Ποιος κρατά το τιμόνι; Η πρώτη ανοιχτή επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν φέρνει τον πλανήτη αντιμέτωπο με (πυρηνικό) αδιέξοδο

Θεωρητικά μιλώντας, τίποτα δεν προμήνυε ότι την Παρασκευή, 13 Ιουνίου, ο σκιώδης πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Ιράν θα μετατρεπόταν σε ανοιχτή σύγκρουση. Οι εκρήξεις που, λίγο μετά τις 3:00 τα ξημερώματα, συγκλόνισαν το Ισφαχάν, το Νατάνζ και τη Φόρντοου, όμως, δεν ήταν απλώς άλλη μια «άγνωστη επίθεση» σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

Το Ισραήλ εξαπέλυσε συντονισμένες αεροπορικές επιθέσεις και πληθώρα drone με χειρουργική ακρίβεια, πλήττοντας τουλάχιστον 200 στόχους στο εσωτερικό του Ιράν. Η επιχείρηση «Rising Lion» είχε σχεδιαστεί μήνες πριν, με πληροφορίες από τη Μοσάντ, τη CIA και την AMAN (ισραηλινή στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών), και είχε ως πρωταρχικό στόχο την πρόληψη της –κατά την Ιερουσαλήμ– επικείμενης απόκτησης πυρηνικού όπλου από το Ιράν.

Από πλευράς Τεχεράνης επιβεβαιώθηκαν 78 νεκροί (ανεξάρτητα μέσα εκτιμούν ότι ο αριθμός ξεπερνά τους 90) και 320 τραυματίες ενώ, μεταξύ των θυμάτων, περιλαμβάνονται στρατηγοί των Φρουρών της Επανάστασης, ανώτατοι πυρηνικοί επιστήμονες, και –κατά ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες– ο επικεφαλής του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Ιράν, Μοχάμαντ Εσλαμί. Στη Νατάνζ, βασικό σημείο εμπλουτισμού ουρανίου, οι εγκαταστάσεις υπέστησαν σοβαρές ζημιές στα επιφανειακά τους τμήματα, ωστόσο αργότερα ειδικοί της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA) σημείωσαν ότι, οι υπόγειες εγκαταστάσεις παραμένουν σε μεγάλο βαθμό λειτουργικές.

Η επίθεση σηματοδοτεί την πρώτη φορά που το Ισραήλ πλήττει μετωπικά και ανοιχτά ιρανικό έδαφος, με δηλωμένο στόχο το ίδιο το πυρηνικό του πρόγραμμα. Η απάντηση της Ισλαμικής Δημοκρατίας ήταν ταχύτατη. Σε λιγότερο από 24 ώρες, το Ιράν ενεργοποίησε το επιχειρησιακό σχέδιο «True Promise III» και εκτόξευσε δεκάδες βαλλιστικούς πυραύλους Shahab και Sejjil προς το Ισραήλ, συνοδευόμενους από σμήνη επιθετικών drone. Οι πύραυλοι στόχευσαν το Τελ Αβίβ, τη Χάιφα και περιοχές γύρω από το Νεγκέβ. Αν και η πλειοψηφία αναχαιτίστηκε, κυρίως χάρη στο σύστημα Iron Dome αλλά και την παρέμβαση αμερικανικών μονάδων αεράμυνας (THAAD και Patriot), τουλάχιστον τρεις άνθρωποι σκοτώθηκαν, δεκάδες τραυματίστηκαν και καταγράφηκαν σημαντικές ζημιές σε υποδομές.

Η χαμένη διπλωματική ευκαιρία

Η ένταση των ημερών επισκιάζει μια κρίσιμη διπλωματική ευκαιρία που ενδέχεται να έχει χαθεί οριστικά: την προγραμματισμένη συνάντηση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν στο Ομάν. Η μυστική συνάντηση επρόκειτο να διεξαχθεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και με τη διακριτική εμπλοκή της Ελβετίας και είχε ως στόχο την επανεκκίνηση των συνομιλιών για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν – με έμφαση στην επιβολή ανώτατων ορίων εμπλουτισμού ουρανίου και ανταλλάγματα σε κυρώσεις. Ήταν η πρώτη φορά μετά το 2021 που η Τεχεράνη και η Ουάσιγκτον φέρονταν διατεθειμένες να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι – έστω και υπό απόλυτη μυστικότητα. Όμως, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, το Ιράν ακύρωσε αμέσως τη συμμετοχή του έπειτα από την ισραηλινή επίθεση, κατηγορώντας τις ΗΠΑ για «συνενοχή και υποκρισία». Από πλευράς της, η Ουάσιγκτον περιορίστηκε σε μια προσεκτική καταδίκη της βίας, χωρίς να αποδοκιμάσει την ισραηλινή πρωτοβουλία, ενώ εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου επιβεβαίωσε ότι «η ασφάλεια του Ισραήλ παραμένει απόλυτη προτεραιότητα». Η ματαίωση της συνάντησης στο Ομάν σηματοδοτεί ίσως την απώλεια της τελευταίας ρεαλιστικής ευκαιρίας για ειρηνική επίλυση της πυρηνικής διαμάχης.

