Λένα Πλάτωνος στο ethnos.gr: «Οι άνθρωποι έχουν γίνει τρομακτικά επιθετικοί - Ο φασισμός έχει εισχωρήσει μέσα στα σχολεία»

Η μουσική της μοιάζει με όνειρο που θυμάσαι λίγο πριν ξυπνήσεις. Δεν εξηγείται εύκολα, αλλά σε διαπερνά. Σήμερα, δεκαετίες μετά τα πρώτα της ηχητικά πειράματα και τις τομές που άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ελληνική μουσική, η Λένα Πλάτωνος επιστρέφει δισκογραφικά με μια δουλειά εξόχως προσωπική, σχεδόν υπαρξιακή.

Το νέο της άλμπουμ, «9 Στο Φως», που κυκλοφορεί από την Panik Oxygen, είναι μια μουσική γέννα, ένα έργο που κινείται ανάμεσα στο σκοτάδι και το φως, στην προσδοκία και την αποκάλυψη. Η ίδια η σύλληψη του έργου εμπνέεται από τους εννέα μήνες της κύησης – όχι ως βιολογική διαδικασία, αλλά ως εσωτερική ωρίμανση, μέχρι τα τραγούδια να βγουν επιτέλους από τη σιωπή και να διεκδικήσουν τη δική τους θέση στον κόσμο.

Η Λένα Πλάτωνος εμπιστεύεται για αυτή την επιστροφή τον Νίκο Μωραΐτη, έναν στιχουργό που της παραδίδει την πιο προσωπική και άμεση γραφή του. Εννέα τραγούδια – εννέα φωνές: Χάρις Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Φοίβος Δεληβοριάς, Αλέκα Κανελλίδου, Σαβίνα Γιαννάτου, Vassilikos, Αθηνά Ρούτση, Κατερίνα Βέρδη και η ίδια η συνθέτρια.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η Λένα Πλάτωνος μιλά για τη δημιουργία, τη μνήμη, την απουσία, τη σχέση της με τον χρόνο, τον άνθρωπο, τη μητρότητα και τη μουσική που εξακολουθεί να γεννιέται μέσα από τη σιωπή και να βγαίνει – εννέα φορές – στο φως.

Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να σταθείτε στο «πριν» της ύπαρξης και όχι στο «μετά»; Ποια εσωτερική ανάγκη σας οδήγησε σε αυτή την επιλογή;

Θα είμαι ειλικρινής μαζί σας. Η συγκεκριμένη επεξεργασία ανήκει περισσότερο στον Νίκο Μωραΐτη, όχι σε μένα. Εγώ πρότεινα απλώς τον τίτλο. Από εκεί και πέρα, ο Νίκος ανέλαβε την ερμηνεία και την ανάπτυξη του. Δεν μπορώ λοιπόν να σας απαντήσω με πληρότητα σ' αυτό το ερώτημα. Αυτό που μπορώ να πω, όμως, για τον τίτλο –που είναι εξ ολοκλήρου δικός μου– είναι πως εμπεριέχει έναν συμβολισμό. Το 9 είναι ένας αριθμός που ο Πυθαγόρας ανέδειξε σχεδόν σε ιερότητα. Διαθέτει παράξενες, μυστικιστικές ιδιότητες τόσο στην αριθμητική όσο και στην αριθμολογία. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα σημείο μετάβασης, έναν κύκλο που κλείνει, για να ανοίξει ένας καινούργιος. Η πρόθεσή μου ήταν να σηματοδοτηθεί μια πορεία προς το φως. Ήθελα η αφήγηση αυτή να ξεφεύγει από τον σκοτεινό αέρα της εποχής μας, να έχει μια κατεύθυνση λυτρωτική. Δεν ξέρω ποια είναι η δική σας άποψη... Θα μου επιτρέπατε να σας αντιστρέψω το ερώτημα. 

