Ο Πάπας Φραγκίσκος στη μικρή και μεγάλη οθόνη: Η πορεία ενός ανθρώπου που άλλαξε το πρόσωπο της Καθολικής Εκκλησίας

Η εκλογή του Πάπα Φραγκίσκου το 2013 δεν αποτέλεσε απλώς μια ιστορική στιγμή για την Καθολική Εκκλησία, αλλά και μια ριζική τομή στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αντιλαμβάνεται τη θρησκευτική ηγεσία. Πρώτος Πάπας από τη Λατινική Αμερική, πρώτος Ιησουίτης και ο πρώτος που επέλεξε τ' όνομα του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, ο Πάπας Φραγκίσκος κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να γίνει σύμβολο ταπεινότητας, απλότητας και κοινωνικής ευαισθησίας. 

Ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, όπως ήταν το κανονικό του όνομα, γεννήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1936 στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, σε μια οικογένεια Ιταλών μεταναστών. Ο πατέρας του ήταν εργάτης στο σιδηρόδρομο και η μητέρα του ασχολείτο με το νοικοκυριό. Από νεαρή ηλικία, ο ίδιος φανέρωσε ένα έντονο ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, τις επιστήμες και την πνευματικότητα. Η ζωή του άλλαξε ριζικά όταν, σε ηλικία 21 ετών, αποφάσισε να ενταχθεί στο τάγμα των Ιησουιτών, μια επιλογή που θα καθόριζε το μέλλον του.

Η μόρφωσή του δεν περιορίστηκε στα θεολογικά πεδία. Ο Μπεργκόλιο σπούδασε Χημεία, Φιλοσοφία και Θεολογία, διδάσκοντας στα καθολικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της Αργεντινής. Αναδείχθηκε γρήγορα ως ένας ηγέτης με διορατικότητα, αυστηρότητα, αλλά και βαθύ αίσθημα αλληλεγγύης. Η πορεία που είχε στην Ιησουίτικη ιεραρχία ήταν ραγδαία. Το 1973 έγινε επαρχιακός του τάγματος στην Αργεντινή και αργότερα πρύτανης θεολογικών σχολών.

Μια ζωή δίπλα στους φτωχούς

Το 1998, ο Μπεργκόλιο ορίστηκε Αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Άιρες. Στη θέση αυτή, ξεχώρισε για τον ασκητικό του βίο. Αρνιόταν τις πολυτέλειες, χρησιμοποιούσε τα δημόσια μέσα μεταφοράς και επισκεπτόταν συχνά τις φτωχογειτονιές της πόλης. Αντιμέτωπος με την οικονομική κρίση της Αργεντινής και την κοινωνική ανισότητα, επέλεξε τη δράση υπέρ των αδυνάτων αντί για τη σιωπή.

Το 2001, ονομάστηκε Καρδινάλιος από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’, αλλά παρέμεινε χαμηλών τόνων. Όταν δύο χρόνια αργότερα, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’ παραιτήθηκε – μια σπάνια πράξη στην ιστορία της Εκκλησίας – ο Μπεργκόλιο θεωρήθηκε αουτσάιντερ. Ωστόσο, το κονκλάβιο τον εξέλεξε στον παπικό θρόνο, αναγνωρίζοντας στον ίδιο την ανάγκη για έναν Πάπα πιο κοντά στον άνθρωπο.

Ο Πάπας των «εξωτερικών» συνόρων

Από την πρώτη στιγμή της παποσύνης του, ο Πάπας Φραγκίσκος έστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα. Η Εκκλησία πρέπει να βγει από τον εαυτό της και να βρεθεί δίπλα στους αποκλεισμένους. Επισκέφθηκε προσφυγικούς καταυλισμούς, αγκάλιασε θύματα πολέμου και κακοποίησης, και ύψωσε τη φωνή του για την προστασία του περιβάλλοντος. Η εγκύκλιός του «Laudato si’» αποτέλεσε ένα μανιφέστο οικολογικής και κοινωνικής συνείδησης.