«Πυρηνική δύναμη στη Μέση Ανατολή είναι μονάχα το Ισραήλ»

«Να μην επικρατεί αυτή η εντύπωση, ότι το Ιράν είναι πυρηνική δύναμη», επισημαίνει στο ethnos.gr ο συγγραφέας, Διδάκτωρ Πυρηνικής Φυσικής και πρώην Επιθεωρητής του Διεθνούς Οργανισμού Πυρηνικής Ενέργειας, Παντελής Οικονόμου. «Το Ιράν δεν έχει πυρηνικά όπλα. Ούτε έχει αποδειχθεί, ούτε οι ίδιοι το λένε, ούτε ενδείξεις υπάρχουν. Επομένως δεν πρέπει να το αντιμετωπίζουμε και να το θεωρεί η κοινή γνώμη, πυρηνική δύναμη. Πυρηνική δύναμη στη Μέση Ανατολή είναι μονάχα το Ισραήλ- το οποίο δεν το έχει παραδεχθεί, δεν το έχει επιβεβαιώσει ο διεθνής οργανισμός αλλά όλοι το ξέρουν γιατί δεν υπογράφει τη συμφωνία μη εξάπλωσης πυρηνικών όπλων και, εμμέσως πλην σαφώς το έχει εννοήσει πολλές φορές, είναι κοινό μυστικό. Παίζει επομένως ρόλο, όταν μιλάμε για μία διαμάχη δύο μερών, ποιος είναι πυρηνική δύναμη και ποιος δεν είναι», συμπληρώνει.

Εδώ και μήνες, η IAEA προειδοποιούσε ότι το Ιράν διαθέτει ήδη πάνω από 120 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου σε καθαρότητα 60% – ένα τεχνικά μικρό βήμα πριν το 90%, δηλαδή το επίπεδο που απαιτείται για στρατιωτική χρήση ενώ, παράλληλα, σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Τεχεράνη έχει απομακρύνει διεθνείς επιθεωρητές από κρίσιμες εγκαταστάσεις, εγκατέστησε χιλιάδες νέες φυγόκεντρες μηχανές (IR-6) και επέκτεινε το υπόγειο δίκτυο εμπλουτισμού ουρανίου στο Νατάνζ και στο Φόρντοου, καθιστώντας οποιαδήποτε μελλοντική στρατιωτική επίθεση εξαιρετικά δύσκολη – και πολιτικά δαπανηρή.

«Αλλά αποδεδειγμένο πυρηνικό όπλο δεν έχει το Ιράν»

Η ακύρωση της συνάντησης στο Ομάν σηματοδοτεί ίσως την απώλεια της τελευταίας ρεαλιστικής ευκαιρίας για ειρηνική επίλυση της πυρηνικής διαμάχης. Η IAEA εδώ και μήνες προειδοποιούσε ότι το Ιράν διαθέτει ήδη πάνω από 120 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου σε καθαρότητα 60% – ένα τεχνικά μικρό βήμα πριν το 90%, δηλαδή το επίπεδο που απαιτείται για στρατιωτική χρήση. Για τον κ. Οικονόμου, η ένταση των τελευταίων ωρών, που μυρίζουν μπαρούτι, έγκειται ακριβώς σε αυτή την κινητικότητα. Όπως εξηγεί ο πυρηνικός φυσικός, «υπάρχει η δυνατότητα το Ιράν να γίνει πυρηνική δύναμη. Έχει τη γνώση και την τεχνογνωσία να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Πλην όμως, λέει ότι δεν θέλει να αποκτήσει και ότι δεν έχει πυρηνικά όπλα. Πάντα, όμως, επιδεικνύει την ικανότητα που έχει να παράγει υλικό που χρειάζεται και για πυρηνικά όπλα – και αυτό το χειρίζεται διπλωματικά σαν γεωπολιτικό όπλο. Δύσκολα, όμως, προχωράει κανείς στην παραγωγή, γιατί αυτό θα σήμαινε κίνδυνο για κάποιους άλλους. Τέτοιο υλικό έχουν πάρα πολλοί- την ικανότητα να παράγουν, είχαν και κατέχουν και άλλα κράτη. Γιατί πρόκειται για το ίδιο, dual use -διττής χρήσης υλικό, που μπορεί κανείς να παράγει και για ειρηνικούς και για πολεμικούς σκοπούς. Το Ιράν ισχυρίζεται ότι η παραγωγή γίνεται για ειρηνικούς σκοπούς. Βέβαια, η ποσότητα που έχει παράξει τελευταία δεν δικαιολογείται- ούτε και το επίπεδο ποιότητας, ας το πούμε, του υλικού που θα μπορούσε εύκολα να χρησιμοποιηθεί σε όπλα. Αλλά αποδεδειγμένο πυρηνικό όπλο δεν έχει το Ιράν», εξηγεί.