O άνθρωπος γεννιέται φέροντας ήδη μνήμη;

Ναι, το πιστεύω. Είμαι πεπεισμένη πως ο άνθρωπος γεννιέται με πολύ περισσότερες ιδιότητες απ’ όσες έχουμε αναγνωρίσει έως τώρα. Υπάρχει μέσα μου και η υποψία πως ίσως ζούμε κι άλλες ζωές — ότι επανερχόμαστε στη σφαίρα της ύπαρξης για να συνεχίσουμε την πορεία της εξέλιξης. Βαθιά μέσα μου νιώθω πως η ζωή που ζούμε είναι μία ευκαιρία για την εξέλιξη της ψυχής, του πνεύματος — λιγότερο της υλικής μας υπόστασης. Γι’ αυτό, η ιδέα της μετενσάρκωσης δεν μου φαίνεται ξένη. Είναι κάτι που μπορώ να δεχτώ ως πιθανότητα.

Πιστεύετε στον Θεό και στον χριστιανισμό γενικότερα;

Πιστεύω στον Θεό, ναι. Πιστεύω πως μια ανώτερη δύναμη μάς έχει πλάσει. Και η έννοια της θυσίας για κάτι ανώτερο, για μια θεία δύναμη, είναι κάτι που με συγκινεί και με αφορά ουσιαστικά. Πιστεύω επίσης πολύ στην προσευχή. Στην ικανότητα του ανθρώπου να έρχεται σε άμεση επαφή με το θείο. Όταν συμβαίνει αυτό, όλα φαίνεται να διαλύονται — ο χρόνος, το σώμα, η αγωνία — και βρίσκεσαι σ' ένα συναίσθημα… πώς να το πω; Σαν να βουτάς σ' έναν ωκεανό. Ένα «ωκεάνιο συναίσθημα», αν με καταλαβαίνετε.

Έχω προσευχηθεί πολλές φορές με πίστη για συγκεκριμένο σκοπό, και μπορώ να πω πως οι προσευχές αυτές είχαν απτά αποτελέσματα. Το 1989, είχα τη μεγάλη τύχη να γνωρίσω έναν άγιο. Τον Άγιο Πορφύριο. Πέθανε το ’92. Βρέθηκα κοντά του σ' ένα μοναστήρι κι ένιωσα πραγματικά ότι μου μετέδωσε κάτι. Μια χάρη, μια ειρήνη βαθιά. Αργότερα, συνεχίσαμε να μιλάμε τηλεφωνικά. Ήταν ένας άγιος που συνομιλούσε με τον κόσμο, και είχε μία τρομερή δύναμη. Βοήθησε και μια στενή φίλη μου, που ήταν σοβαρά άρρωστη. Της συνέβη κάτι θαυμαστό, μπροστά στα μάτια μου. Ήταν ένα θαύμα.

Είστε άνθρωπος που πιστεύει στα θαύματα; 

Ναι, ασφαλώς πιστεύω. Πιστεύω βαθιά. Γιατί τα θαύματα δεν είναι μόνο μια ιδέα. Τα έχω δει να συμβαίνουν. Τα έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια.

Θα ήθελα να επιστρέψουμε στον τίτλο του δίσκου, και συγκεκριμένα στη λέξη «φως». Το φως μπορεί να σημαίνει λύτρωση, αποκάλυψη, ελπίδα… Πώς λειτουργεί στη ζωή σας;

Όπως ακριβώς το θέσατε εσείς. Δεν θα μπορούσα να το διατυπώσω καλύτερα. Κάθε μία από τις λέξεις που χρησιμοποιήσατε με εκφράζει απόλυτα. Το φως υπάρχει μέσα μας, γύρω μας, και είναι ό,τι μας συνδέει με το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης.

