Φιλοσοφική θεώρηση της σύγχρονης τεχνολογικής ανάπτυξης

Στον πυρήνα της όξυνσης του διεθνούς ανταγωνισμού ισχύος μεταξύ χωρών, ή και ομάδων συμφερόντων, βρίσκεται το γεγονός ότι οι πόροι του πλανήτη είναι πεπερασμένοι.

Παράλληλα, η δραματική αύξηση του πληθυσμού της Γης και το κυρίαρχο καταναλωτικό μοντέλο ανάπτυξης απαιτούν ολοένα και περισσότερους φυσικούς πόρους, με συνέπεια τον διαγκωνισμό στην εκμετάλλευση τους. Εν τω μεταξύ, η καταχρηστική εκμετάλλευση της φύσης προκαλεί τρείς σοβαρές πλανητικές κρίσεις : την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση και τη μείωση της βιοποικιλότητας, οι οποίες συμβάλλουν στην περαιτέρω μείωση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων, απειλώντας την ίδια τη ζωή στη Γη.

Ιστορικά, η επιστήμη και η τεχνολογία αποδείχθηκαν κρίσιμα εφόδια στον οικονομικό και στρατιωτικό ανταγωνισμό, δημιουργώντας εξαιρετικές ευκαιρίες κυριαρχίας. Ωστόσο, σήμερα βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο της ανθρώπινης ιστορίας, λόγω του εντυπωσιακού ρυθμού ανάπτυξης επιστημονικών ανακαλύψεων και τεχνολογικών καινοτομιών.

Λαμβάνοντας υπόψη την όξυνση του ανταγωνισμού ισχύος σε συνδυασμό με το ελλιπές θεσμικό πλαίσιο, αξίζει να προσεγγίσουμε τα κυρίαρχα φιλοσοφικά ρεύματα, τα οποία επηρεάζουν τις σύγχρονες τεχνολογικές και εν τέλει κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις.

Μετανθρωπισμός (Posthumanism)

Στα τέλη του 20 αι. και στον απόηχο των οικολογικών προβληματισμών, άρχισε να εκδηλώνεται στη Δύση μια κριτική απέναντι στον ουμανισμό και στην ανθρωποκεντρική θεώρηση του κόσμου, όπως αυτή αναδύθηκε κατά την Αναγέννηση και εξακολουθεί να κυριαρχεί στους σημερινούς θεσμούς. Ο ουμανιστική κοσμοθεωρία προέκυψε ως αντίδραση στον θρησκευτικό αυταρχισμό της μεσαιωνικής Ευρώπης, απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τις δεισιδαιμονίες, τον όπλισε με ορθολογισμό και του ανέθεσε την ευθύνη του πεπρωμένου του (τουλάχιστον όσον αφορά τον λευκό άνδρα). Σε αντιδιαστολή με τη Δύση, αρκετές ασιατικές φιλοσοφίες δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν ανθρωποκεντρικές.

Η μετα-ουμανιστική κοσμοθεωρία απορρίπτει τον βιολογικό, ηθικό και οντολογικό ανθρωποκεντρισμό. Η μετατόπιση της αξιακής εστίασης από τον άνθρωπο σε άλλα όντα έμψυχα όπως πχ τα ζώα ή άψυχα όπως ενδεχομένως οι μηχανές, τα ρομπότ, στην ακραία της μορφή μπορεί να οδηγήσει σε αντιανθρωπισμό.

Προφανώς, οι μεγάλες περιβαλλοντικές κρίσεις, μας υποχρεώνουν να δούμε τον άνθρωπο ως μέρος του πλανητικού οικοσυστήματος. Και είναι βέβαιο, ότι η ανθρώπινη ζωή εξαρτάται άμεσα από την ισορροπία και την υγεία του οικοσυστήματος. Και ως εκ τούτου απαιτείται μια πιο ηθική και ορθολογική προσέγγιση στα ζώα και στα φυτά. Ωστόσο, με την εξέλιξη των βιοεπιστημών τίθενται και νέα ερωτήματα για τα διαχωριστικά όρια μεταξύ των έμβιων όντων. Επιπλέον, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που ταλαιπωρούν τις σύγχρονες αστικές- κατά βάση– κοινωνίες, ευνοούν πιο ακραίες στάσεις ζωής, όπως η σημαντική τάση για τις λεγόμενες στις ΗΠΑ “fur families”. Σε αυτές τις «οικογένειες» οι γονείς επιλέγουν ως «παιδί» αποκλειστικά το κατοικίδιο τους, το οποίο κυριολεκτικά αντικαθιστά το παιδί, ενώ παράλληλα έχουν διατυπωθεί απαιτήσεις και για θεσμική αναγνώριση ισότιμου ρόλου.

