Pagan: Η δύναμη της παράδοσης με ψυχή μέταλ

Ο Σταύρος Τσουμάνης, ιδρυτικό μέλος των Pagan, μιλά στο ethnos.gr για τη φιλοσοφία πίσω από τον ήχο του σχήματος, την ψυχοακουστική εμπειρία που προσφέρουν οι παραστάσεις τους και τη διονυσιακή τελετουργία που ετοιμάζουν στο επόμενο live τους

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋

Έβελυν Ασουάντ (Copyright: Μαριάννα Αναγνωστοπούλου)

Η εμφάνιση των Pagan ήταν το αποτέλεσμα μιας πολυετούς αναζήτησης και μελέτης, ενός καλλιτεχνικού οράματος που ο Σταύρος Τσουμάνης καλλιεργούσε επίμονα και σιωπηλά μέχρι να ωριμάσει. Μελετητής της βαλκανικής παραδοσιακής μουσικής εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, γνώστης του διονυσιακού στοιχείου που φέρουν οι ρυθμοί των Βαλκανίων, ο ίδιος έδωσε σάρκα και οστά στο όραμά του.

Μαζί με μουσικούς που κουβαλούν τις δικές τους επιρροές, έστησε ένα σύνολο που μοιάζει να πατάει με το ένα πόδι στην αρχέγονη γη και με το άλλο στο σήμερα. Η μουσική τους είναι ένα καθηλωτικό κράμα που κάποιοι το χαρακτηρίζουν «προοδευτική έθνικ με στοιχεία βαρέος ροκ». Άλλοι το αισθάνονται σαν ένα μεταφυσικό ταξίδι, σαν μια βαλκανική εκδοχή των Dead Can Dance. Όμως πάνω απ' όλα, είναι ζωντανή, γεμάτη ένταση και τελετουργική ενέργεια, απογειωμένη από τη θεατρική παρουσία και την επιβλητική φωνή της Έβελυν Ασουάντ. Μια καλλιτέχνιδα που ενσαρκώνει το ίδιο το πνεύμα της μουσικής.

Πρόσφατα, κυκλοφόρησαν το νέο τους βίντεο κλιπ με τίτλο «TARA», που γυρίστηκε το περσινό καλοκαίρι στον κάμπο της Πετρούσας στη Δράμα, σε μία ιστορική για το συγκρότημα συναυλία, όπου πέντε χιλιάδες άνθρωποι συμμετείχαν στη μεγάλη αυτή γιορτή.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα των Pagan; Υπήρξαν στιγμές που νιώσατε ότι το όραμα ήταν μπροστά για την εποχή του;

Η πρώτη σπίθα άναψε στα φοιτητικά χρόνια, όταν μια φίλη που σπούδαζε στη σχολή κινηματογράφου του ΑΠΘ, μου ζήτησε να ηχογραφήσω ένα θέμα για το φινάλε μιας ταινίας μικρού μήκους, που να έχει έντονα το ελληνικό στοιχείο αλλά σύγχρονη progressive συμπεριφορά. Έτσι, μέσα από τα βάθη μάλλον της προγονικής μου μνήμης και χωρίς να έχω καμία προγενέστερη τριβή με την παραδοσιακή μουσική, γεννήθηκε η ιδέα για αυτό που μεταγενέστερα έγινε η αναβίωση του «Γιάννη» (Γιάννη μου το μαντήλι σου). Όταν ολοκλήρωσα το demo, ένιωσα πως όλο αυτό δε συνέβη απλά για ένα κομμάτι. Κατάλαβα πως έχω ένα νέο project στα χέρια μου. Το αν κάποια ιδέα είναι μπροστά από την εποχή της δε νομίζω να υπάρχει τρόπος να το γνωρίζεις. Το όραμα πάντως ήταν σίγουρα μπροστά από τη δική μου εποχή, αν σκεφτείτε πως η υλοποίηση του έγινε σχεδόν δύο δεκαετίες μετά.