Θεωρείτε πως όσο μεγαλώνουμε, όσο η ζωή μας πορεύεται προς το αναπόφευκτο, έχουμε αυξανόμενη ανάγκη για φως, ανεξάρτητα από τις κοινωνικές ή πολιτικές συνθήκες που μας περιβάλλουν;

Όχι, δεν το βλέπω έτσι. Πιστεύω ότι το φως είναι απαραίτητο σε κάθε φάση της ζωής μας. Από την αρχή μέχρι το τέλος. Δεν έχει να κάνει με την ηλικία ή με την εγγύτητα στον θάνατο. Το φως είναι κάτι που χρειαζόμαστε για να ζούμε, να νοηματοδοτούμε, να καταλαβαίνουμε. Είναι μια ενέργεια — όπως λες και συ — που μας διαπερνά. Μας κινεί. Δεν είναι μονάχα φυσικό φως, είναι και συμβολικό, πνευματικό. Και είναι ευλογία να το αναζητάς σε κάθε βήμα.

Χρησιμοποιείτε συχνά τη λέξη «εξέλιξη». Τι σημαίνει εξέλιξη για εσάς, μέσα από τη δικές σας εμπειρίες; 

Εξέλιξη σημαίνει συμφιλίωση. Με τον εαυτό μας, με το σύμπαν, με τη φύση, με τους ανθρώπους, με τα ζώα. Είναι μια διαδικασία βαθιάς γνώσης, το να καταλαβαίνεις πώς λειτουργούν όλα αυτά και να μαθαίνεις να είσαι σε αρμονία μαζί τους. Και ναι, νιώθω πως σε πολλά επίπεδα έχω μετακινηθεί, έχω αλλάξει. Έχω έρθει πιο κοντά σε μια ειρήνη με τα ουσιώδη.

Τι είναι αυτό που κάνει ένα τραγούδι αληθινό και ειλικρινές;

Η αλήθεια, Άγγελε! Η αλήθεια του δημιουργού, του ανθρώπου που το γράφει. Αν την κουβαλάει μέσα του, την περνάει και στο τραγούδι. Κι αν δεν την έχει, μπορεί να τη βρει. Αρκεί να την αναζητήσει με πάθος. Όχι με επιστημονικά εργαλεία, αλλά με ευαισθησία, μ' ενσυναίσθηση. Να τη δει μέσα από τον φακό του ανθρώπινου βίου. Να την ανακαλύψει και να ταυτιστεί μαζί της.

Πώς επιλέγετε τους ανθρώπους με τους οποίους μοιράζεστε τη μουσική σας; Τι ζητάτε από μια συνεργασία;

Ζητάω ειλικρίνεια. Αυτή είναι η βασική προϋπόθεση. Και, οπωσδήποτε, ζητάω ευφυΐα. Όχι μόνο διανοητική, αλλά και συναισθηματική ευφυΐα. Να υπάρχει δηλαδή ένας δείκτης κατανόησης, μία ευρύτητα πνεύματος. Να μπορεί ο άλλος να νιώσει την κατάσταση, να μπαίνει στη θέση του άλλου. Αυτό για μένα είναι το άλφα και το ωμέγα σε μια συνεργασία. Γιατί έτσι επικοινωνούμε αληθινά.

Από την Κρήτη στο Βερολίνο και στη Βιένη. Εντελώς διαφορετικοί πολιτισμοί. Τι ρόλο έπαιξαν στην αισθητική και καλλιτεχνική σας διαδρομή;

Όταν πήγα στη Βιέννη, δεν ξαφνιάστηκα. Γιατί αυτό που συνάντησα το αισθητικό πρότυπο, το είχα ήδη μέσα μου. Το είχα βιώσει πρώτα σαν ήχο. Ο Μότσαρτ, μετά ο Σούμπερτ, αυτοί οι πολιτισμοί είχαν ήδη ριζώσει μέσα μου. Το Βερολίνο έχει άλλο στίγμα, πιο Μπετόβεν. Κι από την άλλη, η Κρήτη. Τελείως άλλος κόσμος. Μια αυθεντικότητα, μια προσωπικότητα δική της. Για μένα, ήταν η απελευθέρωση. Εκεί μεγάλωσα. Δηλαδή, όχι μόνιμα, αλλά πηγαίναμε κάθε καλοκαίρι με τη μητέρα μου. Ζούσαμε στα χωριά, στα μοναστήρια, μέσα σε κοινωνικές, οικογενειακές, θρησκευτικές στιγμές. Και τα είδα όλα. Και την ανεμελιά και τη θλίψη. Ζήσαμε και αρρώστιες, και θανάτους. Ενας ξάδερφός μου, παιδί ακόμα, έφυγε πολύ νέος, μ' ένα πρόβλημα υγείας που δεν διαγνώστηκε σωστά από μεγάλους γιατρούς της Αθήνας. Όλη αυτή η εμπειρία, αυτή η βαθιά επαφή με το φως και το σκοτάδι της ζωής, όλα αυτά είναι μέσα στη μουσική μου.

