων Πετρίδης.

Διαβάστε ακόμη

Σε θέσεις «μάχης» οι αγρότες: Νέα μπλόκα σε όλη την Ελλάδα - Κλείνουν λιμάνια και αεροδρόμια

Μετά την κλοπή και πλημμύρα στο Λούβρο: Ζημιές σε πάνω από 300 σπάνια βιβλία στην αίθουσα αιγυπτιακών αρχαιοτήτων

Η Ελλάδα μπαίνει στο κλίμα των Χριστουγέννων: Τα δημοφιλή θεματικά πάρκα της χώρας και πιο οι hot προορισμοί

Απόλυτο αφεντικό στο ντέρμπι της Θεσσαλονίκης ο ΠΑΟΚ, που κοιτάζει μόνο την κορυφή!