Ακρόπολη: Από τις γυμνές χορεύτριες της Nelly’s στο «όχι» στον Λάνθιμο - Ποιος (και πότε) έχει δικαίωμα στην πολιτιστική μας κληρονομιά;

Η Ακρόπολη, ως το απόλυτο σύμβολο του ελληνικού πολιτισμού, υπήρξε διαχρονικά ένας περιζήτητος χώρος για κινηματογραφικές και φωτογραφικές λήψεις. Ωστόσο, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) αποφάσισε ομόφωνα ν' απορρίψει το αίτημα του πολυβραβευμένου σκηνοθέτη Γιώργου Λάνθιμου για γυρίσματα της νέας του παραγωγής, «Bugonia», στον Ιερό Βράχο.

Η ταινία, βασισμένη στην κωμωδία επιστημονικής φαντασίας «Save the Green Planet!», φέρει την υπογραφή του βραβευμένου με Emmy, Γουίλ Τρέισι (Will Tracy). Το σενάριο περιστρέφεται γύρω από δύο συνωμοσιολόγους που απαγάγουν μια ισχυρή επιχειρηματία, πεπεισμένοι ότι είναι εξωγήινη με σκοπό να καταστρέψει τη Γη. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους συναντάμε την Έμα Στόουν (Emma Stone) και τον Τζέσι Πλίμονς (Jesse Plemons).

Το σημείο τριβής με το ΚΑΣ ήταν μια σκηνή που παρουσίαζε την Ακρόπολη γεμάτη πτώματα, με γάτες να κινούνται ανάμεσά τους. Η επιτροπή έκρινε ότι μια τέτοια εικόνα δεν συνάδει με τον συμβολισμό του μνημείου ως αιώνιο σύμβολο δημιουργίας και ζωής. Επιπλέον, έθεσε το πρακτικό ζήτημα της πολύωρης δέσμευσης του χώρου, που θα στερούσε από πλήθος επισκεπτών την ευκαιρία να τον απολαύσουν.

Οι γυμνές χορεύτριες της Nelly's

Παρότι σήμερα το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) εμφανίζεται αυστηρό και αμετακίνητο, η ιστορία δείχνει ότι δεν ήταν πάντα τόσο αδιάλλακτο. Από τη δεκαετία του 1920, η Ακρόπολη έχει αποτελέσει φόντο για αμέτρητες φωτογραφίσεις και κινηματογραφικές παραγωγές, χαρίζοντας στον φακό μερικές από τις πιο εμβληματικές εικόνες του 20ού αιώνα.

Η Μαρία-Τερέζα Ντάνκαν, κόρη της πρωτοπόρου του μοντέρνου χορού Ισιδώρας Ντάνκαν, απαθανατίστηκε στον Ιερό Βράχο ως Ελληνίδα Νύμφη, σε μια σειρά τολμηρών λήψεων που προκάλεσαν αίσθηση. Οι φωτογραφίες της συμπεριλήφθηκαν στο άλμπουμ του φωτογράφου Έντουαρντ Στράιχεν, «A Life in Photography». Ακόμα μεγαλύτερη αίσθηση, όμως, προκάλεσαν οι εικόνες της Ελιζαμπέτα («Λίλα») Νικόλσκα και της Μόνα Πάιβα, που πόζαραν μπροστά στον Παρθενώνα για τον φακό της θρυλικής Nelly’s. Όπως αποκάλυψε η ίδια, το γυμνό στοιχείο δεν ήταν προγραμματισμένο, αλλά προέκυψε αυθόρμητα, όταν οι χορεύτριες άλλαζαν ρούχα. Έτσι, γεννήθηκε μια σειρά εξαιρετικών εικόνων που σφράγισαν την εποχή.

Η φωτογράφιση του Dior και οι (παράνομες) πόζες της Lopez

Το 1951, ο Γάλλος μετρ της υψηλής ραπτικής, Christian Dior, απευθύνθηκε στην ελληνική κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα για να εξασφαλίσει άδεια φωτογράφισης της συλλογής του «Croisiere 1951». Οι εικόνες της εμβληματικής αυτής σειράς, τραβηγμένες από τον διάσημο Ελβετό φωτογράφο του Paris Match, Jean-Pierre Pedrazzini, έγιναν σύμβολο της σύνδεσης της μόδας με την αρχαιοελληνική αισθητική. Εβδομήντα χρόνια αργότερα, το 2021, ο οίκος Dior επέστρεψε στη χώρα μας για ν' αναβιώσει εκείνη τη μοναδική στιγμή, στο πλαίσιο της κολεξιόν «Croisiere 2022». Αντλώντας έμπνευση από τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, το Καλλιμάρμαρο φιλοξένησε το εντυπωσιακό ντεφιλέ, ενώ ο Ιερός Βράχος αποτέλεσε ξανά σκηνικό μιας εκπληκτικής φωτογράφισης.