Πιστεύετε ότι η Ελλάδα άργησε να κατανοήσει και να εκτιμήσει το έργο σας;

Όχι. Δεν θα έλεγα πως άργησε. Απλώς υπήρχαν στάδια. Το πρώτο στάδιο ήταν όταν ήμουν μικρή ακόμα — την εποχή του Σαμποτάζ, του Καρυωτάκη, των πρώτων μου ηλεκτρονικών έργων. Είχαν ιδιαιτερότητες, είχαν ένα προφητικό στοιχείο που δεν μπορούσαν εύκολα να το καταλάβουν τότε. Αλλά τα παιδιά της ηλικίας μου το ένιωθαν. Με ακολουθούσαν στις συναυλίες, παρακολουθούσαν με κατάνυξη. Και σήμερα βλέπω νέους, 17, 18 χρονών, που ξέρουν τα λόγια απ’ έξω. Τα τραγουδούν με πάθος. Η μουσική μου έχει γίνει βίωμα γι’ αυτούς. Κι αυτό είναι το πιο μεγάλο δώρο.

Πώς νιώθετε που σας αγαπάει και στηρίζει τόσο πολύ το νεανικό κοινό; 

Νιώθω καταπληκτικά. Είναι σχεδόν φαινόμενο, αλλά πάντα πίστευα ότι η τέχνη μου έχει μια διαχρονικότητα. Ένα άχρονο στοιχείο. Τα γραπτά μου — Μάσκες Ηλίου, Γκάλοπ, Λεπιδόπτερα — είχαν μέσα τους κάτι προφητικό. Μιλούσαν για την εποχή που ζούμε τώρα. Την ψηφιακή εποχή, με όλα της τα παράδοξα και τις ιδιότητές της. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ταυτίζονται οι νέοι. Είχαμε κοινή πορεία, έστω και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.

Παρόλο που δεν δίνετε πολλές συνεντεύξεις ούτε συνεργάζεστε με μικρούς ηλικιακά καλλιτέχνες, είστε αγαπητή στο νεανικό κοινό. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;

Ναι, είναι συγκινητικό. Και αληθινό. Θυμάμαι πέρυσι, στη Θεσσαλονίκη. Είχα ξεχάσει λίγο τα λόγια από το «Αιμάτινες Σκιές Από Απόσταση» κι εκεί, τα παιδιά με οδήγησαν πίσω στο τραγούδι. Το τραγουδούσαν τόσο δυνατά, που αφέθηκα σε εκείνους και με επανέφεραν. Φέτος, στο Gazarte ήρθαν άνθρωποι από την Ιαπωνία και τη Βραζιλία για να παρακολουθήσουν τη συναυλία. Η μουσική μου, από τότε που κυκλοφόρησε στο εξωτερικό, το 2013 νομίζω, έχει αγαπηθεί πολύ. Και αυτό είναι θαύμα.

Έχετε πει πως η μουσική λειτουργεί θεραπευτικά για εσάς. Πώς σας βοήθησε προσωπικά;

Η μουσική μού δίνει λύσεις. Μου δίνει ισορροπία. Εσωτερική, αισθητική, συναισθηματική, πνευματική. Όταν νιώθω ότι κάτι μέσα μου ταλαντεύεται, βάζω ένα κομμάτι — είτε ποπ, είτε κλασικό — και βρίσκω τον εαυτό μου. Με φέρνει πίσω στον άξονα. Αυτό είναι για μένα η διέξοδος. Αυτό που λένε «βρήκα διέξοδο στη μουσική»… το λέω και το εννοώ. Γιατί σε στιγμές εσωτερικής ανισορροπίας, η μουσική γίνεται η θεραπεία. Μια αληθινή επαναφορά.