Ο Πάπας Φραγκίσκος τάχθηκε υπέρ ενός νέου μοντέλου Εκκλησίας. Λιγότερο ιεραρχικού και πιο διαφανούς. Προώθησε τον διάλογο με άλλες θρησκείες, με ιδιαίτερη έμφαση στη συμφιλίωση με το Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό. Δεν δίστασε να μιλήσει ανοιχτά για «αναγκαίες μεταρρυθμίσεις» και να έρθει αντιμέτωπος με συντηρητικούς κύκλους εντός του Βατικανού.

Αν και πολλοί τον θαύμαζαν για το ήθος και την ευαισθησία του, ο Πάπας Φραγκίσκος δεν είχε αποφύγει τις επικρίσεις. Συντηρητικοί Καθολικοί τον κατηγόρησαν για υπερβολική «φιλελευθεροποίηση», ενώ οργανώσεις θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης ζητούσαν πιο ριζικά μέτρα. Ο ίδιος, ωστόσο, έδειχνε αποφασισμένος ν' αναμετρηθεί με το σκοτεινό παρελθόν της Εκκλησίας και να εφαρμόσει μια κουλτούρα μηδενικής ανοχής.

Ο Πάπας στη μικρή και μεγάλη οθόνη

Σε μια εποχή που η ποπ κουλτούρα δεν διστάζει να εμβαθύνει σε πνευματικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, η φιγούρα του Πάπα Φραγκίσκου είχε καταφέρει ν' αποτελέσει αντικείμενο έμπνευσης, προβληματισμού αλλά και καλλιτεχνικής αναπαράστασης. Με το προοδευτικό και ανθρωπιστικό του προφίλ, έχει αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα όχι μόνο στο θρησκευτικό τοπίο αλλά και στον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Μια από τις πλέον χαρακτηριστικές σειρές που αγγίζουν το θέμα της παποσύνης είναι η ιταλική παραγωγή «The Young Pope» (2016) του Πάολο Σορεντίνο. Αν και ο χαρακτήρας του Πάπα Πίου ΙΓ΄, που υποδύεται ο Τζουντ Λο, δεν βασίζεται άμεσα στον Φραγκίσκο, δεν είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς διάφορες ομοιότητες. Η σειρά είναι μια εξερεύνηση της σχέσης εξουσίας, πίστης και προσωπικής ηθικής, με τη μορφή του πάπα να λειτουργεί άλλοτε ως συμβολισμός και άλλοτε ως άνθρωπος που φέρει τις αδυναμίες και τις αρετές της θέσης του.

Η συνέχεια, «The New Pope» (2020), έφερε στην οθόνη και τον Τζον Μάλκοβιτς ως διάδοχο, με ακόμα πιο έντονη εστίαση στις πολιτικές, οικονομικές και ηθικές αντιθέσεις της Καθολικής Εκκλησίας. Η μορφή του Πάπα, εδώ, γίνεται καθρέφτης της σύγχρονης κοινωνίας.

Άνθρωπος ανάμεσα στους ανθρώπους

Το ντοκιμαντέρ «Pope Francis: A Man of His Word» (2018) του Βιμ Βέντερς αποτελεί ίσως την πιο άμεση κινηματογραφική απεικόνιση του ίδιου του Πάπα Φραγκίσκου. Μ' έναν λόγο λιτό και ουσιαστικό, η κάμερα τον ακολουθεί σε συναντήσεις με πρόσφυγες, ασθενείς, φτωχούς και ηγέτες κρατών, παρουσιάζοντας τον ως έναν Ποντίφικα της πράξης και της αγάπης.

Ο ίδιος ο Πάπας συμμετέχει στο ντοκιμαντέρ όχι απλώς ως αντικείμενο απεικόνισης αλλά ως ενεργός αφηγητής της σκέψης του. Το γεγονός ότι η ταινία δεν επιδιώκει την εξιδανίκευση αλλά τη σύνδεση με το ανθρώπινο πρόσωπο της πίστης, δείχνει και τη γενικότερη στάση του Φραγκίσκου απέναντι στα μέσα. Οχι ως όχημα προπαγάνδας αλλά ως γέφυρα διαλόγου.

