«Πρόεδρος, σύντροφος, μέντορας, ηγέτης»: Ο Χοσέ Πέπε Μουχίκα αγαπήθηκε από τον λαό του γιατί δε δίστασε να θέσει τη ζωή του σε κίνδυνο

Ο Χοσέ «Πέπε» Μουχίκα πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης, αντάρτης και στέλεχος της Αριστεράς της Λατινικής Αμερικής, πέθανε την Τρίτη (13/05). Ήταν 89 ετών.

Τον θάνατο του Μουχίκα ανακοίνωσε ο νυν πρόεδρος της χώρας, Γιαμαντού Ορσί. Ο εμβληματικός πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης, ο «φτωχότερος πρόεδρος του κόσμου», όπως τον αποκαλούσαν συχνά, τον Απρίλιο του 2024 είχε ανακοινώσει ότι είχε καρκίνο του οισοφάγου. Ζούσε στα αγροτικά προάστια του Μοντεβιδέο, της πρωτεύουσας της χώρας του. «Πρόεδρος, σύντροφος, μέντορας, ηγέτης. Θα μας λείψεις», έγραψε ο πρόεδρος Όρσι στην ανακοίνωσή του.

Ο Μουχίκα, γνωστός στους λαούς της Λατινικής Αμερικής ως Πέπε, εξελέγη πρόεδρος το 2009, σε ηλικία 74 ετών. Παρότι φημιζόνταν για την εξυπνάδα και την ευελιξία του, ως ηγέτης του προοδευτικού συνασπισμού της Ουρουγουάης, ο άτυπος τρόπος διακυβέρνησής του προβλημάτισε το κατεστημένο. Ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν ως «φιλοσοφημένος αναρχικός». Ήταν γνωστός για τον χαρισματικό αλλά και θρασύ χαρακτήρα του, τον σκεπτικισμό με τον οποίο αντιμετώπιζε τις υπερβολές του καπιταλισμού, τον σεμνό τρόπο ζωής του και την πρόθεσή του να ηγείται μίας κυβέρνησης η οποία χαρακτηριζόταν από τη στοχοπροσήλωση αλλά και την ταπεινότητα των στελεχών της- σε μία περίοδο που η Αριστερά της Ουρουγουάης έχαιρε ευρύτατης αποδοχής και δημοφιλίας.

Συχνά, οι φιλοδοξίες που είχε για τον λαό του, μπορεί να προσπερνούσαν τις -αντικειμενικής και μετρήσιμες- δυνατότητες υλοποίησης των πολιτικών του υποσχέσεων. Ωστόσο, οι προοδευτικές μεταρρυθμίσεις που «πέρασε» η κυβέρνηση Μουχίκα, απέσπασαν επαίνους από όλο τον κόσμο ενώ, η θητεία του ήταν αυτή που άνοιξε τον δρόμο για τον -επίσης προερχόμενο από την Αριστερά- διάδοχό του.

Πολύ πριν γίνει πρόεδρος, ο ίδιος βιοποριζόταν ως καλλιεργητής ανθοκόμος. Η συνδικαλιστική του δράση ξεκίνησε από την ανάγκη υπεράσπισης των αγροτικών κοινοτήτων. Υπήρξε άριστος υπερασπιστής των ιδεωδών της προόδου. Πιστεύοντας ότι οι παγκόσμιοι ηγέτες θα πρέπει να απαλλαγούν από τα παρελκόμενα της εξουσίας, επέλεξε από κοινού με τη σύζυγό του, -τότε- γερουσιάστρια Λουτσία Τοπολάνσκι, να ζουν σε μία μονώροφη αγροικία στα προάστια του Μοντεβιδέο, αντί για το προεδρικό μέγαρο. Μερικές φορές για να πάει στο γραφείο του οδηγούσε ο ίδιος το γαλάζιο Volkswagen Beetle του 1987 που του ανήκε.