Τι γίνεται όμως με τη μείωση της αξιακής θέσης του ανθρώπου σε ό,τι αφορά στα τεχνολογικά όντα;

Αναλόγως του βαθμού υιοθέτησης της τεχνητής νοημοσύνης και των αυτοματισμών στην εργασία, έως και 800 εκατομ. άνθρωποι ενδέχεται να χάσουν την εργασία τους μέχρι το 2030. Στο καλό σενάριο, o εργαζόμενος απλά θα χρειαστεί να αποκτήσει τις κατάλληλες δεξιότητες για να απασχοληθεί σε νέου είδους εργασία και μάλιστα πιο ενδιαφέρουσα, απαλλαγμένη από ρουτίνα. Στο κακό σενάριο, η άνιση δυνατότητα απόκτησης νέων δεξιοτήτων θα οδηγήσει σε ανεργία και ένταση ανισοτήτων. Και στο ακόμη χειρότερο σενάριο, εφόσον τα τεχνητά συστήματα μπορούν να επιτελέσουν αποτελεσματικότερα την εργασία, μειώνεται και η αξία του ανθρώπου στην οικονομία.

Υπό αυτό το πρίσμα, με στενά σκληρούς οικονομικούς όρους, γιατί να υπάρχει μέριμνα για την υγεία ή την καλύτερη διαβίωση του ανθρώπου που δεν θα αξιοποιείται στην οικονομία;

Διανθρωπισμός (Transhumanism)

Πρόκειται για φιλοσοφικό και επιστημονικό κίνημα, το οποίο συνηγορεί στην «απελευθέρωση» του ανθρώπου από τους βιολογικούς του περιορισμούς. Ευημερία, αντιγήρανση, μακροζωία, και σχεδιασμένη εξέλιξη του ανθρώπινου είδους μπορούν να επιτευχθούν μέσω σύγχρονων και αναδυόμενων τεχνολογιών όπως η γενετική μηχανική, η κρυογονική , η νανοτεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη (AI).

Διόλου τυχαία, κρίσιμο ρόλο στην ιστορία του κινήματος έπαιξε ένας βιολόγος, ο Βρετανός Sir Julian Huxley, επίσης φιλόσοφος και πρώτος Διευθυντής της Unesco. Σε ομότιτλο δοκίμιο του Huxley (1957), αποδίδεται και ο όρος Διανθρωπισμός.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το κίνημα βρήκε ένθερμους υποστηρικτές από επιχειρηματίες της Silicon Valley όπως Larry Page (Google), Jeff Bezos (Amazon), Elon Musk (Tesla), οι οποίοι και επένδυσαν σε καινοτομικά εργαστήρια βιοτεχνολογίας και AI.
Επιπλέον, το κίνημα υποστηρίζει την εξερεύνηση και αποικισμό του διαστήματος προκειμένου να εξασφαλισθεί η ανθρώπινη επιβίωση, όταν στη Γη θα είναι δύσκολη.

Αν και ήδη υπάρχουν εμπορεύσιμες εφαρμογές γενετικής τροποποίησης στη γεωργία, στην εκτροφή ζώων, αλλά και καινοτομίες όπως τα βιονικά εμφυτεύματα που βελτιώνουν τη ζωή ΑΜΕΑ, υπάρχει αρκετός προβληματισμός για την άνευ ορίων χρήση των νέων τεχνολογιών.

Οι σκεπτικιστές επισημαίνουν τους κινδύνους που εγκυμονούν, όπως η επιλεκτική δημιουργία υπερανθρώπων - ανθρώπινων υπερόπλων και η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.