Διαβάζοντας παλιότερες συνεντεύξεις σας, λέγατε ότι μετά από μία μικρή αποχή από τη δισκογραφία κυκλοφορήσατε τον «Θανάτω Θάνατον... Πατήσας», ο οποίος ήταν έμπνευση από μία γυναίκα που σας βοηθούσε στην καθημερινότητά σας και πέθανε αρκετά νωρίς. Τι είναι αυτό που σας εμπνέει;

Όλα τα θέματα της ζωής. Σε εκείνο τον συγκεκριμένο δίσκο, υπήρχε μέσα μου η ανάγκη να γράψω, να αναπνεύσω – ένα άγχος που κάπως λύθηκε μέσα από τη διαδικασία της δημιουργίας. Η γυναίκα εκείνη –που έζησα δίπλα της έξι χρόνια και ακόμη έξι τη μοιράστηκα ουσιαστικά στη ζωή μου– έφυγε με έναν δύσκολο θάνατο, τον οποίο βίωσα από πολύ κοντά. Με είχε βοηθήσει βαθιά, σχεδόν τρομακτικά πολύ, στην καθημερινότητά μου. Υπήρξε για μένα κάτι σαν μια δεύτερη μητέρα. Κι έτσι έμεινε μέσα μου – μια παρουσία πολύτιμη. Όχι, θα την πω «κοπέλα», γιατί είχε το στιλ αυτό, της κοπέλας, παρά τα χρόνια της.

Είναι όμως οι δυσκολίες της ζωής αυτές που σας εμπνέουν; Είναι οι χαρές;

Και τα δύο. Και οι χαρές. Μια έντονη χαρά μπορεί να σε αποσταθεροποιήσει, να σου φέρει αναστάτωση, το ίδιο έντονα με μια λύπη. Εγώ την ευτυχία την αντιλαμβάνομαι ως πλήρη εξισορρόπηση. Μια εναρμόνιση με το σύμπαν, με τα στοιχεία του κόσμου, μέσα κι έξω μας. Όπως τα κουβαλάμε στην ψυχή μας, στο μυαλό μας. Για μένα, η ευτυχία είναι μια πλήρης εξισορρόπηση, σχεδόν μέχρι το σημείο της αποχαύνωσης. Ένα είδος ωκεάνιου συναισθήματος, όπως αυτό που βιώνει το μωρό μέσα στα αμνιακά υγρά της μήτρας, όταν δεν υπάρχει τίποτα άλλο παρά πλήρης πληρότητα.

Ποια είναι η στάση σας απέναντι στη φήμη, την αναγνώριση και την εμπορική επιτυχία; Σας απασχόλησαν ποτέ πραγματικά;

Η αλήθεια είναι πως όχι.

Κι αυτό, σας στοίχισε οικονομικά;

Δεν αισθάνομαι ότι μου κόστισε. Είμαι ικανοποιημένη από την επαγγελματική μου πορεία. Υπήρξαν δέκα χρόνια που άφησα τα πάντα πίσω. Είχα πουλήσει ακόμη και τα συνθεσάιζερ μου. Πέρασα μια πολύ δύσκολη περίοδο μετά τον θάνατο του πατέρα μου, και μαζί με άλλα γεγονότα της ζωής μου, οδηγήθηκα σε μια μακρά εσωτερική κρίση. Μετά τον θάνατο της μητέρας μου, είχα ήδη περάσει δέκα χρόνια δίπλα της, την φρόντισα και, το πιο σημαντικό για μένα, προσπάθησα να συμφιλιωθώ μαζί της. Η σχέση μας ήταν πολύ δύσκολη, πολύ οξυμένη. Κι όμως, νομίζω πως καταφέραμε να συναντηθούμε, να βρούμε έναν κοινό τόπο, και πιστεύω πως τη βοήθησα ουσιαστικά.