Το 2008, η εκρηκτική Τζένιφερ Λόπεζ (Jennifer Lopez) βρέθηκε στην Ακρόπολη για μια ξεχωριστή φωτογράφιση, στο πλαίσιο αφιερώματος ελληνικής έκδοσης διεθνούς περιοδικού μόδας. Πίσω από τον φακό βρισκόταν ο διακεκριμένος φωτογράφος Σπύρος Πώρος. Αν και το ΚΑΣ είχε εκφράσει την αντίθεσή του, η φωτογράφιση πραγματοποιήθηκε έπειτα από παρέμβαση του τότε υπουργού Πολιτισμού, Μιχάλη Λιάπη, ο οποίος παρέκαμψε τις ενστάσεις των αρχαιολόγων. Το γεγονός προκάλεσε συζητήσεις, με το ζήτημα της χρήσης των αρχαιολογικών χώρων για εμπορικούς σκοπούς να έρχεται ξανά στο προσκήνιο.

Το «Οχι» στη Gucci

Το 2017, ο ιταλικός οίκος μόδας Gucci αιτήθηκε άδεια για μια φαντασμαγορική επίδειξη μόδας στην Ακρόπολη, στο πλαίσιο της κολεξιόν «Gucci Cruz 2018». Το σκηνικό είχε σχεδιαστεί να στηθεί μεταξύ του Παρθενώνα και του Ερεχθείου (ή στα ανατολικά του Ερεχθείου), με 300 εκλεκτούς προσκεκλημένους από τον χώρο της μόδας και του θεάματος. Μεταξύ αυτών, το 80% θ' αποτελούσαν Ευρωπαίοι και Αμερικανοί εκδότες διεθνών περιοδικών μόδας και δημοσιογράφοι, το 10% Έλληνες καλλιτέχνες και επίσημοι, ενώ το υπόλοιπο 10% θα περιλάμβανε αστέρες του Χόλιγουντ. Ωστόσο, το ΚΑΣ απέρριψε το αίτημα, χαρακτηρίζοντάς το «εμπορικού χαρακτήρα», με την τότε υπουργό Πολιτισμού, Λυδία Κονιόρδου, να τονίζει πως «έχουμε υποχρέωση να υπερασπιστούμε τη σημασία της Ακρόπολης ως παγκόσμιο σύμβολο δημοκρατίας και ελευθερίας».

Λίγο αργότερα, ο οίκος Gucci διέψευσε δημοσιεύματα που ανέφεραν ότι προσέφερε 56 εκατομμύρια ευρώ για μια «μακροχρόνια συνεργασία σε αρχαιολογικούς χώρους», διευκρινίζοντας πως υπήρξαν επαφές με τις ελληνικές αρχές, αλλά χωρίς καμία οικονομική πρόταση. Παρά την απόρριψη, το brand συνέχισε να επιλέγει ιστορικά σημεία για τις επιδείξεις του, όπως το Αβαείο του Ουεστμίνστερ στο Λονδίνο το 2016, αποδεικνύοντας πως η μόδα και η πολιτιστική κληρονομιά μπορούν να συνυπάρχουν – αλλά όχι πάντα και παντού.

Η Ακρόπολη στη μεγάλη και μικρή οθόνη

Από τη μαγεία του παλιού Χόλιγουντ μέχρι τις σύγχρονες κινηματογραφικές παραγωγές, η Ακρόπολη έχει αποτελέσει το ιδανικό φόντο για μερικές από τις πιο εμβληματικές ταινίες. Το 1956, η Σοφία Λόρεν (Sophia Loren) μάγεψε το κοινό τραγουδώντας το διαχρονικό «Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη» στην ταινία «Το παιδί και το δελφίνι». Για πρώτη φορά, o αρχαιολογικός χώρος εμφανίστηκε σε έγχρωμο Cinemascope 55, χαρίζοντας μοναδικές εικόνες της αρχαίας κληρονομιάς μέσα από τη χολιγουντιανή ματιά.

Το 1989, η θρυλική τριάδα Γούντι Άλεν, Φράνσις Φορντ Κόπολα και Μάρτιν Σκορσέζε υπέγραψαν την ταινία «Ιστορίες της Νέας Υόρκης», η οποία φιλοξενούσε τρεις διαφορετικές ιστορίες. Σε αυτή, μια σκηνή κλασικής συναυλίας πραγματοποιείται στην Ακρόπολη, προσθέτοντας μια πινελιά ελληνικού μεγαλείου στο φιλμ. Άλλες παραγωγές που εκμεταλλεύτηκαν τη μοναδικότητα του Παρθενώνα ήταν το «Κυνηγητό σε 3 ηπείρους» με τους Άντι ΜακΝτάουελ, Λάιαμ Νίσον και Βίγκο Μόρτενσεν, καθώς και το «Επιχείρηση Απόλλων» με την Έλενα Ναθαναήλ, σε μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου και του Βαγγέλη Παπαθανασίου.