Η βιογραφική ταινία «The Two Popes» (2019) του Φερνάντο Μεϊρέγιες, με τους Άντονι Χόπκινς και Τζόναθαν Πράις, προσφέρει μια φανταστική αλλά εμπνευσμένη αναπαράσταση της σχέσης μεταξύ του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ και του μελλοντικού Πάπα Φραγκίσκου. Παρότι δεν είναι αυστηρά πιστή ιστορικά, η ταινία εστιάζει στον διάλογο μεταξύ συντηρητισμού και προόδου, δείχνοντας τον Φραγκίσκο όχι ως υπερφυσική φιγούρα αλλά ως έναν άνδρα που παλεύει με τις ενοχές του παρελθόντος και την ελπίδα του μέλλοντος.

Η σκηνή όπου οι δύο Πάπες ανταλλάσσουν σκέψεις για το μέλλον της Εκκλησίας μπροστά από την Καπέλα Σιστίνα δεν είναι απλώς κινηματογραφικά συγκινητική, αλλά υπογραμμίζει τη σημασία της ενότητας σ' έναν κατακερματισμένο κόσμο.

Το Netflix, η πίστη και ο νέος τρόπος αφήγησης

Οι πλατφόρμες streaming, με πρωτοπόρο το Netflix, έχουν ανοίξει νέους δρόμους στην αφήγηση θεμάτων πίστης και ηθικής. Ο Πάπας Φραγκίσκος, με τις πρωτοποριακές του τοποθετήσεις για το περιβάλλον, τους ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους, τους μετανάστες και την κοινωνική δικαιοσύνη, έχει αποτελέσει αφορμή για εκατοντάδες ντοκιμαντέρ, αφιερώματα, ακόμη και επεισόδια σειρών.

Σε αρκετές σειρές, όπως το «Messiah» ή ακόμα και σε αναφορές στο «The Crown», βλέπουμε χαρακτήρες που εμπνέονται από τον Φραγκίσκο, είτε για να κριτικάρουν την εξουσία είτε για να υμνήσουν την ενσυναίσθηση. Η εκκλησία, αντί για μονολιθικό ίδρυμα, παρουσιάζεται πλέον ως χώρος διαλόγου και εξέλιξης.

Το τελετουργικό της διαδοχής

Μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, τα βλέμματα στρέφονται στο Βατικανό, όπου ένας νέος κύκλος πρόκειται ν' ανοίξει. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον συγκεντρώνεται όχι μόνο στο πρόσωπο που θα αναλάβει τον θρόνο του Αγίου Πέτρου, αλλά και στη μυστηριακή, σχεδόν θεατρική διαδικασία που οδηγεί εκεί, το Κονκλάβιο. Η τελετή της κηδείας του ποντίφικα αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός των επόμενων δεκαπέντε ημερών, σύμφωνα με την παράδοση. Αμέσως μετά, το Βατικανό θα βυθιστεί σε μια από τις πιο ιεροπρεπείς και σιωπηρές τελετουργίες της Καθολικής Εκκλησίας. Πρόκειται για την εκλογή του νέου Πάπα, μια διαδικασία που αναμένεται να ξεκινήσει στις αρχές του επόμενου μήνα.

Η λέξη «Κονκλάβιο» (con-clave = «με κλειδί») δεν είναι απλώς ένας όρος. Είναι μια παράδοση αιώνων, ένα τελετουργικό που ενώνει πνευματικότητα, απόλυτη μυστικότητα και, κατά καιρούς, πολιτικές συγκρούσεις και θεολογικές αντιπαραθέσεις. Αυτή ακριβώς η ένταση ανάμεσα στο ιερό και το ανθρώπινο βρίσκεται στο επίκεντρο της ταινίας «Conclave» του 2024, ενός πολιτικού θρίλερ που μοιάζει να προβλέπει ή να καθρεφτίζει το παρόν.