Εκείνη την περίοδο με ανέλαβε ένας γιατρός. Ο ψυχίατρος Λάμπρος Παπαγεωργίου, ένας εξαιρετικός άνθρωπος. Μου έκανε ψυχοθεραπεία και μου χορήγησε και φαρμακευτική αγωγή. Μέχρι που, το ’97, με είχε φτάσει σε ένα σημείο όπου μου είπε: «Τώρα θα κάνεις δίσκο». Του απάντησα: «Μα, δεν έχω όργανα. Τα πούλησα όλα». Και μου είπε: «Αυτό είναι δική σου ευθύνη. Εγώ θα έρχομαι κάθε μέρα στο στούντιο. Θα είμαι δίπλα σου. Θα σε παρακολουθώ». Κι έτσι κι έγινε. Στάθηκε στο πλευρό μου σαν φύλακας άγγελος, πραγματικά. Ένας άγγελος Κυρίου, να το πω κι έτσι, αφού και τ' όνομά σου είναι Άγγελος. Και τήρησε την υπόσχεσή του. Ήρθε. Ήταν εκεί κάθε μέρα. Και μέσα απ' όλη αυτή τη διαδικασία γεννήθηκε ο δίσκος «Αναπνοές», το 1997. Ένα έργο που ηχογραφήσαμε μ' ένα εξαιρετικό κουαρτέτο του Οικονομάκη. Πώς βρέθηκαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Ούτε που θυμάμαι πια. Ήταν σα να ήρθαν τη στιγμή που έπρεπε.

Θα θέλατε να είχατε αποκτήσει παιδί;

Πάρα πολύ. Υπήρξε μια περίοδος στη ζωή μου που το ήθελα βαθιά. Το ήθελε το σώμα μου, όχι μόνο η ψυχή μου. Όμως οι συγκυρίες δεν βοήθησαν… Δυστυχώς, δεν έγινε. Ποτέ δεν ήμουν από εκείνες τις γυναίκες που θα αποφάσιζαν να φέρουν ένα παιδί στον κόσμο για να το μεγαλώσουν μόνες τους. Υπήρχαν κοπέλες στην ηλικία μου τότε, που το έκαναν αυτό συνειδητά – αποφασισμένες, δυνατές. Εγώ δεν ανήκα σε αυτό το είδος γυναίκας. Εγώ ήθελα το παιδί να γεννηθεί μέσα σ' έναν δεσμό. 

Υπήρξε κάποια στιγμή ένας άνθρωπος με τον οποίο πραγματικά πίστεψα πως μπορούσαμε να κάνουμε μαζί ένα παιδί. Το ήθελα πολύ. Όμως, δυστυχώς, αποδείχθηκε πως δεν μπορούσε ο ίδιος να κάνει παιδί. Και έτσι δεν προχώρησε. Μετά χωρίσαμε. Κι από εκεί και πέρα, γνώρισα κάποιους άλλους ανθρώπους, αλλά δεν προχώρησε. Δεν υπήρχε η βάση, δεν υπήρχε το «μαζί» που θα μπορούσε να υποστηρίξει κάτι τόσο σπουδαίο. Ήταν ατυχίες. Ατυχίες που μου επιφύλαξε η ζωή.

Η σχέση σας με τη μητέρα σας, η οποία –όπως έχετε πει– είχε έναν ανταγωνιστικό χαρακτήρα, μπορεί να επηρέασε και την απόφασή σας αυτή;