Το 2009, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έδωσε το πράσινο φως για να πραγματοποιηθούν τα γυρίσματα της επιτυχημένης κωμωδίας «Γάμος αλά ελληνικά 2», με τη Νία Βαρντάλος, τον Τομ Χανκς και τη Ρίτα Γουίλσον να προωθούν τον ελληνικό πολιτισμό στη μεγάλη οθόνη. Το 2014, η περιπέτεια «Τα δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου», με τους Βίγκο Μόρτενσεν και Κίρστεν Ντανστ, έφερε ξανά την Ακρόπολη στο προσκήνιο, σε μια σκηνή γεμάτη ένταση και μυστήριο. Η ταινία, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο της Πατρίτσια Χάισμιθ, εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο το ατμοσφαιρικό σκηνικό της δεκαετίας του ’60 στην Αθήνα. Το ίδιο έτος, η ταινία «Πρόμαχος» των αδελφών Βούρχις ανέδειξε το αίτημα επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, με πρωταγωνιστές τους Γιώργο Χωραφά Σπύρο Φωκά, Τζανκάρλο Τζανίνι και Κασσάνδρα Βογιατζή.

Το 2019, ο Λιθουανός σκηνοθέτης Μάντας Κβενταραβίσιους παρουσίασε στο Φεστιβάλ Βενετίας την ταινία «Παρθενώνας», μια καλλιτεχνική ματιά στον Ιερό Βράχο. Η Ακρόπολη έχει εμφανιστεί και στη μικρή οθόνη, φιλοξενώντας επεισόδια της αμερικανικής σειράς «Το πλοίο της αγάπης» (1983) και του θρυλικού «Χαβάη 5-0» (1970), επιβεβαιώνοντας τη διαχρονική της γοητεία.

Η Ακρόπολη χορεύει στον ρυθμό του «ZARI»

Το 2024, η Μαρίνα Σάττι συνεχίζει την παράδοση, γυρίζοντας στην Ακρόπολη την εισαγωγή από το βίντεο κλιπ της ελληνικής συμμετοχής στη Eurovision, με τίτλο «ZARI». «Είναι τιμή μας, που μας έδωσαν την άδεια να μπούμε σε αυτούς τους χώρους» είπε η ίδια σε δηλώσεις της.

Γιατί, λοιπόν, σήμερα ο χώρος της Ακρόπολης να θεωρείται ακατάλληλος για τη νέα ταινία του Λάνθιμου; Η συζήτηση δεν αφορά μόνο την προστασία του μνημείου αλλά και το ποιος έχει το δικαίωμα ν' αφηγείται ιστορίες με φόντο τον ιερό ναό του Παρθενώνα. Μήπως η άρνηση του ΚΑΣ στερεί από την ελληνική τέχνη τη δυνατότητα ν' αλληλεπιδράσει με την πολιτιστική της κληρονομιά; Στην αρχαιότητα, η Ακρόπολη ήταν δημόσιος χώρος, ένα ζωντανό κέντρο λατρείας και έκφρασης. Γιατί σήμερα ν' αντιμετωπίζεται ως αποστειρωμένο μουσείο, μακριά από τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία;

Το ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να επιτρέπονται γυρίσματα, αλλά με ποιες προϋποθέσεις. Όταν τηρούνται οι απαραίτητοι κανόνες προστασίας, η τέχνη μπορεί όχι μόνο να προβάλλει τα μνημεία αλλά και να τα κρατά ζωντανά στη συλλογική μνήμη. Αντί να επιβάλουμε στείρες απαγορεύσεις, ίσως αξίζει να ξανασκεφτούμε πώς θέλουμε να αντιμετωπίζουμε την κληρονομιά μας, ως κάτι μουσειακό ή ως κομμάτι της σύγχρονης ζωής μας.

Διαβάστε ακόμη

Δραματική προειδοποίηση από τον ΟΗΕ για τη Γάζα: 14.000 μωρά κινδυνεύουν με θάνατο τις επόμενες 48 ώρες - Το Ισραήλ συνεχίζει δίχως έλεος τα χτυπήματα

Κατεπείγουσα προκαταρκτική έρευνα για την απόπειρα δωροδοκίας δικαστή του Αρείου Πάγου

Σοκαριστικές αποκαλύψεις για τα κακοποιημένα αδερφάκια στη Λάρισα - Αναζητείται ο μυστηριώδης «Γιάννης»

Κρούσμα μηνιγγίτιδας στο 6ο ΕΠΑΛ Αθήνας - Αναστολή λειτουργίας πέντε σχολείων για δύο ημέρες