O γνωστός Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Francis Fukuyama, έχει ασκήσει έντονη κριτική στον Διανθρωπισμό, προειδοποιώντας ότι με τις δελεαστικές προσφορές της βιοτεχνολογίας, ο Διανθρωπισμός, χωρίς να το καταλάβουμε, θα έχει τρομακτικό ηθικό κόστος με πρώτο θύμα την ισότητα. Τι δικαιώματα θα διεκδικήσουν τα ενισχυμένα πλάσματα και ποια δικαιώματα θα έχουν όσοι θα υστερούν; Ποιος θα μπορέσει οικονομικά να αξιοποιήσει την ευγονική εξέλιξη; Ποιες χώρες θα μείνουν πίσω;

Ο ίδιος ο στοχαστής εκφράζει την πεποίθηση ότι η στάση μας απέναντι στην ανθρώπινη φύση και στη φύση γενικότερα θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ταπεινότητα και σεβασμό.

Κοσμισμός (Cosmism)

Ο Κοσμισμός, και για την ακρίβεια Ρωσικός Κοσμισμός, αναπτύχθηκε στα τέλη του 19 αι. από τον Ρώσο φιλόσοφο Nikolai Fyodorov, ο οποίος έμεινε γνωστός και ως «Σωκράτης της Μόσχας». Σε αντίθεση με τα άλλα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής, δεν οραματίζεται τον μετασχηματισμό του κόσμου, αλλά τη δημιουργία ενός νέου κόσμου.

Πίστευε ότι ο άνθρωπος έχει ηθική υποχρέωση όχι μόνο να φροντίζει τους ασθενείς και να αντιμετωπίζει τις ασθένειες μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας , αλλά να επιδιώξει ακόμη και την αθανασία. Σε αντίθεση με τον Διανθρωπισμό, αυτό το όραμα αφορά όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο τους έχοντες την οικονομική δυνατότητα χρήσης της νέας τεχνολογίας. Επιτυγχάνοντας μακροζωία, η ανθρωπότητα έχει ανάγκη το διάστημα και τους άπειρους πόρους που αυτό διαθέτει. Για να διατηρηθεί η αξία του ανθρώπου απέναντι στα τεχνολογικά όντα, χρειάζονται εξελιγμένες σύνθετες τεχνολογίες , οι οποίες όχι απλά θα εκτελούν εργασίες, αλλά θα υποτάσσονται και στην προτεραιότητα του ανθρώπου.

Ο Κοσμισμός ως κίνημα άνθισε στις αρχές του 20 αι. και επηρέασε μεγάλες προσωπικότητες των τεχνών και επιστημών. Μεταξύ των υποστηρικτών του ήταν ο Tolstoy, o Dostoyevsky, o Scriabin, αλλά και ο Tsiolkovsky,ο πατέρας της θεωρητικής αστροναυτικής. Το κίνημα υπέστη διώξεις στη δεκαετία του 1930, αλλά τα τελευταία χρόνια επανήλθε ως στρατηγικό δόγμα τεχνολογικής ανάπτυξης της Ρωσίας, στα πλαίσια μιας διακριτής διαφοροποίησης από την υλιστική Δύση.

Τάση για διαφοροποιημένη φιλοσοφική προσέγγιση απέναντι στη Δύση παρατηρείται και στην Κίνα. Ενδεικτικό είναι ότι, από την πανδημία και μετά η Κινεζική ηγεσία αναβαθμίζει συστηματικά την Κινέζικη παραδοσιακή ιατρική και χρηματοδοτεί σχετικά ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με άλλες ασιατικές χώρες.

Εν τέλει, στον σύγχρονο διεθνή ανταγωνισμό ισχύος, η τεχνολογία προσδίδει μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον έχοντα το προβάδισμα, ενώ η εξέλιξη της αποτελεί πεδίο ιδεολογικής αντιπαράθεσης και ταυτοτικού αυτοπροσδιορισμού των ισχυρών δρώντων.

πόροι 

Διαβάστε ακόμη

Μέλη της ελληνικής αποστολής March to Gaza κρατήθηκαν αναίτια στο αεροδρόμιο του Καΐρου - Απελευθερώθηκαν μετά από 10 ώρες

Σκάφη σε λιμάνια κινούνται με ταχύτητες από 4 έως 6 φορές μεγαλύτερες από την προβλεπόμενη - Νοικιάζουν άτομα χωρίς δίπλωμα

Κατερίνα Πολέμη και Στάθης Αννίνος στο ethnos.gr: «Η μουσική έχει μια ενωτική δύναμη που δεν γνωρίζει από γλώσσα, χρώμα ή σύνορα»

Ο Τζέιμι Όλιβερ ανοίγει σύντομα εστιατόριο στην Αθήνα