Νομίζω πως ναι... Μάλλον με επηρέασε. Ο πατέρας μου, αντίθετα, υπήρξε ένας εξαιρετικός άνθρωπος και ένας υπέροχος καλλιτέχνης. Είχαμε μια επαφή βαθιά, σχεδόν αδελφική. Τον αποκαλούσα «αδερφούλη μου». Είχαμε μια σχέση χωρίς χρόνους. Ηταν κι εκείνος σαν να μη γερνούσε ποτέ. Με μια παιδικότητα, μια νεανικότητα αστείρευτη. Έκανε χιούμορ, γελούσε, διάβαζε αστρονομία, πέρα από τη μουσική. Ήταν ένας άνθρωπος με μια ολιστική ματιά για τη ζωή. Κι ίσως, υποσυνείδητα, αυτή την εμπειρία ήθελα να την επαναλάβω. Να υπάρχει ένας τέτοιος πατέρας. Ένας πατέρας σαν τον δικό μου. Εγώ να ήμουν η μητέρα, κι εκείνος να ήταν ο πατέρας και να φέρναμε στον κόσμο ένα παιδί. Ή και παιδιά. Αυτό ήθελα... μια οικογένεια που να πατάει πάνω σε κάτι βαθύ, ζωντανό, αληθινό.

Μέσα στους άντρες που γνωρίσατε, αναζητούσατε τον πατέρα σας;

Όχι σε όλους. Υπήρξαν και άντρες με τους οποίους η σχέση περιοριζόταν καθαρά στη σεξουαλική επαφή. Ήταν επαφές σύντομες, χωρίς διάρκεια, χωρίς ουσία. Είχα τρεις-τέσσερις πιο σταθερούς δεσμούς. Δυστυχώς, όμως, δεν υπήρχε χαρούμενο τέλος. Με άφησαν. Με απέρριψαν. Σήμερα, καταλαβαίνω τους λόγους – δεν ξέρω αν θέλω να τους πω... ή ίσως να σου τους πω. Υπήρχε ένας έντονος ανταγωνισμός ως προς την καλλιτεχνική μου ταυτότητα. Η ιδιότητά μου –το γεγονός ότι είχα μια ισχυρή, δημιουργική φωνή– τους τρόμαζε. Δεν κατάφερα να βρω τον άνθρωπο που θα μπορούσε να σταθεί δίπλα μου χωρίς ν' απειλείται από αυτό.

Η δύσκολη σχέση με τη μητέρα σας σάς οδήγησε ν' αναζητάτε διαρκώς την αποδοχή;

Ναι, βεβαίως. Το βίωνα έντονα αυτό. Αναζητούσα την αποδοχή σχεδόν απεγνωσμένα. Και αυτό, ξέρετε, είχε ρίζες πολύ νωρίς. Ήμουν μοναχοπαίδι. Κι η μητέρα μου με άφηνε συχνά μόνη. Δεν είχα άλλα παιδιά να παίζω, δεν είχα αδέρφια. Θυμάμαι, όταν ήμουν στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ήμουν πολύ φίλη με τη Μαλβίνα Κάραλη. Τότε λεγόταν Μαρία Σακκά. Ήμασταν συμμαθήτριες, πολύ μικρές. Ερχόταν στο σχολείο με τον πατέρα της, γιατί η μητέρα της είχε πεθάνει. Ήταν τραγουδιστής, νομίζω τενόρος. Παίζαμε μαζί, ώρες ατελείωτες, και δεν ήθελε να φύγει με τίποτα όταν ερχόταν η ώρα. Ύστερα ήρθε από την Κρήτη μια ξαδέρφη μου, η Λένα. Ιδια ηλικία, ίδιο όνομα. Γίναμε αχώριστες. Συγγενείς και φίλες, και αυτό λειτούργησε σαν ένα φως. Οι Κρητικοί, ξέρετε, είμαστε φιλόξενοι και έντονοι άνθρωποι. Ιδεοληπτικοί, ίσως, αλλά με πάθος για τη ζωή. Κι αυτό το πάθος με έσωσε από τη μοναξιά μου πολλές φορές.

Ποια θεωρείτε πως είναι η πιο σημαντική αρετή για έναν άνθρωπο;

Η αλήθεια. Να μπορεί να είναι αληθινός. Ν' αντέχει την αλήθεια. Και τις καλές και τις δύσκολες. Γιατί υπάρχουν και αλήθειες που πονάνε, που μας πνίγουν. Μα είναι κι αυτές κομμάτι της ζωής.