Το «δόγμα Μπέγκιν»

Αν ήθελε το Ιράν να ακολουθήσει πλήρως τον δρόμο της στρατιωτικοποίησης του πυρηνικού του προγράμματος, εκτιμάται ότι θα μπορούσε να κατασκευάσει έναν πρώτο πυρηνικό μηχανισμό εντός 4 έως 6 μηνών. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: το θέλει; Για τον κ. Οικονόμου, εκεί ακριβώς έγκειται και ο «συναγερμός» που έχει προκύψει για την Ισλαμική Δημοκρατία. «Η αφετηρία είναι η ενδεχόμενη κλιμάκωση της ικανότητας του Ιράν στην κατεύθυνση απόκτησης πυρηνικών όπλων. Αυτή την αφετηρία κραδαίνει, ως αιτιολογία, το Ισραήλ. Έχει ένα δόγμα το Ισραήλ, το δόγμα Μπέγκιν -το όνομα του κάποτε πρωθυπουργού του- που λέει ότι δεν θα αφήσει κανέναν γείτονα να κάνει ακόμα και τα πρώτα, εμβρυακά βήματα για την απόκτηση πυρηνικών όπλων. Με αυτή την αιτιολογία, με αυτό το δόγμα, το Ισραήλ έχει χτυπήσει και το Ιράκ, όπου βομβάρδισε ένα πιθανό πυρηνικό εργοστάσιο. Και απειλούσε συνέχεια το Ιράν. Δε θέλει να το αφήσει να αναπτύξει αυτή την τεχνογνωσία – την ικανότητα την έχει- και τις εγκαταστάσεις. Αυτές, όμως, δεν απαγορεύονται από τον διεθνή κανονισμό, τους διεθνείς νόμους, τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας. Δεν απαγορεύεται να έχει κανένας την τεχνογνωσία εμπλουτισμού ουρανίου. Το Ιράν εκμεταλλεύεται τη δυνατότητα και παρακάνει την παραγωγή υλικού, σε ποσότητα και σε ποιότητα που δεν δικαιολογείται. Πλην όμως, δεν έχει επιβεβαιώσει κανένας ότι έχει πυρηνικό όπλο - διότι απ' το να έχεις κάποιο υλικό, μέχρι το να κάνεις πυρηνικό όπλο, απέχει», επισημαίνει.

«Μεγάλο σφάλμα και παραλογισμός»

Η κλιμάκωση των τελευταίων ωρών, πέραν της ανταλλαγής πυραύλων, μπορεί να σημαίνει και την έναρξη μιας νέας, δυνητικά καταστροφικής φάσης στον γεωστρατηγικό ανταγωνισμό Ισραήλ – Ιράν. Οι δε συνέπειες της σύρραξης εκτείνονται πολύ πέρα από τα σύνορα των δύο χωρών καθώς επηρεάζουν την παγκόσμια σταθερότητα, την πυρηνική ασφάλεια και την εύθραυστη ισορροπία δυνάμεων σε μια περιοχή που ήδη φλέγεται. Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν, ακόμα και στο «και 5», μπορεί να υπάρξει ένας ρεαλιστικός δρόμος για επαναφορά σε ένα διεθνές πλαίσιο ελέγχου της κατάστασης. Για τον Παντελή Οικονόμου, θεωρητικά, υπάρχει. Όπως προειδοποιεί,  όμως, πρακτικά τα πράγματα είναι πιο επικίνδυνα. «Κανένας δεν θέλει να αποκτήσει το Ιράν πυρηνικά όπλα. Το ίδιο το Ιράν και λόγω θρησκείας, και ιστορικά, έχει αποδείξει ότι δεν χρησιμοποιεί όπλα μαζικής καταστροφής, στον 8ετή πόλεμο με το Ιράκ το 1980. Επικαλείται τη θρησκεία του που το απαγορεύει – αυτά αν θέλουμε τα πιστεύουμε, αλλά από πλευράς της η χώρα ισχυρίζεται ότι δε θέλει να κάνει πυρηνικά όπλα. Πέραν όμως από το Ιράν, κανένας δε θέλει να επιτρέψει αυτή την παραγωγή, ούτε το Ισραήλ φυσικά, ούτε οι ΗΠΑ, ούτε τα περιβάλλοντα κράτη πέρα του Κόλπου, ούτε η Ρωσία, ούτε η Κίνα. Βεβαίως, οι ΗΠΑ, κατά την πρώτη προεδρία Τραμπ το 2018, αποχώρησαν από τη μεγάλη συμφωνία για τα πυρηνικά του 2015, την οποία είχαν υπογράψει οι μεγάλες υπερδυνάμεις. Μεγάλο σφάλμα και παραλογισμός», λέει.