Η ταινία, σε σκηνοθεσία του Έντβαρντ Μπέργκερ, έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τελουρίδε στις 30 Αυγούστου 2024, αποσπώντας θετικές κριτικές. Μέσα από έντονη ατμόσφαιρα και καλογραμμένους διαλόγους, η ταινία εξερευνά τις παρασκηνιακές διεργασίες και τα υπαρξιακά διλήμματα που διαμορφώνουν την εκλογή ενός Πάπα. Σ' ένα σκηνικό απόλυτης απομόνωσης, 115 καρδινάλιοι καλούνται να σταθούν ενώπιον Θεού και Ιστορίας, μια κατάσταση που θυμίζει περισσότερο πολιτικό δράμα παρά θρησκευτική λειτουργία.

Γιατί συγκινεί ο Πάπας Φραγκίσκος τη σύγχρονη τέχνη;

Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν φοβήθηκε να μιλήσει για την ανθρώπινη αδυναμία, την ανάγκη για μεταμέλεια, την ουσία της αλληλεγγύης. Αυτές οι θεματικές, που κάποτε θεωρούνταν «βαριές» για το mainstream κοινό, βρίσκουν σήμερα απήχηση σ' ένα ευρύ κοινό που διψά για αλήθεια. Από το Χόλιγουντ έως τις ευρωπαϊκές παραγωγές, η μορφή του χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο ελπίδας αλλά και αμφισβήτησης.

Καθώς οι παγκόσμιες κρίσεις εντείνονται, η παρουσία ηγετών με προφίλ όπως του Πάπα Φραγκίσκου καθίσταται πιο αναγκαία από ποτέ — όχι μόνο στην πολιτική και τη θρησκεία, αλλά και στην τέχνη. Οι σκηνοθέτες, οι συγγραφείς και οι δημιουργοί δεν αναπαριστούν απλώς τον Πάπα, αλλά συνομίλησαν μαζί του, συχνά με τρόπο κριτικό, άλλοτε με δέος, άλλοτε με χιούμορ.

Μετά από περισσότερα από δέκα χρόνια στον παπικό θρόνο, ο Πάπας Φραγκίσκος αποτέλεσε φωνή λογικής, ενότητας και συμπόνιας σ' έναν διαιρεμένο κόσμο. Παρά τα προβλήματα υγείας και τις φήμες περί παραίτησης, παρέμεινε ακλόνητος στον σκοπό του: να φέρει την Εκκλησία πιο κοντά στους ανθρώπους, ειδικά στους περιθωριοποιημένους.

Η ζωή και η πορεία του είναι μια υπενθύμιση ότι η ηγεσία δεν απαιτεί μεγαλοπρέπεια, αλλά αυθεντικότητα, ταπεινότητα και αγάπη. Σε μια εποχή κρίσεων και πόλωσης, ο Πάπας Φραγκίσκος πρότεινε μια εναλλακτική πρόταση ζωής. Μια Εκκλησία που δεν φοβάται να λερωθεί για ν' αγκαλιάσει τον κόσμο. Και αυτό, ίσως, να 'ναι το πιο βαθύ θαύμα της εποχής μας.

Διαβάστε ακόμη

Σε ποιον ανήκει η Παλαιστίνη; Όλοι και κανείς μπορούν να εγείρουν αξιώσεις στον τόπο – Οφθαλμαπάτη το μωσαϊκό της Ιστορίας

Μιχαηλίδου: Προτεραιότητα η αντιμετώπιση του στεγαστικού - Ξεκινά το επόμενο διάστημα η κοινωνική αντιπαροχή

Το χτύπημα που θα φέρει εμπλοκή των ΗΠΑ και η χαριστική βολή: Αποκρυπτογραφώντας τις κινήσεις Ιράν και Ισραήλ

Περιστέρι: Ανταλλαγή πυροβολισμών μεταξύ οδηγών - Κινηματογραφική καταδίωξη στο Χαΐδάρι