Και πώς διαχειρίζεστε εσείς αυτές τις δύσκολες αλήθειες;

Είναι δύσκολο. Μου λες «πώς τις διαχειρίζεσαι» και νιώθω σαν να μπαίνω σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Δεν είναι εύκολες οι αλήθειες που σε συντρίβουν. Προσπαθώ να μην είμαι μόνη μέσα σε αυτές. Να τις αγγίζω με τη βοήθεια άλλων ανθρώπων. Να με στηρίζουν. Γιατί κάποιες φορές απλώς… δεν αντέχω. Υπάρχουν πράγματα που δεν μπορώ να τα φέρω μέσα μου. Οι κηδείες, για παράδειγμα. Δεν πάω σε κηδείες. Έχω πάει μόνο σε δύο, της γιαγιάς και του θείου μου. Δεν πήγα ούτε στον πατέρα μου ούτε στη μητέρα μου. Γιατί… δεν το πιστεύω αυτό το τελετουργικό. Δεν πιστεύω ότι ο άνθρωπος πρέπει να οδηγείται προς τα κάτω όταν φεύγει από τη ζωή. Πιστεύω πως πρέπει ν' ανεβαίνει. Ν' ανυψώνεται. Αυτή είναι η δική μου αλήθεια.

Ζούμε σε μια εποχή συνεχών κρίσεων — κοινωνικών, πολιτικών, υπαρξιακών. Πώς βιώνετε εσείς αυτό το γενικευμένο κλίμα;

Νιώθω πως ζούμε στο τέλος μιας εποχής. Στο τελείωμα ενός κύκλου που έχει εξαντληθεί. Όλα μοιάζουν κουρασμένα, σαν να έχουν υποστεί φθορά όχι μόνο υλική, αλλά κυρίως ψυχική και ηθική.

Και μετά το τέλος, έρχεται συνήθως μια νέα αρχή. Πώς τη φαντάζεστε αυτή τη νέα εποχή; Τι θα μπορούσε να φέρει μαζί της;

Δεν ξέρω... Ειλικρινά, δεν μπορώ να φανταστώ τι θα φέρει. Ίσως ζούμε ήδη τη μετάβαση προς ένα άλλο σύμπαν, παράλληλο, σκοτεινότερο. Βλέπω τις καταστροφές γύρω μας —και φυσικές και ανθρώπινες— να ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο. Κι όταν συμβαίνει αυτό, φοβάμαι πως ο άνθρωπος, μην αντέχοντας την αδυναμία του, αντιδρά με βία. Αυτοκαταστρέφεται. Σαν να λέει: «Αφού δεν μπορώ να σώσω τίποτα, θα τα γκρεμίσω όλα». Οι πόλεμοι, η βία, η επιθετικότητα που διατρέχει πια ακόμα και τα παιδιά — είναι τρομακτικό. Ο φασισμός έχει εισχωρήσει σε ηλικίες που κάποτε θεωρούσαμε αθώες. Μέσα στα σχολεία, στα δημοτικά. Μιλάμε για μια βαθιά διαταραγμένη εποχή.

Διαβάστε ακόμη

Χωρίς τέλος οι καταγγελίες για το «πάρτι» των επιδοτήσεων στον ΟΠΕΚΕΠΕ: Η χαρτογράφηση των βοσκοτόπων και τα «κόλπα» με τις δηλώσεις

«Να υπερασπιστούμε τα ευρωπαϊκά μας συμφέροντα»: Ο Μακρόν καλεί την ΕΕ να πάρει μέτρα απέναντι στους δασμούς Τραμπ

Συναγερμός για το «Hot-Dry-Windy»: Τι είναι το φαινόμενο που θα «χτυπήσει» τη χώρα - Οι περιοχές που βρίσκονται στο «κόκκινο» για φωτιές

Διεθνής αναγνώριση της εξέχουσας οικουμενικής αξίας τους: Τα Μινωικά Ανακτορικά Κέντρα στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO