Πλούσια σε αμινοξέα και «καλά» λιπαρά οξέα, με υψηλή διατροφική αξία: Πώς τα ψάρια – εισβολείς μπορούν να φτάσουν στο πιάτο μας

Σοβαρές επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον, δραστική αλλαγή της βιοποικιλότητας και σφοδρό ανταγωνισμό με τα αυτόχθονα μεσογειακά είδη, αφού μειώνουν σημαντικά τον διαθέσιμο χώρο, αλλά και τη διαθέσιμη τροφή, προκαλούν τα ξενικά είδη ψαριών που τα τελευταία χρόνια έχουν εισβάλει στα νερά της Μεσογείου.

Την ίδια στιγμή επειδή η διεθνής επιστημονική κοινότητα θεωρεί πλέον δεδομένη την αδυναμία περιορισμού των θαλάσσιων ξενικών ειδών σε μια περιοχή, το ενδιαφέρον στρέφεται σε άλλες λύσεις, όπως η αλίευσή τους και η διάθεσή τους στο καταναλωτικό κοινό. Ουσιαστικά εξετάζεται η δυνατότητα να βρεθούν στο πιάτο μας και από πρόβλημα τόσο για το οικοσύστημα όσο και για τους ψαράδες, να μετατραπούν σε ευκαιρία για ενίσχυση του εισοδήματος των αλιέων.

Πόσο μάλλον όταν πια έχει αποδειχθεί ότι ορισμένα απ΄αυτά τα είδη αποτελούν ψάρια υψηλής διατροφικής αξίας.

Το πρόγραμμα “4Alien”, το οποίο συντονίζεται από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε) και υλοποιείται σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και το WWF Ελλάς, έρχεται να προτείνει λύσεις και να προσθέσει νέα γνώση στο μείζον ζήτημα της διαχείρισης των ξενικών ειδών στις ελληνικές θάλασσες. ξενικά είδη

Η κλιματική κρίση, η αλλαγή της θερμοκρασίας στη θάλασσά μας, αλλά και οι δραστηριότητες του ανθρώπου σε μία από τις πιο πλούσιες, αλλά και επιβαρυμένες περιοχές του πλανήτη, τη Μεσόγειο, έχουν φέρει στην επιφάνεια μία ακόμη απειλή. Τα ξενικά είδη ψαριών έχουν πλέον εξαπλωθεί σε τέτοιο βαθμό στις ελληνικές θάλασσες που διαταράσσουν την ισορροπία τους, αλλά ταυτόχρονα θέτουν και νέες προκλήσεις στους Έλληνες ψαράδες καθώς συχνά προκαλούν ζημιά και στα εργαλεία τους.

Ξενικά είδη ονομάζονται οι οργανισμοί που εμφανίζονται σε περιοχές πέραν της φυσικής γεωγραφικής τους κατανομής, λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Το ερευνητικό πρόγραμμα “4Alien” ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2020 και ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο του 2023. Στο πλαίσιό του γίνεται μελέτη της βιολογίας τεσσάρων ξενικών ειδών με δυναμική εξάπλωση στις ελληνικές θάλασσες, διερευνώντας παράλληλα, τη διατροφική τους αξία, αλλά και την πιθανότητα να αξιοποιηθούν εμπορικά. Με αυτόν τον τρόπο, το πρόγραμμα φιλοδοξεί να συμβάλει στην πρόληψη και τον έλεγχο της εξάπλωσής τους στις ελληνικές θάλασσες, και κατ’ επέκταση στην προστασία του οικοσυστήματος και της αλιευτικής δραστηριότητας. ξενικά είδη

Τα ξενικά είδη των ελληνικών θαλασσών

Στη Μεσόγειο εκτιμάται ότι σήμερα έχουν εισβάλει πάνω από 1.000 ξενικά είδη, ενώ στην Ελλάδα μέχρι το 2018 είχαν καταγραφεί 214, με την αγριόσαλπα, τον γερμανό, το λεοντόψαρο και τον σαρδελόγαυρο να εμφανίζουν ολοένα και πιο δυναμική εξάπλωση. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα του έργου δείχνουν ότι τα τέσσερα αυτά είδη είναι καλά εγκατεστημένα στις ελληνικές θάλασσες, κυρίως στα νότια της χώρας, όπου τα νερά είναι πιο ζεστά. Όμως, έχουν τη δυναμική να εξαπλωθούν ακόμα περισσότερο στα βόρεια και πιο δυτικά, καθώς οι κλιματικές συνθήκες συνεχώς αλλάζουν.

