Περπατήσαμε στην έκθεση «Θόδωρος, Αντί Αναδρομικής» στο ΕΜΣΤ - Η σχέση τέχνης, κοινωνίας και εξουσίας μέσα από το έργο του

Η έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης: Αντί Αναδρομικής», που άνοιξε πρόσφατα τις πύλες της, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), δεν αποτελεί απλώς μια ακόμη αναφορά στο έργο ενός κορυφαίου δημιουργού. Πρόκειται για μια πολύπλευρη εμπειρία που καλεί τον επισκέπτη να βυθιστεί στην πλούσια καλλιτεχνική κληρονομιά του Θόδωρου, ν' ανακαλύψει τη βαθιά του σκέψη, και να συνομιλήσει με τις ριζοσπαστικές του ιδέες. Ως η πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου του μετά τον θάνατό του, η έκθεση δεν στοχεύει να προσφέρει ένα απλό αναδρομικό αφιέρωμα. Αντίθετα, προτείνει μια φρέσκια προσέγγιση που απορρίπτει τις γραμμικές αφηγήσεις, ανοίγοντας νέους διαύλους κατανόησης της τέχνης, της κοινωνίας και της διαρκούς αμφισβήτησης των ορίων τους.

Ο Θόδωρος ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία στο Παρίσι, όπου εργάστηκε για μια δεκαετία προτού επιστρέψει αναγκαστικά στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Το καθεστώς της δικτατορίας απαίτησε από τους υποτρόφους του εξωτερικού είτε να επιστρέψουν στη χώρα είτε να αποπληρώσουν τις υποτροφίες τους. Η εμπειρία του Παρισιού πριν από τον Μάη του '68, σε συνδυασμό με τη ζωή στην Ελλάδα της Χούντας, καθόρισε την καλλιτεχνική του σκέψη. Ο Θόδωρος αντιλήφθηκε ότι η γλυπτική δεν μπορούσε να παραμείνει ανεπηρέαστη από τις κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές. Έτσι, ενσωμάτωσε τον λόγο –προφορικό και γραπτό– στο έργο του, εγκαταλείποντας τα παραδοσιακά γλυπτικά μέσα. Αυτή η αλλαγή, που ονόμασε «τομή», συνοδεύτηκε και από τη χαρακτηριστική υπογραφή του: «Θόδωρος, γλύπτης».

Στο έργο του «Αντί για έργο γλυπτικής» (1972), που παρουσιάστηκε στην Αίθουσα Τέχνης Δεσμός, η γλυπτική μετατράπηκε σ' ένα σύστημα επικοινωνίας. Για τον καλλιτέχνη, η γλυπτική δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά ένα μέσο για να εγείρει ερωτήματα και να ενεργοποιήσει τον θεατή. Η προσέγγισή του αυτή αντικατοπτρίζεται και στην έντονη παρουσία του στον δημόσιο χώρο. Το γνωστότερο έργο του, «Ωρολόγιο του μετρό» στο Σύνταγμα, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της φιλοσοφίας του: η τέχνη δεν είναι απλώς αντικείμενο θέασης, αλλά ένας μηχανισμός αλληλεπίδρασης, ένα στοιχείο του δημόσιου χώρου που καλεί τον θεατή σε διάλογο και προβληματισμό.

Η έκθεση στο ΕΜΣΤ είναι χωρισμένη σε 11 θεματικές ενότητες. Ιδιαίτερη θέση κατέχει η σειρά έργων «Χειρισμοί» (1973-1982), όπου ο Θόδωρος διερεύνησε τη σχέση της γλυπτικής με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και την αλληλεπίδραση του κοινού με το έργο. Οι θεατές καλούνται να συμμετάσχουν, ν' αντιδράσουν, ν' αναμετρηθούν με τη μορφή και το υλικό του έργου. Λίγα χρόνια πριν από τα έργα της σειράς «Χειρισμοί», είχαν προηγηθεί τα «Τεστ», που παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Γλυπτική 73 = Αφή + Λίγη γεύση».