«Who is in command?»

Και ο ίδιος «βλέπει» την ακυρωμένη συνάντηση στο Ομάν ως μία χαμένη, μεγάλη ευκαιρία. «Δόθηκε η δυνατότητα να γίνει ξανά μία συμφωνία την Κυριακή, που θεωρητικά Ιράν και ΗΠΑ θα μιλούσαν πάλι στο Ομάν. Δύο μέρες πριν να δούμε αν η συνάντηση στο Ομάν θα είχε αίσια ή άσχημη έκβαση, το Ισραήλ πραγματοποίησε τις επιθέσεις του. Αυτό είναι κακό και έχει επαναληφθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Πριν  φτάσουμε σε μία συμφωνία γίνεται κάποιο “αναπάντεχο” γεγονός που τα χαλάει όλα. Αφού, λοιπόν, θεωρητικά κανένας-και κυρίως οι ισχυροί, που μπορούν να το αποτρέψουν- δε θέλει το Ιράν να έχει πυρηνικά όπλα, θα μπορούσε να εμποδιστεί, όπως έγινε το 2015 με τη μεγάλη συμφωνία. Προς αυτή την κατεύθυνση υπήρχαν συζητήσεις ότι, ο έκτος γύρος των συνομιλιών θα γίνει την Κυριακή.  Γιατί δε φτάσαμε ως την Κυριακή; Γιατί κάθε φορά που είναι να επιτευχθεί μία συμφωνία συμβαίνει κάτι με πρωτοβουλία του Ισραήλ, έμμεσα ή άμεσα, αποδεδειγμένα ή μη, που καταστρέφει τον ρου των εξελίξεων προς θετική έκβαση. Γιατί το δόγμα Μπέγκιν δεν επιτρέπει ούτε να πλανάται η υποψία έστω, ότι κάποιος γείτονας του Ισραήλ θα μπορούσε να παράξει πυρηνικά όπλα. Και το Ισραήλ δεν ακούει κανέναν. Αν υπήρχε μία φράση για να περιγράψω την κατάσταση, αυτή θα ήταν το ερώτημα: “who is in command?” (σ.σ. “Ποιος κυβερνάει;”). Μέχρι την Πέμπτη, ο Τραμπ προειδοποιούσε τον Νετανιάχου και το Ισραήλ να μην προβεί σε καμία βίαιη ενέργεια. Ο Νετανιάχου έκανε ό,τι έκανε. Δεν μπορούν να πουν ότι δεν ήξεραν. Ο Ρούμπιο το ομολόγησε το πρωί της Παρασκευής, και, λίγες ώρες αργότερα, το απογευμα της ίδιας μέρας, το είπε και ο Τραμπ, ότι οι ΗΠΑ γνώριζαν για τα χτυπήματα του Ισραήλ αλλά δε συμμετείχαν. Συνειδητά ή ασυνείδητα, από έλλειψη ικανότητας ή από κακή ποιότητα, αυτός που φαίνεται ότι πρέπει να είναι “in command”, σε ορισμένα θέματα μεγάλης γεωπολιτκής σημασίας, δεν είναι».

Διαβάστε ακόμη

Πανελλαδικές 2025: To πρόγραμμα των επαναληπτικών για τους υποψήφιους που «έχασαν» τις εξετάσεις του Ιουνίου

Η ώρα της απολογίας για την Ειρήνη Μουρτζούκου - Ο συνήγορός της προαναγγέλει συγκλονιστικές αποκαλύψεις

Κολωνάκι: Πώς έπεσε το αυτοκίνητο πάνω σε εστιατόριο - 12 τραυματίες

Σκληρή γραμμή στο μεταναστευτικό με νέα μέτρα επιλέγει η κυβέρνηση - Γιατί στρέφει το βλέμμα σε ένα δεξιό ακροατήριο