Οπως εξήγησε η Παρασκευή Καραχλέ, Βιολόγος - Ιχθυολόγος, Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ που συντονίζει το πρόγραμμα, στην Ελλάδα δεν υπάρχει επίσημος κατάλογος ξενικών ειδών: «Οι άνθρωποι τα πετούν γιατί δεν τα ξέρουν κι αυτό είναι μια τεράστια σπατάλη τροφής και ενέργειας. Είναι σημαντικό να μάθουμε για την «οικονομία» του περιβάλλοντος, να μην “πετάμε” άσκοπα ψάρια που μπορούμε να καταναλώσουμε. Να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι, και κυρίως το πιάτο μας, για να βοηθήσουμε στην ανάκαμψη των ήδη υπεραλιευμένων αποθεμάτων, και στην αντιμετώπιση των ξενικών ειδών», σημείωσε προσθέτοντας πως ήδη οι σεφ μεγάλων εστιατορίων έχουν αρχίσει να δείχνουν ενδιαφέρον γι΄αυτά.

Από τα τέσσερα είδη που εξετάζονται, οι γερμανοί ή αγριόσαλπες έχουν εμφανιστεί εδώ και πάνω από 50 χρόνια στις ελληνικές θάλασσες. Μαζί με την αυτόχθονη σάλπα είναι αμιγώς φυτοφάγα και έχουν περιορισμένη εμπορική αξία με την τιμή τους στα Δωδεκάνησα να κυμαίνεται από 5 – 15 ευρώ το κιλό.

Η πρώτη καταγραφή λεοντόψαρου στα ελληνικά ύδατα έγινε στην περιοχή της Ρόδου το 2009. Πρόκειται για είδος με χωροκατακτητική συμπεριφορά και αποτελεί έναν αδηφάγο θηρευτή που έχει εισβάλει και σε άλλες περιοχές, όπως στην Καραιβική όπου έχει καταγραφεί μία από τις χειρότερες θαλάσσιες εισβολές στην ιστορία. Εμφανίζεται στις αγορές της Κρήτης και των Δωδεκανήσων με τιμη 10- 15 ευρώ το κιλό.

Ο σαρδελόγαυρος καταγράφηκε για πρώτη φορά το 2003. Πρόκειται για ένα μικρό πελαγικό ψάρι που σχηματίζει μεγάλα κοπάδια. Εμφανίζεται στις αγορές ως σαρδελόγαυρος, γαύρος παριανός ή φρισσόγαυρος. Λειτουργεί χωροτακτικά και ανταγωνιστικά με τα πλέον εμπορικά μικρά πελαγικά ψάρια, τον γαύρο και τη σαρδέλα.

Τα χωροκατακτητικά αυτά ξενικά είδη προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον, αφού αλλάζουν δραστικά την βιοποικιλότητα και πολλές φορές δρουν ανταγωνιστικά με τα αυτόχθονα μεσογειακά είδη, μειώνοντας σημαντικά τον διαθέσιμο χώρο, αλλά και τη διαθέσιμη τροφή. Επίσης, δυσκολεύουν τους ψαράδες στο ψάρεμα, ενώ προκαλούν ζημιά και στα εργαλεία τους. Για παράδειγμα, οι γερμανοί και οι αγριόσαλπες που πιάνονται σε μεγάλες ποσότητες, είναι δύσκολο να αφαιρεθούν από τα δίχτυα και πολλές φορές οι αλιείς αναγκάζονται να τα πετάξουν. Επιπλέον, καθώς ο κόσμος δεν τα γνωρίζει για να τα προτιμήσει και να τα αγοράσει, αποτελούν κυρίως “φύρα”. ξενικά είδη

Πλούσια σε αμινοξέα και «καλά» λιπαρά οξέα, με υψηλή διατροφική αξία

Στο πλαίσιο του προγράμματος, μελετήθηκε η διατροφική αξία των τεσσάρων αυτών ειδών, και προέκυψε ότι αυτή είναι εξαιρετική, με κάποιες μάλιστα πολύ ενδιαφέρουσες ιδιότητες. Τα τέσσερα αυτά ξενικά είδη αποτελούν αποδεδειγμένα πλέον πλούσια πηγή πρωτεΐνης εφάμιλλη του κρέατος (20%), με χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος και με υψηλά ποσοστά Ωμέγα 3 λιπαρών, γνωστών για τις ευεργετικές τους ιδιότητες στην καρδιαγγειακή υγεία. Επίσης, τα εν λόγω ψάρια δεν περιέχουν υδατάνθρακες, ενώ έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος και είναι ιδανικά για δίαιτες με χαμηλά λιπαρά. Είναι πολύ πλούσια στα δύο πολυτιμότερα Ωμέγα-3 πολυακόρεστα λιπαρά, και μάλιστα στην ιδανική αναλογία.