«Φτωχός δεν είναι αυτός που έχει πολύ λίγα»

Την πρώτη ημέρα της προεδρίας του, ο Πέπε Μουχίκα ανακοίνωσε ότι, το μεγαλύτερο μέρος του μισθού του θα το έδινε για να συμβάλλει στην οικοδόμηση λαϊκών κατοικιών στις πιο παραμελημένες πόλεις της Ουρουγουάης. Έγινε γνωστός ως ο «φτωχότερος πρόεδρος του κόσμου», ωστόσο ο ίδιος έβλεπε διαφορετικά τη θέση του. «Φτωχός δεν είναι αυτός που έχει πολύ λίγα, αλλά αυτός που λαχταράει περισσότερα», δήλωνε το 2013 στους New York Times, παραθέτοντας τα λόγια του ρωμαίου φιλοσόφου Σενέκα.

Υπό την προεδρία του, την περίοδο 2010 – 2015,  η Ουρουγουάη έγινε η δεύτερη χώρα στη Λατινική Αμερική που αποποινικοποίησε τις αμβλώσεις και έκανε νόμο του κράτους τους γάμους των ομόφυλων ζευγαριών, και η πρώτη χώρα στον κόσμο που νομιμοποίησε και ρύθμισε πλήρως τη χρήση κάνναβης. Η ιστορική ομιλία του, για τα δεινά που προκαλεί ο ανεξέλεγκτος καταναλωτισμός, υπήρξε σχεδόν εξίσου εμβληματική με την άνετη αλλά ατημέλητη εικόνα του: αν και πρόεδρος της χώρας, ο ίδιος δεν δίσταζε να εμφανίζεται συχνά με τα τσαλακωμένα, φαρδιά και πρόχειρα ρούχα με τα οποία φρόντιζε τα -διάσπαρτα με χρυσάνθεμα- χωράφια του, με τη συντροφιά της συζύγου του αλλά και της τρίποδης σκυλίτσας τους, της Μανουέλα. Ακόμα και για τα μέτρα της Ουρουγουάης, μίας χώρας αφοσιωμένης στον κοινωνικό φιλελευθερισμό και τη διακομματική συναίνεση, ο Χοσέ Πέπε Μουχίκα υπήρξε μοναδικός ηγέτης.

Από το αντάρτικο πόλεων στην κεντρική πολιτική σκηνή

Ως μέλος της οργάνωσης αντάρτικου πόλης των Τουπαμάρος, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Πέπε Μουχίκα πέρασε πάνω από μια δεκαετία στη φυλακή. Η σύζυγός του ήταν επίσης μέλος της οργάνωσης που διέπραττε ληστείες τραπεζών και πραγματοποιούσε απαγωγές αμερικανών στόχων, προκειμένου να σοκάρει το πολιτικό σύστημα της Ουρουγουάης που έρεπε προς την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας.

Το 1985, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και την αποφυλάκιση του ίδιου και άλλων, κορυφαίων στελεχών των Τουπαμάρος, οι μαχητές – πρώην πολιτικοί κρατούμενοι άρχισαν να σχεδιάζουν την διαδρομή τους προς την κεντρική πολιτική σκηνή της Ουρουγουάης.

Αρχικά, οι πολίτες υπήρξαν επιφυλακτικοί για το κατά πόσο οι πρώην αντάρτες θα αντάλλασσαν τα όπλα τους στο όνομα ενός πολιτικού κινήματος «αστικού» τύπου. Ο Πέπε Μουχίκα ήταν ένας από τους διαμεσολαβητές που ανέλαβαν τον διάλογο για την ένταξη της -πάλαι ποτέ αντάρτικης- ομάδας στον κεντροαριστερό συνασπισμό, Frente Amplio («Ευρύ Μέτωπο»). Πλέον, τα στελέχη των Τουπαμάρος είχαν ενταχθεί στο πολιτικό κόμμα Movimiento de Participacion Popular («Κίνημα Λαϊκής Συμμετοχής»).