Ποια είναι η θέση του διονυσιακού στοιχείου στο έργο σας;

Νομίζω πως η έννοια «διονυσιακό στοιχείο» έχει αμέτρητες διαστάσεις. Εμείς εστιάζουμε στο ανθρωπιστικό ιδεώδες που διέπει τον «διονυσιασμό». Οπως αναφέρει η ακαδημαϊκος Τζέιν Έλεν Χάρισον στο βιβλίο της για τον Διόνυσο, εκτός από θεός του κρασιού και του γλεντιού θεωρείται και ο θεός της ανθρώπινης κατανόησης και της ενσυναίσθησης. Το διονυσιακό στοιχείο μας βοηθάει να έρθουμε πιο κοντά στο μυστήριο της ύπαρξής μας και να κατανοήσουμε τον σκοπό αυτής της ελαχάχιστης χρονικά ενσάρκωσης της ψυχής μας, ώστε να συμφιλιωθούμε με τον θάνατο. Η μάζα μας είναι αμελητέα μπροστά στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, η ψυχή μας όμως έχει άγνωστο βάθος. Οι διονυσιακές γιορτές και τα μυστήρια ήταν εκστατικές συναισθηματικές εμπειρίες και οι μεταμορφώσεις που συντελούνταν συμβόλιζαν την αποτίναξη του συμβατικού ρόλου του ανθρώπου στην κοινωνία, που καθορίζεται με βάση τα συμφέροντα της. Η καλλιτεχνική μας κίνηση και η μυσταγωγία που προσδοκούμε να παρουσιάζουμε πηγάζει από αυτά τα διονυσιακά στοιχεία, όπου στο κέντρο είναι ο άνθρωπος και οι διαχρονικές αξίες που τον διέπουν.

Ποιο είναι το «ιερό» στοιχείο που φέρει η μουσική σας;

Πολύ ιδιαίτερη ερώτηση. Η μουσική ως τέχνη διαχωρίζεται απ' όλες τις υπόλοιπες, γιατί έχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό σε σχέση με τις άλλες μορφές. Είναι αόρατη. Διεγείρει το ασυνείδητο και τη φαντασία. Κάθε ρυθμός και κάθε μελωδία που γεννιέται ενστικτωδώς φέρει κάτι «ιερό». Γιατί μπορεί η συμπεριφορά του ήχου να προκύπτει μέσα από τις σύγχρονες προσλαμβάνουσες μας, η πυρηνική του ύλη όμως προέρχεται από τα βάθη της μνήμης μας και εκεί κείται η «ιερή» κληρονομιά των προγόνων μας. Το «ιερό στοιχείο» που αναφέρετε είναι ο δίαυλος της επικοινωνίας μας με το παρελθόν και ταυτόχρονα το ψυχικό μας εφόδιο για το μέλλον.

Ποια είναι η διαδικασία μέσα από την οποία καταλήγετε να δουλέψετε πάνω σ’ ένα παραδοσιακό τραγούδι; Ξεκινάει από κάποιο βίωμα ή από μουσική αναζήτηση;

Το πώς επιλέγουμε ένα τραγούδι είναι κάτι που δεν εξηγείται. Όπως δεν εξηγείται και το πως γεννιούνται οι νέες μελωδίες που γράφουμε. Κάτι άγνωστο δημιουργεί έναν εσωτερικό συντονισμό και νιώθεις πως αυτός ο ήχος είναι μέρος της εικαστικής ταυτότητας των Pagan. Μέχρι σήμερα η θεματολογία μας εστιάζει στη σφαίρα του υπαρξιακού και ορίζεται κατα το πλείστον μέσα από το δίπολο «έρωτας και θάνατος». Αυτή την περίοδο υπάρχει έντονα και το στοιχείο της γονιμότητας με την ευρύτερη πνευματική έννοια.

Όταν φέρνετε ένα παραδοσιακό κομμάτι στο σήμερα, τι είναι αυτό που κρατάτε και τι νιώθετε ελεύθεροι ν' αλλάξετε;

Η αναβίωση ενός παραδοσιακού τραγουδιού, της τελευταίας δηλαδή γνώστης αναφοράς του, γίνεται πρώτα με σεβασμό στην παλαιά πληροφορία που αυτό φέρει. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της μουσικής έκφρασης στο παρελθόν ήταν αναμφισβήτητα το γεγονός πως δεν υπήρχε μετρονόμος, πριν εφευρεθεί τον 18ο αιώνα. Ο μετρονόμος ήταν προϊόν της βιομηχανικής επανάστασης και έφερε τη μηχανική ακρίβεια στη μουσική έκφραση, σε σημείο που να αποτελεί σήμερα αναπόσπαστο κομμάτι του μεγαλύτερου εύρους της σύγχρονης μουσικής παραγωγής. Δηλαδή, όλη η μουσική ιστορία εκτός από τα τελευταία διακόσια περίπου χρόνια έγινε με μετρονόμο την ανθρώπινη ψυχή.