Εκτός αυτών, όμως, σύμφωνα με τον διευθυντή του Ερευνητικού Ινστιτούτου Ιχθυοκαλλιεργειών του ΕΛΚΕΘΕ, Κρίτωνα Γρηγοράκη, η αγριόσαλπα και ο γερμανός, αποδείχθηκαν πλούσια σε ένα ξεχωριστό Ωμέγα-6 λιπαρό οξύ, το Αραχιδονικό οξύ, που αποτελεί βασικό δομικό χαρακτηριστικό των νευρικών κυττάρων και απαραίτητο για την εγκεφαλική υγεία, καθώς και για την καλή κατάσταση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Ευκαιρίες εμπορικής εκμετάλλευσης

Η εμπορική εκμετάλλευση αυτών των ειδών, οι δυνατότητες μεταποίησης που θα προσθέσουν εμπορική αξία και οι τάσεις του ελληνικού καταναλωτικού κοινού αποτελούν επίσης δράση του έργου “4Alien”. Τα πρώτα αποτελέσματα της σχετικής έρευνας που βρίσκεται αυτή την περίοδο σε εξέλιξη, δίνουν ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Ειδικότερα:

Ως πιο γνωστά είδη στους καταναλωτές, εμφανίζονται ο σαρδελόγαυρος (45% θετικών απαντήσεων) και το λεοντόψαρο (49% θετικών απαντήσεων). Αντίθετα η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών που συμμετείχαν ως τώρα στην έρευνα, δεν γνώριζε ως είδος την αγριόσαλπα (75%) και τον γερμανό (77%). Τέλος, κανένα από τα παραπάνω είδη δεν γνώριζε το 31% των συμμετεχόντων.
75,31% των συμμετεχόντων που καταναλώνουν ψάρια και αλιευτικά προϊόντα, θα κατανάλωνε πιο εύκολα προϊόντα με βάση τον σαρδελόγαυρο, ενώ αντίστοιχα ποσοστά διαμορφώνονται σε 71,60% για τα προϊόντα με βάση τον γερμανό και 65,43% για τα προϊόντα με βάση το λεοντόψαρο.
Τέλος, ως προς τα κριτήρια που παίζουν σημαντικότερο ρόλο για την τελική επιλογή των καταναλωτών, υψηλότερα βαθμολογήθηκε η γεύση ακολουθούμενη από τη διατροφική αξία, την προσιτή τιμή και τη διαθεσιμότητα των προϊόντων.

Οπως είπε ο υπεύθυνος της δράσης, Τηλέμαχος Μπούρτζης, πολλά υποσχόμενο είναι το γεγονός πως οι περισσότεροι ερωτηθέντες δήλωσαν διατεθειμένοι να διαθέσουν ποσό από 4 έως και 8 ευρώ για αλιευτικά προιόντα που προέρχονται από ξενικά είδη.

Από την πλευρά του ο σεφ Γιώργος Τσούλης, πρεσβευτής του προγράμματος “4Alien”, υπογράμμισε ότι ο ρόλος των σεφ σήμερα είναι καθοριστικός για την ενημέρωση και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του κοινού: «Οι σεφ θα πρέπει σε κάθε δυνατή ευκαιρία και σε κάθε γευστική τους πρόταση, να θυμίζουν στο κοινό την άρρηκτη σχέση της διατροφής μας με τη φύση. Μόνο έτσι, θα μπορέσουμε να πετύχουμε θετική αλλαγή. Τα ξενικά είδη αποτελούν μια εξαιρετική πρώτη ύλη και εάν τα εντάξουμε στη διατροφή μας, συμβάλλουμε στη μείωση των πιέσεων που δέχονται οι θάλασσές μας, και στην προστασία του περιβάλλοντος».

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