Ο λόγος του διέφερε αισθητά από την «κουμπωμένη» συμπεριφορά του πολιτικού κατεστημένου. Ωστόσο, ο «Πέπε», όπως έγινε γνωστός στον λαό που τον αγάπησε, υπήρξε αρκετά ευέλικτος ώστε να «απλώσει» ένα ευρύ ρητορικό «δίχτυ» χωρίς ποτέ να αποκλίνει από τους σοσιαστικούς στόχους του πολιτικού χώρου του. «Πρώτα από όλα, είμαστε πολιτικοί, όχι πολίτες που ευνοούν τη βία ή την τρομοκρατία», εξηγούσε ο ίδιος στους Times το 1986. «Αλλά δεν πρόκειται να περιπλέξουμε τη ζωή των πολιτών με τρόπους που καθιστούν τις δημοκρατικές ελευθερίες μη βιώσιμες», πρόσθετε. 

Ο Χοσέ Αλμπέρτο Μουρίκα Κορντάνο γεννήθηκε στις 20 Μαΐου 1935 στο Πάσο ντε λα Αρένα, μία γειτονιά  στην περιφέρεια του Μοντεβιδέο. Ήταν πολύ κοντά με τη μητέρα του, Λούσι Κορντάνο, έμπορο λουλουδιών που προερχόταν από οικογένεια ιταλών μεταναστών. Ο πατέρας του, Ντεμέτριο Μουχίκα, ήταν πλανόδιος πωλητής στην ουρουγουανή ενδοχώρα και πέθανε όταν ο Χοσέ ήταν μόλις 7 ετών. Ο «Πέπε» παντρεύτηκε την επί χρόνια σύντροφό του, Λουτσία , το 2005. Το ζευγάρι δεν απέκτησε παιδιά. Η αδερφή του, Μαρία, πέθανε το 2012. 

«Ρομπέν των Δασών» 

Ήταν νέος στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν εντάχθηκε στο κίνημα των Τουπαμάρος, το οποίο είχε ως αναφορά τον μαρξιστή ηγέτη της Επανάστασης στην Κούβα, Τσε Γκεβάρα. Η ομάδα αποφάσισε να ακολουθήσει τον ένοπλο αγώνα ως απάντηση στη συνεχώς επιδεινούμενη οικονομική κρίση της Ουρουγουάης, που κάποτε ήταν γνωστή ως η «Ελβετία της Νότιας Αμερικής», μετά από χρόνια ακραίου πληθωρισμού. Οι Τουπαμάρος πραγματοποίησαν σειρά από ένοπλες ληστείες, μεταξύ των οποίων και η κλοπή κοσμημάτων και μετρητών αξίας 6 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι ουρουγουανοί «Ρομπέν των Δασών» αναδιένειμαν τα κλοπιμαία τους στις αγωνιζόμενες τάξεις. Αρχικά, γνώρισαν ευρεία αποδοχή από τους ουρουγουανούς. 

Ωστόσο, όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, η βία πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Το 1970, ο μετέπειτα πρόεδρος της χώρας, πυροβολήθηκε έξι φορές σε μία σύγκρουση με την αστυνομία. Συνελήφθη και φυλακίστηκε για πρώτη φορά- θα ακολουθούσε σειρά άλλων συλλήψεων και φυλακίσεων στη συνέχεια. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, όμως, η επαναστατική ομάδα απήγαγε τον Νταν Μιτριόνι, σύμβουλο της αμερικανικής κυβέρνησης, και στη συνέχεια τον δολοφόνησε, όταν η κυβέρνηση της Ουρουγουάης αρνήθηκε να απελευθερώσει 150 πολιτικούς κρατούμενους με αντάλλαγμα την ελευθερία του. Σε μία από τις τελευταίες επιχειρήσεις τους, το 1971, περισσότεροι από 100 φυλακισμένοι Τουπαμάρος, ανάμεσά τους και ο Χοσέ Μουχίκα, απέδρασαν από τη φυλακή μέσω μιας σήραγγας που άνοιξαν από ένα κοντινό σπίτι.

Ακολούθησε μία αιματοκυλισμένη αντεπανάσταση και η επιβολή νέας, δεξιάς στρατιωτικής δικτατορίας το 1973. Πολλοί ουρουγουανοί, για τη νέα χούντα, κατηγόρησαν τους αντάρτες. Ο Πέπε και άλλα κορυφαία στελέχη της ομάδας συνελήφθησαν από την αστυνομία και πέρασαν πάνω από μια δεκαετία σε απομόνωση. Φυσικά, τους ασκούνταν τακτικά βασανιστήρια. 