Όπως επισήμανε ο επιμελητής Σταμάτης Σχιζάκης, «Ο Θόδωρος ως καλλιτέχνης είχε καταφέρει να παρουσιάσει πολλές φορές ο ίδιος το έργο του και σε βάθος σε μεγάλες εκθέσεις, αλλά ήταν πάντα αυτός που επέβλεπε αυστηρά τον τρόπο ανάγνωσης. Ολες του οι εκθέσεις κατά κάποιο τρόπο ήταν εγκαταστάσεις καλλιτεχνικές με ένα συγκεκριμένο στόχο. Ίσως είναι η πρώτη φορά που γίνεται μια προσπάθεια αναδρομικής επεξήγησης και διαφορετικής ταξινόμησης τού έργου του». Έτσι, η έκθεση δεν είναι μια απλή παρουσίαση του έργου του, αλλά μια κριτική διερεύνηση των νοημάτων και των πολιτικών προεκτάσεών του.

Η δολοφονία του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα

Η πολιτική διάσταση της τέχνης του είναι ιδιαίτερα εμφανής στο έργο «Το Ξυπνητήρι του Μεσονυκτίου» (1965), το οποίο δημιουργήθηκε με αφορμή τη δολοφονία του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα από την αστυνομία. Το έργο περιλάμβανε ένα γκλομπ ένθετο σε μαρμάρινο βάθρο, το οποίο ο θεατής μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να παράξει ήχο, θέτοντας έτσι το ερώτημα αν η τέχνη μπορεί να γίνει εργαλείο τόσο δημιουργίας όσο και καταστολής. Η ιδέα αυτή εξελίχθηκε αργότερα στο σύμβολο «Ματράκ-Φαλλός», μια σύνθεση του γκλομπ του αστυνομικού, του σφυριού του γλύπτη και του φαλλού, με την οποία ο Θόδωρος σατίριζε και ταυτόχρονα ανέλυε τις δομές εξουσίας.

Σκοπός της έκθεσης δεν είναι η δοξολογία του καλλιτέχνη, αλλά η βαθύτερη κατανόηση του έργου και της προσωπικότητάς του. Όπως δήλωσε η διευθύντρια του μουσείου, Κατερίνα Γρέγου, «είναι μία έκθεση που την προετοιμάζουμε αρκετό καιρό τώρα και είναι η 37η ατομική έκθεση που έχει οργανωθεί στο ΕΜΣΤ μέσα σε τρεισήμισι χρόνια. Ο Θόδωρος ήταν εξαιρετικά γενναιόδωρος με το μουσείο, καθώς μας κληροδότησε αρκετά έργα (110) και το εργαστήριό του. Ήταν ένα χρέος και προς την οικογένεια και προς τον ίδιο να τα δείξουμε μ' ένα διαφορετικό μάτι. Ήταν αδιαμφισβήτητα από τις πιο σημαντικές φιγούρες στο χώρο των εικαστικών τεχνών στην Ελλάδα το τελευταίο μισό του 20ου αιώνα, καθώς ήταν και από τους πρωτεργάτες της θεσμικής κριτικής». 

Στην ξενάγηση παρευρέθηκαν και οι δύο κόρες του γλύπτη, Λυδία και Νεφέλη Παπαδημητρίου, που, φανερά συγκινημένες, περιηγήθηκαν ανάμεσα στα έργα του πατέρα τους, βιώνοντας την έκθεση ως μια προσωπική και βαθιά τρυφερή στιγμή. Φεύγοντας από την έκθεση, αυτό που μένει δεν είναι μια απλή αναδρομή στο παρελθόν, αλλά μια ανοικτή πρόσκληση για να ξανασκεφτούμε τη γλυπτική, την τέχνη και τον ρόλο τους στη σύγχρονη κοινωνία. Ένα έργο που συνεχίζει να θέτει ερωτήματα, να προκαλεί και να εμπνέει.

Διαβάστε ακόμη

«Αμετανόητος»: 30 σφαίρες έριξε ο αστυνομικός που δολοφόνησε τις δύο γυναίκες στην Κηφισιά - Η πρόταση της εισαγγελέως

Μακελειό σε φεστιβάλ στις ΗΠΑ: Τρεις νεκροί από πυροβολισμούς

Madleen: Απελάθηκαν από το Ισραήλ και οι τελευταίοι τρεις ακτιβιστές

Διαγνώστηκε με λευχαιμία ο Ακίλε Πολονάρα