Η μεγάλη πρόκληση, λοιπόν, είναι να ενταχθεί η παλαιά ψυχική αγωγή μέσα στη σύγχρονη παραγωγή και να διατηρηθεί, όσο το δυνατό περισσότερο, ο ανεπηρέαστος από τη μαθηματική ακρίβεια χαρακτήρας της. Ευτυχώς για μένα ως παραγωγό και συνθέτη η γνωριμία μου με τον Μάρκο, ο οποίος έμαθε να παίζει με απόλυτα βιωματικό τρόπο, ήταν το στοιχείο που χρειαζόμουν για να ερευνήσω αυτή την προγονική πληροφορία και να βρω τον τρόπο να τη διατηρήσω μέσα στον σύγχρονο ήχο μας. Είναι μια πραγματικά πολύ δύσκολη ισορροπία που καθορίζει τι διατηρούμε και τι αλλάζουμε. Για να το πω πιο απλά με μία παρομοίωση, κρατάμε το σώμα και την ψυχή του παλαιού ήχου και του αλλάζουμε απλά τα ρούχα.

Τι λέτε σε όσους βλέπουν την παράδοση ως κάτι «ξεπερασμένο»;

Μετά την έλευση της δικής μας γενιάς θα είναι ξεπερασμένη και η παράδοση που δημιουργούμε εμείς τώρα. Θα κουβαλάει όμως τα ψυχικά μας απομεινάρια και μια ιστορία που οφείλουν οι επόμενες γενιές να διατηρήσουν έστω σαν γνώση, ώστε να εκμεταλλευτούν όλα τα ευεργετικά της γεννηματά και παράλληλα να βρίσκουν τρόπους για να αποφεύγουν τα προβλήματα. Μέσα από αυτό το πρίσμα, η παράδοση απο οπισθοδρομική τάση μπορεί να μετατραπεί σε εφαλτήριο προόδου.

Τι συναισθήματα σάς δημιούργησε η παρουσία πέντε χιλιάδων ανθρώπων στη συναυλία της Πετρούσας;

Αυτό πραγματικά ήταν κάτι συγκινητικό και πρωτόγνωρο για μας. Σκεφτείτε μόνο ότι η επίσημη συναυλιακή μας παρουσία δεν έχει συμπληρώσει καν τρία χρόνια. Παρόλα αυτά, ο κόσμος έρχεται κοντά μας με αγάπη και σεβασμό, γιατί μάλλον ασυνείδητα καταλαβαίνει πως κι εμείς με τον ήχο μας τον προσεγγίζουμε με τις ίδιες αξίες. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποιείς πως όλος αυτός ο αγώνας, η έρευνα, οι ατέλειωτες ώρες μελέτης και ταυτόχρονα η αληθινή αγάπη για την τέχνη, βρίσκει τον τρόπο να φέρει κοντά τους ανθρώπους, για να ζήσουν μια μυσταγωγία στην οποία συμμετέχουν όλοι ισάξια. Από τη μία μεριά εμείς που οδηγούμε την τελετή και από την άλλη εσείς που διασπείρετε την ενέργεια. Σαν σύγχρονες «μαινάδες» σε διονυσιακό μυστήριο.

Το όνομα Pagan προέρχεται από το λατινικό «paganus», που σημαίνει ο άνθρωπος της υπαίθρου και ορίζει την εικαστική φιλοσοφία της ομάδας, που είναι η αναγωγή στη ρίζα και στο ένστικτο (Copyright: Μαριάννα Αναγνωστοπούλου)

Έχετε χαρτογραφήσει ποιο είναι το κοινό σας σήμερα;

Η αλήθεια είναι πως από τη μέχρι τώρα προσέλευση στα δρώμενα μας παρατηρούμε πως το κοινό έχει μεγάλο εύρος ηλικιών. Από νέα παιδιά μέχρι ηλικιωμένους, ανεξαρτήτως μουσικού γούστου. Αυτό μας εξιτάρει πολύ και μας βοηθάει να πιστέψουμε ακόμη περισσότερο στη δύναμη που έχει η διέγερση του ασυνείδητου.

Διαβάστε ακόμη