Νηνεμία

Ο Μουχίκα ήταν 49 ετών το 1985, όταν του δόθηκε χάρη και αφέθηκε ελεύθερος. Το 1994 έγινε ένας από τους πρώτους επαναστάτες Τουπαμάρος που εξελέγησαν στο κοινοβούλιο. Την ίδια χρονιά, περιόδευσε στις αραιοκατοικημένες περιοχές της ενδοχώρας, προσεγγίζοντας ψηφοφόρους της Αριστεράς, στους οποίους οι περισσότεροι αξιωματούχοι δεν έδιναν ιδιαίτερη σημασία. 

Η πρώτη του θητεία στη Γερουσία τον κατέστησε κορυφαίο στέλεχος του προοδευτικού Μετώπου. Ο συνασπισμός ήρθε στην εξουσία στις γενικές εκλογές του 2004, καταγράφοντας, μάλιστα, μεγάλη διαφορά από τα δύο κεντρώα κόμματα που εξέλεγαν πρόεδρο της Ουρουγουάης, από τη δεκαετία του 1830. Ήταν μια συγκλονιστική στιγμή πολιτικής νηνεμίας για τους πρώην Τουπαμάρος.

Στην νέα εποχή που ανέτειλλε για την Ουρουγουάη, ο πρόεδρος Ταμπάρε Βάσκεζ ανέθεσε στον Μουχίκα το χαρτοφυλάκιο γεωργικής πολιτικής. Ο νέος υπουργός έκανε αμέσως θετική εντύπωση, νομοθετώντας τη μείωση του φόρου στο νωπό βοδινό, ώστε οι πολίτες με χαμηλότερα εισοδήματα να μπορούν να αγοράζουν υψηλής ποιότητας κρέας. Κατά τη διάρκεια της θητείας του υπουργός Γεωργίας, συνεργάστηκε στενά με τον Ντανίλο Αστόρι, τον αγέλαστο ακαδημαϊκό υπουργό οικονομικών. Στις προεδρικές εκλογές του 2009, ο Βάσκεζ υπέδειξε ως διάδοχό του τον Αστόρι. Τελικά, όμως, του ψηφοδελτίου του Κινήματος Λαϊκής Συμμετοχής ηγήθηκε ο πρώην Τουπαμάρο «Πέπε», με τον οικονομολόγο να κατεβαίνει για τη θέση του αντιπροέδρου. «Του καημένου του Ντανίλο τού έλειπε το σέξαπίλ», είπε αστειευόμενος στους δημοσιογράφους ο Μουχίκα ο οποίος ήδη είχε γοητεύσει με τον αυθεντικό χαρακτήρα του τούς ψηφοφόρους. Στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, κέρδισε έναντι του υποψήφιου της κεντροδεξιάς που στήριζε την επέλαση της ελεύθερης αγοράς στη χώρα. 

Ως πρόεδρος, ο πρώην αντάρτης συνέχισε πολλές από τις κοινωνικές και οικονομικές παροχές της κυβέρνησης Βάσκεζ. Στήριξε και προώθησε το νομοσχέδιο για τη μετάβαση της Ουρουγουάης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το 2014, έγινε παγκοσμίως γνωστός όταν προσφέρθηκε, λίγους μήνες πριν την αποχώρησή του από το αξίωμα, να δεχτεί από τις ΗΠΑ έξι κρατούμενους στις φυλακές του Γκουαντάναμο, στην Κούβα, που κατηγορούνταν για συμμετοχή σε τρομοκρατικές οργανώσεις. Ήλπιζε ότι η προσφορά του θα οδηγούσε στο κλείσιμο του κολαστηρίου. Πολλοί ουρουγουανοί δεν αντιμετώπισαν θετικά την πρόταση του προέδρου τους, ωστόσο τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, μετά τις εκλογές και με τη λήξη της προεδρικής θητείας του Μουχίκα, οι έξι κρατούμενοι εγκαταστάθηκαν στη χώρα. Ως πρόεδρος, επικρίθηκε επίσης γιατί δεν τήρησε τις εξαγγελίες του για εξίσωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση και τη στέγαση, καθώς και για το ότι επέδειξε ανοργάνωτο στυλ διαχείρισης.

«Όσο αποτρόπαιος κι αν είναι ο καπιταλισμός»

Θεωρούσε τον Χοσέ Μπατλέ Ι Ορντόνεζ, πρώην πρόεδρο που ίδρυσε το κράτος πρόνοιας της Ουρουγουάης τον 20ό αιώνα, πρότυπο ηγέτη που αντιμετωπίζει τους συμπατριώτες του ως ίσους. Μιλώντας για τον Μουχίκα σε έρευνα πολιτικού επιστήμονα για τους Τουπαμάρος, ο ουρουγουανός γερουσιαστής Έλιος Σαρθού εξήγησε ότι, ο πρώην πρόεδρος, «αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο κατά του συστήματος. Η ιδιότητα του ήρωα του αντάρτικου είναι θεμελιώδης για την εικόνα του: δε δίστασε να θέσει τη ζωή του σε κίνδυνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο κόσμος πιστεύει σε αυτόν», είπε. 

Καθώς οι γειτονικές, λατινοαμερικανικές χώρες λύγιζαν από τη διαφθορά, τη βία και την οικονομική αστάθεια στη δεκαετία του 2010, ο Μουχίκα, περισσότερο μετριοπαθής από τον Ούγκο Τσάβες της Βενεζουέλας ή την Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ της Αργεντινής, υπερασπίστηκε τις ιδέες της Αριστεράς, εργαζόμενος στο πλαίσιο του καπιταλισμού και της φιλελεύθερης Δημοκρατίας, για τη βελτίωση της ζωής του λαού. Είχε απογοητευτεί από τη μαρξιστική Κούβα που είχε ρομαντικοποιήσει στα νιάτα του. Κατά τη διάρκεια επίσημης επίσκεψής του ως πρόεδρος στην Αβάνα, παραδέχθηκε πως, «όσο αποτρόπαιος κι αν είναι ο καπιταλισμός, είναι το σύστημα που μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία ανάπτυξης». 

«Αντίο, σας δίνω την καρδιά μου»

Μετά την προεδρία του επανήλθε στη Γερουσία, όπου υπηρέτησε για τρία χρόνια πριν την παραίτησή του, το 2018. Το περασμένο φθινόπωρο πραγματοποίησε τις τελευταίες του δημόσιες εμφανίσεις, στηρίζοντας την καμπάνια του «προστατευόμενού» του, υποψήφιου προέδρου του συνασπισμού, Γιαμαντού Όρσι. «Αντίο, σας δίνω την καρδιά μου», είπε απευθυνόμενος στο πλήθος σε μία συγκέντρωση περίπου μια εβδομάδα πριν από τις εκλογές. Ο Ορσί κέρδισε οριακά, επαναφέροντας την κεντροαριστερά στην εξουσία.

Το 2024, σε μία από τις τελευταίες του συνεντεύξεις, ο Χοσέ Μουχίκα μίλησε για τις ευθύνες των παγκόσμιων ηγετών. «Το πρόβλημα είναι ότι ο κόσμος διοικείται από ηλικιωμένους, οι οποίοι ξεχνούν πώς ήταν όταν ήταν νέοι», είπε. 

Διαβάστε ακόμη

Ο Καλαφάτης στο επόμενο «πακέτο» του ΟΠΕΚΕΠΕ, η επιστροφή των Ευρωπαίων στον Χαφτάρ με δώρα και οι πρώην «Τσιπρικοί» στο πλευρό του Σαμαρά

Ανασφάλεια από τα απανωτά ατυχήματα με λεωφορεία στην Αθήνα

Νέος νόμος για διαγραφές: Ποιοι φοιτητές έχουν δικαίωμα να ζητήσουν μερική φοίτηση στα πανεπιστήμια

ΟΠΕΚΕΠΕ: Κούτες με έγγραφα καταλήγουν στην ανακύκλωση λίγο μετά τη διαβίβαση της δικογραφίας